سنگ کلیه؛ علل، علائم و رژیم غذایی مناسب برای پیشگیری
سنگ کلیه رسوبات کوچک و سختی هستند که در کلیه‌ها شکل می‌گیرند. این رسوبات زمانی ایجاد می‌شوند که ادرار کاهش پیدا کند یا میزان بعضی ترکیبات مثل مواد معدنی و نمک زیاد شود. این عارضه بسیار دردناک است و در مردان بیشتر از زنان رخ می‌دهد. ایجاد بعضی تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی می‌تواند از ابتلا به این عارضه‌ی دردناک جلوگیری کند. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ تصمیم گرفته‌ایم شما را با رژیم غذایی مناسب و روش‌های مفید برای پیشگیری از سنگ کلیه آشنا کنیم. تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
سنگ کلیه چیست و چه علتی دارد؟
بعضی از شواهد ادعا می‌کنند که مصرف زیاد مواد غذایی حاوی اگزالات ممکن است با ابتلا به سنگ کلیه و اوتیسم در ارتباط باشد.
سنگ کلیه زمانی شکل می‌گیرد که جریان ادرار کاهش پیدا می‌کند. همچنین هنگامی که مقدار زیادی از مواد معدنی به یکدیگر می‌چسبند، سنگ شکل می‌گیرد. عوامل مختلفی می‌توانند باعث شکلگیری سنگ‌ها شوند که در ادامه بخشی از آن‌ها آورده شده‌اند؛
- مصرف بعضی از مواد غذایی حاوی اگزالات زیاد
- رژیم غذایی حاوی پروتئین زیاد
- مصرف بیش از حد سدیم
- کم‌آبی بدن یا مصرف مایعات کم
مواد غذایی که اگزالات زیادی دارند، مثل آجیل، بادام، لبو، اسفناج و… می‌توانند منجر به شکلگیری سنگ کلسیم اگزالات شوند؛ اگرچه این بدین معنی نیست که این مواد غذایی را به‌طور کامل رژیم غذایی‌اتان حذف کنید.
رژیم غذایی حاوی پروتئین زیاد هم می‌تواند باعث ایجاد سنگ فسفات کلسیم شود. مصرف زیاد سدیم و کم‌آبی می‌توانند عامل سنگ اسید اوریک و سنگ سیستین باشند.
علائم سنگ کلیه چیست؟
در ادامه بعضی از علائم رایج سنگ کلیه را بررسی می‌کنیم.
۱. درد در کمر، شکم یا پهلو
درد سنگ کلیه یکی از بدترین دردهای قابل‌تصور است. بعضی از افرادی که سنگ کلیه را تجربه کرده‌اند، این درد را با درد زایمان مقایسه کرده‌اند. درد معمولا با حرکت سنگ به سمت میزنای که باریک است، شروع می‌شود.
فشار فیبرهای عصبی را فعال می‌کند که سیگنال‌های درد را به مغز منتقل می‌کنند. درد سنگ کلیه معمولا ناگهانی شروع می‌شود. با حرکت سنگ‌ها، شدت و مکان درد تغییر پیدا می‌کند.
درد معمولا به‌صورت موجی است. هر موج ممکن است چند دقیقه طول بکشد، ناپدید شود و بعد دوباره برگردد. ممکن است درد را در پهلو، کمر و زیر دنده‌های خود احساس کنید. با حرکت سنگ‌ها در دستگاه ادرار ممکن است درد را در شکم و کشاله‌ی ران خود حس کنید.
۲. درد یا سوزش هنگام ادرار
زمانی که درد به میزنای و مثانه برسد، هنگام ادرار احساس درد می‌کنید. اگر نمی‌دانید سنگ کلیه دارید، ممکن است این درد را با عفونت دستگاه ادراری اشتباه بگیرید. ممکن است همراه با سنگ کلیه، عفونت را تجربه کنید.
