اختلال یادگیری چیست؛ چرا فرزندم در خواندن و نوشتن مشکل دارد؟
آیا فرزند شما در مدرسه مشکل دارد؟ آیا از روخوانی، نوشتن انشاء یا حل مسائل ریاضی می‌ترسد؟ تمام این مشکلات ممکن است به اختلال یادگیری مربوط باشند. گاهی اوقات، مدت‌ها طول می‌کشد تا اطرافیان به وجود این مشکل پی ببرند. به همین دلیل، کودکان مبتلا به اختلال یادگیری اغلب دوران سختی را در مدرسه پشت سر می‌گذارند که این موضوع عزت نفس و انگیزه‌ی آن‌ها را کاهش می‌دهد. از این‌رو، لازم است والدین علائم اختلال در یادگیری را بشناسند تا به‌موقع برای درمان آن اقدام کنند.
اختلال یادگیری چیست؟
به‌طور کلی، به مشکلات مرتبط با یادگیری «اختلال یادگیری» می‌گویند. اختلال در یادگیری به هوش، انگیزه یا تنبل بودن کودک مربوط نیست. کودکان مبتلا به این مشکل به‌اندازه‌ی دیگران باهوش هستند، اما مغز آن‌ها با روش متفاوتی اطلاعات را دریافت و پردازش می‌کند. به عبارت دیگر، آن‌ها همه چیز را متفاوت می‌بینند، می‌شنوند و درک می‌کنند.
این کودکان در یادگیری مهارت‌ها و استفاده از آن‌ها با مشکل مواجه می‌شوند. درنتیجه، بین مهارت‌هایی که انتظار می‌رود بر اساس سن و هوش خود داشته باشند و نحوه‌ی عملکرد آن‌ها در مدرسه فاصله وجود دارد. اختلال در یادگیری روی موارد زیر تاثیر می‌گذارد:
- خواندن
- نوشتن
- حل تمرین‌های ریاضی
- استفاده از زبان یا درک آن
- معاشرت با دیگران
- مهارت‌های دیگری که شامل استفاده از کلمات نمی‌شوند
۱. خواندن
به اختلال خواندن «نارساخوانی» یا «دیسلکسیا» (Dyslexia) می‌گویند. این مشکل به ۲ صورت ظاهر می‌شود:
- مشکلات اساسی در خواندن که باعث می‌شود کودک رابطه‌ی بین صداها، حروف و کلمات را درک نکند.
- اختلال در درک مطلب که با ناتوانی کودک در درک معنی کلمات، جملات و پاراگراف‌ها همراه است.
کودکان مبتلا به این اختلال حتی زمانی که روی مهارت‌های اصلی خواندن تسلط پیدا می‌کنند، ممکن است در موارد زیر مشکل داشته باشند:
- خواندن با سرعت معمولی
- درک آنچه که می‌خوانند
- به یاد آوردن مطالب خوانده‌شده
- نتیجه‌گیری از مطالبی که خوانده‌اند
- هجی کردن
۲. نوشتن
اختلال نوشتن یا «دیسگرافیا» (Dysgraphia) روی عمل فیزیکی نوشتن یا فعالیت ذهنی درک اطلاعات تاثیر می‌گذارد. کودکان مبتلا به این اختلال در ترسیم کلمات روی کاغذ مشکل دارند یا نمی‌توانند افکار خود را روی کاغذ منتقل کنند. دیسگرافیا با علائم زیر همراه است:
- سرعت پایین نوشتن
- مشکل در به خاطر آوردن نحوه‌ی تشکیل حروف، کپی کردن اشکال و کشیدن خطوط
- داشتن دست‌خطی که خواندن آن سخت است
- مشکل در نوشتن افکار
- مشکل در املاء، دستور زبان و نقطه‌گذاری
۳. ریاضی
به اختلال یادگیری ریاضی «دیسکولیا» (Dyscalculia) می‌گویند. این اختلال در مهارت‌های زیر مشکل ایجاد کند:
- درک کارکرد اعداد و ارتباط آن‌ها با یکدیگر
- حل تمرین‌های ریاضی
- یادگیری قوانین پایهای ریاضی
- استفاده از نمادهای ریاضی
- سازماندهی و ثبت اطلاعات در حین حل مسائل ریاضی
کودک مبتلا به دیسکولیا ممکن است در به خاطر سپردن اعداد و شمارش آن‌ها یا خواندن ساعت مشکل داشته باشد.
