تلسکوپ هابل دورترین ستاره‌ای که تا کنون کشف شده است را رصد کرد
ناسا دقایقی پیش اعلام کرد که تلسکوپ فضایی هابل موفق به کشف شگفت‌انگیز و رکوردشکن دورترین ستاره‌ای شده که تا کنون رصد شده است.
در روزهای گذشته بود که ناسا اعلام کرد امروز خبر هیجان‌انگیزی را درباره‌ی هابل منتشر خواهد کرد اما با توجه به دامنه‌ی فعالیت هابل از سیارات فراخورشیدی تا کهکشان‌ها و اندازه‌گیری‌های انبساط کیهان را دربر می‌گیرد، حدس زدن این کشف دشوار بود.
اکنون ناسا اعلام کرده است که هابل یک معیار تازه‌ی خارق‌العاده کشف کرده است. این تلسکوپ موفق به تشخیص نور ستاره‌ای شده است که در نخستین ۱ میلیارد سال پس از تولد کیهان در زمان مه‌بانگ (Big Bang)، وجود داشته است. این دورترین ستاره‌ی منفردی است که تا به امروز دیده شده است.
این یافته جهشی بزرگ‌تر از ستاره‌ی رکورددار قبلی محسوب می‌شود که در سال ۲۰۱۸ توسط هابل شناسایی شد. آن ستاره زمانی وجود داشته که کیهان ۴ میلیارد سال سن یا ۳۰ درصد سن فعلی خود عمر داشته است؛ دورانی که ستاره‌شناسان از آن با عنوان انتقال به سرخ ۱.۵ یاد می‌کنند. سرخ‌گرایی به این معنی است که با انبساط کیهان، طول موج دریافتی کشیده‌تر می‌شود و به سمت طیف قرمز میل می‌کند.
ستاره‌ی تازه کشف شده اما به اندازه‌ای دور است که نور آن ۱۲.۹ میلیارد سال طول کشیده است تا به زمین برسد؛ زمانی که جهان تنها ۷ درصد سن فعلی خود را داشته است و بنابراین انتقال به سرخ ۶.۲ را نشان می‌دهد. کوچک‌ترین اجرامی که قبلا در چنین فاصله‌ای دیده شده‌اند، خوشه‌های ستاره‌ای هستند که در کهکشان‌های اولیه جای داشته‌اند.
این کشف با استفاده از لنز گرانشی که نسبیت عام اینشتین آن را پیش‌بینی می‌کند، ممکن شده است. خوشه‌ی کهکشانی عظیم WHL0137-08 که بین ما و ستاره قرار دارد، عاملی مهم در امکان شناسایی آن بوده است.
پس از مطالعه‌ی دقیق تصاویر هابل از یک کهکشان اعوجاج یافته بر اثر عدسی گرانشی، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که یکی از ویژگی‌ها، یک ستاره‌ی بزرگنمایی شده است که آن را «ارندل» (Earendel) نامیدند. واژه‌ای که در انگلیسی کهن به معنای ستاره‌ی صبحگاهی است. این کشف نویدبخش شناخت دوره‌ی ناشناخته‌ای از شکل‌گیری ستاره‌های بسیار اولیه است.
تیم تحقیقاتی تخمین می‌زنند که این ستاره حداقل ۵۰ برابر خورشید ما جرم داشته باشد و میلیون‌ها برابر درخشان‌تر از آن باشد که با پرجرم‌ترین ستاره‌های شناخته شده برابری می‌کند.
ستاره‌ی ارندل که نور آن از حدود ۱۳ میلیارد سال پیش به زمین رسیده است.
Credits: Science: NASA, ESA, Brian Welch (JHU), Dan Coe (STScI); Image processing: NASA, ESA, Alyssa Pagan (STScI)
«تلسکوپ فضایی هابل» (Hubble Space Telescope) بیش از سه دهه است که با تصاویر نمادین خود از کیهان، بشریت را خیره کرده است. برای نزدیک به ۳۲ سال کاوش‌های پیشگامانه‌ی هابل، کتاب‌های درسی را بازنویسی کرده و درک ما را از کیهان تغییر داده است.
اکنون این جدیدترین اکتشاف هابل، نه تنها درک ما را از جهان گسترش می‌دهد، بلکه یک زمینه‌ی تحقیقاتی هیجان‌انگیز برای همکاری آینده‌ی هابل با «تلسکوپ فضایی جیمز وب» (James Webb Space Telescope) که در مسیر راه‌اندازی قرار دارد، ایجاد می‌کند.
وب در ۲۵ دسامبر (۴ دی) پرتاب شد و ابزارهای و هم‌اکنون در حالی تنظیم و تراز کردن ابزارها و آینه‌های خود است تا بتواند فعالیت رصدی را تقریبا از ماه ژوئن (تیر) آغاز کند. هابل هم در آستانه‌ی جشن گرفتن سالگرد دیگری است استقرار خود است که در ۲۵ آوریل ۱۹۹۰ (۵ اردیبهشت ۱۳۶۹) توسط شاتل فضایی دیسکاوری انجام شد.
دانشمندان تیم تلسکوپ وب در ماه‌های اخیر نشان داده‌اند که چگونه دهه‌ها رصد هابل به‌عنوان راهگشایی برای این تلسکوپ تا زه پرتاب شده عمل کرده است. به گفته‌ی مقامات ناسا، هرچند وب به‌عنوان جانشین هابل معرفی شده است، اما این آژانس انتظار دارد تلسکوپ کهنه‌کار هابل حداقل تا پایان دهه‌ی ۲۰۲۰ میلادی عملیاتی بماند.
هابل در اکتبر ۲۰۲۱ با مشکلی مواجه شد که ابزارهای آن را برای چند هفته خاموش کرد اما سرانجام در دسامبر به فعالیت کامل بازگشت. این رصدخانه همچنین در جولای ۲۰۲۱ یک نقص جدی را پشت سر گذاشت. فضانوردان شاتل فضایی دیسکاوری هر چند سال یک بار عملیات تعمیرونگهداری هابل را انجام می‌دادند اما پس از آخرین مأموریت سرویس هابل در سال ۲۰۰۹ و با بازنشستگی شاتل‌های فضایی در سال ۲۰۱۱، این روند هم متوقف شد.
درباره‌ی جیمز وب اما انتظار نمی‌رود که چنین بازدیدهای دوره‌ای در انتظارش باشد. زیرا این تلسکوپ بسیار دورتر است و با فاصله‌ی ۱.۵ میلیون کیلومتر در یک نقطه‌ی پایدار گرانشی به نام نقطه‌ی لاگرانژی ۲ (L2) قرار دارد.
عکس کاور: طرحی گرافیکی از تلسکوپ فضایی هابل در مدار زمین
Credit: ESA