۳. خون در ادرار
خون در ادرار علامت رایج سنگ دستگاه ادراری است. رنگ خون می‌تواند قرمز، صورتی یا قهوه‌ای باشد. گاهی اوقات سلول‌های خونی آن‌قدر کوچک هستند که بدون میکروسکوپ دیده نمی‌شوند، اما پزشک می‌تواند برای بررسی این علامت از بیمار آزمایش ادرار بگیرد.
۴. حالت تهوع و استفراغ
حالت تهوع و استفراغ از جمله علائم رایج در افراد مبتلا به سنگ کلیه هستند. این دو علامت می‌توانند روش بدن برای عکس‌العمل به درد شدید باشند. سنگ کلیه می‌تواند باعث تحریک معده شود.
۵. تب و لرز
تب و لرز علائمی هستند که بیماران مبتلا به عفونت در کلیه یا بخش دیگری از دستگاه ادراری تجربه می‌کنند. این علامت همچنین می‌تواند در نتیجه‌ی سنگ کلیه یا عارضه‌های دیگر رخ دهد.
اگر دچار تب همراه با درد شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید. تب همراه با عفونت معمولا ۳۸ درجه‌ی سانتی‌گراد یا بیشتر است. لرز معمولا به همراه تب رخ می‌دهد.
رژیم غذایی چه تأثیری روی سنگ کلیه دارد؟
بعضی از مواد غذایی حاوی مواد شیمیایی یا ترکیباتی هستند که می‌توانند روی تولید سنگ کلیه اثر بگذارند؛ به‌ویژه اگر به‌طور منظم مقدار زیادی از آن‌ها را بخورید. با مصرف بعضی از مواد غذایی، احتمال ابتلا به سنگ کلیه کاهش پیدا می‌کند.
رژیم غذایی مخصوص سنگ کلیه چیست؟
افرادی که می‌خواهند از ابتلا به سنگ کلیه پیشگیری کنند یا خطر ابتلا یا بروز دوباره‌ی آن را کاهش دهند، باید یک سری کارها مانند نوشیدن مقدار زیادی آب، محدود کردن نمک مصرفی و پروتئین حیوانی، محدود کردن مواد غذایی حاوی اگزالات زیاد و مصرف کافی کلسیم را انجام دهند.
برنامه‌ی غذایی مشخصی برای تمام انواع سنگ کلیه وجود ندارد، چون این عارضه می‌تواند در اثر جمع شدن مواد معدنی مختلف در بدن ایجاد شود. با این حال بسیاری از متخصصان تغذیه و پزشکان به افراد مبتلا به سنگ کلیه توصیه می‌کنند رژیم غذایی دش (DASH) یا همان رژیم غذایی مناسب برای کاهش فشار خون بالا را دنبال کنند.
این رژیم غذایی می‌تواند احتمال شکلگیری سنگ کلیه را کاهش دهد، سلامت عمومی بدن را بهبود ببخشد و به کاهش فشار خون و کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی، سکته و سرطان کمک کند.
افرادی که رژیم غذایی دش را دنبال می‌کنند، مقدار زیادی میوه، سبزیجات، غلات غنی شده و لبنیات کم‌چرب مصرف می‌کنند. همچنین میزان مصرف نمک، قند و گوشت قرمز را کاهش می‌دهند. توجه داشته باشید که تغییر در رژیم غذایی، بیشتر برای افرادی مفید است که سنگ کلیه‌شان به دلایل زیر رخ داده باشد.
- سنگ اگزالات کلسیم
- سنگ کلسیم فسفات
- سنگ اسید اوریک
- سنگ سیستین
در صورت ابتلا به سنگ کلیه، باید از پزشک خود بپرسید به کدام نوع مبتلا هستید تا بتوانید رژیم غذایی مناسبی را دنبال کنید. بنیاد ملی کلیه به افرادی که سنگ کلیه دارند توصیه می‌کند به جای کلسیم، سدیم مصرفی خود را کاهش دهند.