۴. گفتار و زبان
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری گفتاری و زبانی در استفاده و درک کلمات گفته‌شده یا نوشته‌شده دچار مشکل می‌شوند. این اختلال در موارد زیر خود را نشان می‌دهد:
- خواندن و نوشتن
- پیروی از دستورالعمل‌ها
- پاسخگویی به سوالات
به اختلالات زبانی متوسط «دیسفازی» (Dysphasia) و به موارد شدید آن «آفازی» (Aphasia) می‌گویند. با این حال، بسیاری از متخصصان از این اصطلاحات به‌‌جای یکدیگر استفاده می‌کنند. در کودکان، انواع مختلفی از اختلالات گفتاری و زبانی وجود دارد. چند نمونه از این اختلالات عبارتند از:
- لکنت: مشکل در گفتن کلمات یا جملات به‌نحوی که روان بودن گفتار تحت تاثیر قرار می‌گیرد
- خطاهای تلفظ: مشکل در ایجاد کلمات یا صداهای خاص
- آپراکسی دوران کودکی: مشکل در حرکت دادن دقیق لب‌ها، فک و زبان برای صحبت کردن
کودکان مبتلا به اختلالات گفتار یا زبان اغلب می‌توانند اطلاعات بصری را درک و از آن‌ها استفاده کنند. همچنین می‌توانند از نشانه‌های بصری در موقعیت‌های اجتماعی به‌خوبی بهره ببرند.
۵. مهارت‌های غیرکلامی
کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری غیرکلامی اغلب مهارت‌های زبانی خوبی دارند و در به خاطر سپردن کلمات عالی هستند. اما ممکن است با سایر مهارت‌ها مشکل داشته باشند، از جمله:
- درک مکان اشیاء
- درک مفاهیم انتزاعی
- درک احساسات افراد از روی حالت چهره و سایر نشانه‌ها
- حرکت بدن یا هماهنگی فیزیکی (به ناتوانی در یادگیری مهارت‌های حرکتی دیسپراکسیا یا Dyspraxia می‌گویند.)
- مهارت‌های حرکتی ظریف مانند نوشتن (این مشکل ممکن است همراه با سایر اختلالات یادگیری رخ دهد.)
- توجه، برنامه‌ریزی و سازماندهی (همان چیزی که در اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی یا ADHD دیده می‌شود.)
دلایل اختلال در یادگیری
عواملی که ممکن است در بروز اختلال یادگیری نقش داشته باشند عبارتند از:
- سابقه‌ی خانوادگی و ژن‌ها: داشتن یک خویشاوند مبتلا به اختلال یادگیری می‌تواند احتمال بروز این مشکل را در کودک افزایش دهد.
- مشکلاتی که قبل از تولد یا مدت کوتاهی پس از آن رخ می‌دهند: رشد ناکافی جنین در رحم و مواجهه‌ی آن با الکل یا مواد مخدر با اختلال یادگیری مرتبط است. به‌علاوه، نارس یا کم‌وزن بودن در زمان تولد می‌تواند در بروز این مشکل نقش داشته باشد.
- آسیب عاطفی: تجربه‌های استرس‌زایی که در اوایل دوران کودکی رخ می‌دهند روی رشد مغز تاثیر می‌گذارند و خطر ابتلا به اختلالات یادگیری را افزایش می‌دهند.
- آسیب جسمی: آسیب‌دیدگی سر یا بیماری‌های سیستم عصبی در ایجاد اختلالات یادگیری نقش دارند.
- مواد سمی: مواجهه با سموم مانند سرب می‌تواند خطر ابتلا به اختلال یادگیری را افزایش دهد.
علائم و نشانه‌های اختلال یادگیری
علائم اختلال در یادگیری بین کودکان مختلف متفاوت است. ممکن است یک کودک با خواندن و هجی کردن مشکل داشته باشد، در حالی که کودک دیگر عاشق کتاب باشد اما نتواند ریاضی را درک کند. به‌دلیل تنوع زیاد، هیچ علامت یا ویژگی خاصی وجود ندارد که بتوان از آن برای اثبات اختلال در یادگیری استفاده کرد. با این حال، در هر سنی بعضی از علائم هشداردهنده شایع هستند.