آیا رژیم غذایی به‌تنهایی می‌تواند سنگ کلیه را درمان کند؟
در بعضی افراد، تغییر در رژیم غذایی ممکن است برای پیشگیری از ابتلای دوباره به سنگ کلیه مناسب باشد. در سایر افراد، ممکن است برای تجزیه‌ی سنگ‌ها به دارو یا برای برداشتن آن‌ها به جراحی نیاز شود. اگر سنگ کلیه خیلی دردناک شود، بهترین کار مشورت با پزشک برای دریافت مناسب‌ترین روش درمانی است.
مواد غذایی مناسب برای سنگ کلیه
سنگ‌های کلیه با توجه به مواد معدنی که دارند، با یکدیگر متفاوت هستند؛ به همین دلیل رژیم غذایی مناسب برای این عارضه هم از بیماری به بیمار دیگر متغیر است.
باید از پزشک خود درباره‌ی مواد غذایی ایجاد کننده‌ی سنگ سؤال کنید تا مشخص شود چه غذاهایی را می‌توانید بخورید و چه غذاهایی را نمی‌‌توانید میل کنید. در ادامه لیستی از چند ماده‌ی غذایی مناسب برای پیشگیری از سنگ کلیه آورده شده است.
۱. آب
مصرف مقدار زیادی آب می‌تواند در پیشگیری از سنگ کلیه مفید باشد، چون این عارضه اغلب در اثر کم‌آبی رخ می‌دهد. توصیه می‌شود هر روز ۶ تا ۸ لیوان آب بنوشید. می‌توانید در کنار آب، نوشیدنی‌های دیگر را هم بخورید.
البته در این صورت باید میزان سدیم موجود در آن‌ها را بررسی کنید، چون بسیاری از نوشیدنی‌ها نمک زیادی دارند. از مصرف نوشیدنی‌های شیرین مثل نوشابه و آبمیوه‌های شیرین خودداری کنید.
۲. مواد غذایی غنی از کلسیم
اگر مواد غذایی مثل اسفناج را که حاوی مقدار زیادی اگزالات هستند خیلی مصرف می‌کنید، باید خوراکی‌های حاوی کلسیم زیاد را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
اگر در رژیم غذایی خود کلسیم کمی مصرف کنید، احتمال ابتلا به سنگ کلیه در شما افزایش پیدا می‌کند. کلسیم و اگزالات می‌توانند شکلگیری سنگ کلیه را مختل کنند. مواد غذایی که حاوی کلسیم زیاد هستند، به شرح زیر است.
- محصولات حاوی شیر کم‌چرب یا بدون چربی
- مواد غذایی غنی شده با کلسیم مثل غلات، نان و آبمیوه
- لوبیا
- سبزیجات سرشار از کلسیم مثل کلم‌بروکلی
۳. میوه‌ها و سبزیجات
میوه و سبزیجات بخش ضروری هر رژیم غذایی هستند. مصرف مقدار زیادی سبزیجات می‌تواند از شکلگیری سنگ کلیه پیشگیری کند. بهترین کار این است که میوه‌‌ی تازه بخورید، اما میوه‌ها را به‌صورت خشک شده یا یخ‌زده هم می‌توانید مصرف کنید.
یک بررسی روی چند مطالعه در سال ۲۰۱۴ نشان داد میوه‌هایی مثل پرتقال که اسید سیتریک زیادی دارند، تأثیرات مثبتی روی پیشگیری از سنگ کلیه دارند.
باید میوه‌ها و سبزیجاتی که اگزالات زیادی دارند را شناسایی کرده و مصرف آن‌ها را محدود کنید. می‌توانید به جای این مواد غذایی، خوراکی‌هایی بخورید که مقدار زیادی کلسیم دارند.
۴. پروتئین گیاهی
مصرف بعضی از منابع پروتئین‌های حیوانی بی‌خطر است. با این حال توجه داشته باشید که مصرف بیش از حد پروتئین حیوانی می‌تواند احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد. متخصصان تغذیه مصرف منابع پروتئین گیاهی را در رژیم غذایی مخصوص سنگ کلیه توصیه می‌کنند.
از منابع پروتئین گیاهی می‌توانیم به لوبیا، نخود و عدس اشاره کنیم. باید درباره‌ی نیاز بدنتان به پروتئین با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید، چون نیاز بدن به این ماده‌ی مغذی از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
مواد غذایی نامناسب برای سنگ کلیه
مواد غذایی نامناسب برای این عارضه با توجه به نوع سنگ در بدن متفاوت است. از جمله مواد غذایی که باید در رژیم غذایی افراد مبتلا به این عارضه‌ی آزاردهنده محدود شوند، می‌توانیم اقلام زیر را نام ببریم.
- مواد غذایی سرشار از سدیم مثل مواد غذایی فرآوری شده و بسته‌بندی شده، همچنین فست‌فودها
- بعضی از منابع پروتئین‌های گیاهی از جمله تخم‌مرغ و ماهی
اگر دچار سنگ کلسیم اگزالات هستید، مصرف مواد غذایی که اگزالات زیادی دارند را محدود کنید، چون احتمال ابتلای دوباره به این عارضه را افزایش می‌دهند.
همان‌طور که اشاره کردیم، نیازهای غذایی افراد با یکدیگر متفاوت است. برای پیشگیری از ابتلای دوباره به سنگ کلیه، درباره‌ی مدیریت رژیم غذایی خود با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند نوع سنگ کلیه‌ی شما را شناسایی کرده و روش‌های مناسب برای کند کردن یا متوقف کردن پیشرفت آن را به شما معرفی کنند.
روش‌هایی برای پیشگیری از سنگ کلیه
ایجاد بعضی تغییرات ممکن است تأثیر بسزایی در پیشگیری از سنگ کلیه داشته باشد. در ادامه چند روش مفید برای جلوگیری از این عارضه را به شما معرفی می‌کنیم.
۱. بدنتان را هیدراته نگه دارید
از علائم کم‌آبی بدن می‌توانیم احساس خستگی، خشکی دهان و تعریق و ادرار کمتر از حالت معمولی اشاره کنیم.
نوشیدن مقدار زیادی آب، بهترین روش برای پیشگیری از سنگ کلیه است. اگر به اندازه‌ی کافی آب ننوشید، جریان ادرارتان کم می‌شود. جریان پایین ادرار باعث شکلگیری سنگ کلیه می‌شود. لیموناد طبیعی و آب پرتقال گزینه‌های خوبی برای آبرسانی به بدن هستند.
هر دو نوشیدنی سیترات دارند که ممکن است جلوی شکلگیری سنگ را بگیرند. همان‌طور که گفتیم باید ۶ تا ۸ لیوان آب بخورید، اما اگر ورزش می‌کنید یا فعالیت بدنی شدید دارید و زیاد عرق می‌کنید، باید مقدار بیشتری مایعات مصرف کنید.
از طریق بررسی رنگ ادرار می‌توانید متوجه شوید دچار کم‌آبی هستید یا نه. رنگ ادرار باید شفاف یا زرد کم‌رنگ باشد. اگر رنگ ادرارتان تیره است، باید مایعات بیشتری بنوشید.
۲. بیشتر مواد غذایی سرشار از کلسیم بخورید
رایج‌ترین نوع سنگ کلیه، سنگ کلسیم اگزالات است که باعث شده افراد به این باور برسند که باید از مصرف کلسیم اجتناب کنند. اما این موضوع درست نیست.
رژیم غذایی حاوی کلسیم کم ممکن است احتمال ابتلا به سنگ کلیه و پوکی استخوان را افزایش دهد. توجه کنید که مکمل‌های کلسیم ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را بیشتر کنند.
مصرف مکمل کلسیم با وعده‌ی غذایی ممکن است احتمال ابتلا به این عارضه را پایین بیاورد. از جمله مواد غذایی سرشار از کلسیم می‌توانیم به شیر کم‌چرب، پنیر کم‌چرب و ماست کم‌چرب اشاره کنیم.