علائمی که در ادامه‌ی مطلب به آن‌ها اشاره می‌کنیم از نشانه‌های مهم اختلال یادگیری به‌شمار می‌روند. به یاد داشته باشید که همه‌ی کودکان ممکن است هر از گاهی بعضی از این مشکلات را تجربه کنند. زمانی می‌توان به اختلال یادگیری مشکوک شد که کودک دائما در انجام بعضی از مهارت‌ها با مشکل مواجه شود.
۱. علائم اختلال یادگیری در کودکان پیش‌دبستانی
این کودکان در انجام فعالیت‌های زیر مشکل دارند:
- تلفظ کردن کلمات
- پیدا کردن کلمه‌ی مناسب
- پیدا کردن کلمات هم‌قافیه
- یادگیری حروف الفبا، اعداد، رنگ‌ها، اشکال یا روزهای هفته
- پیروی از دستورالعمل‌ها یا یادگیری روال کارها
- به دست گرفتن مداد و قیچی یا رنگ‌آمیزی صحیح بدون بیرون زدن از خطوط
- بستن دکمه، زیپ یا بند کفش
۲. علائم اختلال یادگیری در کودکان ۵ تا ۹ ساله
اختلال یادگیری در این کودکان روی مهارت‌های زیر تاثیر می‌گذارد:
- یادگیری ارتباط بین حروف و صداها
- ترکیب اصوات برای ساختن کلمات
- خواندن کلمات ساده
- یادگیری سریع مهارت‌های جدید
- درست نوشتن کلمات
- یادگیری مفاهیم پایهای ریاضی
- خواندن ساعت و به خاطر سپردن توالی‌ها
۳. علائم اختلال یادگیری در کودکان ۱۰ تا ۱۳ ساله
این گروه‌ی سنی در موارد زیر با مشکل مواجه می‌شوند:
- درک مطلب یا مهارت‌های ریاضی
- پاسخگویی به سوالات باز (سوالاتی که به توضیح نیاز دارند)
- روخوانی با صدای بلند
- داشتن دستخط خوب
- مهارت‌های سازماندهی (منظم بودن اتاق خواب، میز و تکالیف مدرسه)
- دنبال کردن بحث‌های کلاسی و بیان افکار خود
درمان اختلال یادگیری
درمان به‌موقع اختلال در یادگیری مهم است، چون مشکل می‌تواند تشدید شود. کودکی که در دبستان جمع کردن اعداد را یاد نگیرد، نمی‌تواند در دبیرستان مهارت‌های پیچیده‌تر ریاضی را بیاموزد. علاوه بر این، کودکان مبتلا به این اختلال با مشکلات زیر دست و پنجه نرم می‌کنند:
- اضطراب درباره‌ی نمراتی که می‌گیرند
- افسردگی
- عزت نفس پایین
- خستگی
- کاهش انگیزه
اگر حدس می‌زنید که ممکن است فرزندتان به اختلال یادگیری مبتلا باشد، موضوع را با مدرسه در میان بگذارید یا در خارج از سیستم مدرسه به‌دنبال کمک باشید. اختلال یادگیری توسط تیمی از متخصصان از جمله روانشناس و متخصص گفتار و زبان درمان می‌شود.
برای تشخیص این اختلال، متخصصان ابتدا معاینه‌ی بدنی انجام می‌دهند تا بینایی و شنوایی کودک را ارزیابی کنند و مطمئن شوند که مشکلات پزشکی دلیل ناتوانی در یادگیری نیستند. علاوه بر این، ابتلای کودک به مشکلات سلامت روان مانند اضطراب، افسردگی و ADHD را بررسی می‌کنند.
کلام پایانی
مواجهه با این حقیقت که فرزندتان به اختلال یادگیری مبتلا است، می‌تواند سخت باشد. اما به یاد داشته باشید که اکثر کودکان مبتلا به این اختلال به اندازه‌ی دیگران باهوش هستند. با این حال، برای آموزش این کودکان باید از روشی استفاده شود که با سبک یادگیری آن‌ها سازگار باشد. هر چقدر شما به‌عنوان پدر یا مادر اطلاعات بیشتری درباره‌ی اختلال یادگیری داشته باشید، راحت‌تر می‌توانید راه را برای موفقیت تحصیلی فرزندتان هموار کنید.
منابع: .helpguide, mayoclinic