۳. سدیم کمتری مصرف کنید
سدیم علاوه بر سنگ کلیه، منجر به نفخ، سکته‌ی مغزی، نارسایی قلبی، پوکی استخوان و سردرد می‌شود.
رژیم غذایی حاوی سدیم زیاد، خطر ابتلا به سنگ‌های کلسیم را افزایش می‌دهد. نمک بیش از حد در ادرار ممکن است منجر به این عارضه شود. مصرف نمک کمتر سطح کلسیم ادرار را پایین می‌آورد. هرچه کلسیم ادرار کمتر باشد، خطر شکلگیری سنگ کلیه کمتر می‌شود. مواد غذایی که سدیم زیادی دارند، در ادامه آورده شده‌اند.
- مواد غذایی فرآوری شده مثل چیپس و کراکر
- سوپ کنسرو شده
- مواد غذایی حاوی مونوسدیم گلوتامات
- مواد غذایی حاوی سدیم نیترات
- خوراکی‌های حاوی سدیم بی‌کربنات (جوش شیرین)
۴. مواد غذایی غنی از اگزالات را کمتر بخورید
بعضی از انواع سنگ کلیه از اگزالات تشکیل شده‌اند. اگزالات یک ترکیب طبیعی است که در بعضی مواد غذایی وجود دارد و منجر به سنگ کلیه می‌شود. محدود کردن مواد غذایی غنی از اگزالات ممکن است به پیشگیری از سنگ کلیه کمک کند. مواد غذایی که اگزالات زیادی دارند، شامل اقلام زیر می‌شوند.
- شکلات
- قهوه
- سیب‌زمینی شیرین
- محصولات حاوی سویا
۵. پروتئین حیوانی کمتری بخورید
مواد غذایی که پروتئین حیوانی زیادی دارند، اسیدی هستند و ممکن است سطح اسید ادرار را افزایش دهند. سطح بالای اسید ادرار ممکن است منجر به ایجاد سنگ کلیه‌ی اسید اوریک و کلسیم اگزالات شود.
۶. از مصرف مکمل ویتامین C اجتناب کنید
مکمل ویتامین C که به آن اسید آسکوریک هم می‌گویند، ممکن است منجر به سنگ کلیه، به‌ویژه در مردان شود. بر اساس یک مطالعه در سال ۲۰۱۳، احتمال ابتلا به سنگ کلیه در مردانی که مقدار زیادی مکمل ویتامین C مصرف کردند، دو برابر شد. محققان باور دارند مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C تأثیرات مشابهی در شکلگیری این عارضه ندارد.
۷. داروهای گیاهی مصرف کنید
گیاه چانکا پیدرا که به‌عنوان شکننده‌ی سنگ کلیه شناخته می‌شود، درمان سنتی این عارضه به شمار می‌رود. باور بر این است که این گیاه به جلوگیری از شکلگیری سنگ کلسیم اگزالات کمک می‌کند. همچنین ممکن است اندازه‌ی سنگ‌های فعلی را کاهش دهد. البته باید از داروهای گیاهی با احتیاط استفاده کنید.
نکته‌ی آخر
در این مقاله از دیجی‌کالا مگ درباره‌ی عارضه‌ی رایج سنگ کلیه صحبت کردیم. با یکدیگر علل و علائم این عارضه و رژیم غذایی مناسب برای آن را بررسی کردیم و در پایان روش‌هایی برای پیشگیری از سنگ کلیه را در اختیار شما قرار دادیم. رژیم غذایی تأثیر زیادی روی سنگ کلیه دارد.
بنابراین باید بعضی مواد غذایی را به رژیم غذایی خود اضافه کرده و مصرف بعضی دیگر را محدود کنید. اگر به بیماری‌هایی مثل سندرم التهابی روده، عفونت دستگاه ادرار یا چاقی مفرط مبتلا هستید، که خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند، با پزشک خود درباره‌ی روش‌هایی برای مدیریت یا کاهش احتمال ابتلا به سنگ کلیه مشورت کنید.
منبع: health line, medical news today, health line
