سال ۲۰۲۰ چگونه صنعت سینما را برای همیشه دگرگون کرد؟
زمانی شهردار قدیمی شهر شیکاگو گفته بود: «هرگز نباید گذاشت فرصت نهفته در یک بحران بزرگ تلف شود.» باید پذیرفت که صنعت سینما در سال ۲۰۲۰ و با توجه به همه‌گیری بحران کرونا این جمله‌ی شهردار پیشین شیکاگو را کاملا جدی گرفته و در مسیر تحولی اساسی قرار دارد.
این صنعت برای دهه‌ها در مقابل هر تغییری مقاومت کرده بود. سینماداران درباره محدودیت‌های سنتی نمایش فیلم بسیار سخت‌گیرانه عمل می‌کردند. پیش از سال ۲۰۲۰ جدیدترین بلاک‌باستر یک استودیو باید پیش از رسیدن به شبکه نمایش خانگی حداقل ۹۰ روز را در چرخه اکران سینمایی سپری می‌کرد.
در واقع دانش متعارف پخش‌کنندگان فیلم به آن‌ها می‌گفت مردم حاضر نیستند برای دیدن جدیدترین اثر مارول در سالن‌های سینما پول بدهند اگر بتوانند همان فیلم را مدت کوتاهی بعد در سرویس‌های پخش خانگی تماشا کنند.
در این دوران استودیوها بارها و بارها تلاش کردند در صورت امکان این بازه زمانی سه‌ماهه اکران سینمایی را کاهش دهند تا هزینه‌های بازاریابی خود را هم از همین طریق کمتر کنند.
به تدریج با قدرت‌گرفتن سرویس‌های استریمینگ که به مخاطبانشان امکان می‌دادند با یک کلیک به صدها و هزاران فیلم و سریال دست پیدا کنند، فشار روی این شیوه سنتی نمایش بیشتر هم شد و ترک‌هایی بر بدنه این ساختار پدید آمد. با این وجود سینماداران تا حد ممکن در برابر این خواسته‌ها مقاومت کردند؛ گفت‌وگوها و مذاکرات به عقب می‌افتادند و تعمدا طول می‌کشیدند تا این مدل رایج پخش آسیب نبیند و سودآوری سالن‌ها حفظ شود.
حمله‌ی کرونا به گیشه‌ها
طبق گزارش اومدیا که در حوزه تحقیقات رسانه و تکنولوژی فعالیت می‌کند صنعت سینما در سطح جهان به دلیل همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ چیزی حدود ۳۲ میلیارد دلار خسارت دیده است. این خسارت بیانگر کاهش درآمد ۷۱٫۵ درصدی درآمد باکس آفیس نسبت به سال ۲۰۱۹ است. در ماه‌های ابتدایی همه‌گیری ویروس پیش‌بینی می‌شد میزان این کاهش درآمد در حدود ۵ میلیارد دلار باشد اما تخمین‌های فعلی نشان می‌دهد عمق فاجعه بسیار شدیدتر از پیش‌بینی‌های اولیه بوده است.
طبق این گزارش درآمد باکس آفیس به زیر ۱۳ میلیارد دلار سقوط کرده که برای اولین‌بار در ۲۰ سال اخیر اتفاق می‌افتد.
هم‌زمان با این شرایط شاهد افزایش چشمگیر تماشای آنلاین ویدیو بوده‌ایم؛ مجموع درآمد این حوزه نسبت به سال میلادی ۲۰۱۹ حدود ۳۰ درصد افزایش یافته و از ۲۶ میلیارد دلار به ۳۴ میلیارد دلار رسیده است.
این وضعیت که به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا ایجاد شده بود عاقبت همه‌چیز را تغییر داد؛ سالن‌ها به اجبار تعطیل شدند و پخش‌کنندگان هم برای ماه‌ها بدون هرگونه درآمدی باقی ماندند. استودیوها برنامه اکران فیلم‌ها را بازنگری کردند و راهی باقی نماند جز انتقال تاریخ اکران بعضی آثار به سال میلادی بعد و البته فرستادن آثار دیگر به سرویس‌های استریمینگ یا پلتفرم‌های اجاره‌ای دیجیتال.
در این شرایط تحولاتی که یک سال پیش اساسا در ذهن نمی‌گنجید به وقوع پیوستند آن هم با سرعتی غیرقابل تصور و شگفتی‌آور. زمانی که سینماها امکان بازگشایی یافتند سالن‌داران دریافتند که قدرت چانه‌زنی‌شان به شکل چشمگیری کاهش یافته است. در این شرایط اگر می‌خواستند آثاری مثل «غارنشین‌ها: عصر جدید» (The Croods: A New Age) یا «زن شگفت‌انگیز ۱۹۸۴» (Wonder Woman 1984) را به نمایش بگذارند باید می‌پذیرفتند که این عناوین زودتر از معمول به صورت آنلاین در اختیار مخاطبان قرار بگیرند. می‌شود گفت کسب‌وکار قبلی دیگر به کل تغییر کرده بود.
لیسا بانل رییس بخش توزیع در شرکت فوکوس فیچرز در این زمینه به خبرگزاری ورایتی می‌گوید: «بدون همه‌گیری شاهد چنین تغییراتی در بازه نمایش سینمایی آثار نمی‌بودیم. چه خوشمان بیاید چه نیاید همه‌گیری مجبورمان کرد که شیوه‌هایی را امتحان کنیم که در یک وضعیت معمول انتخاب‌های دشوارتری به نظر می‌رسیدند.»
در این فرایندها شاهد از میان‌رفتن اتحادهای قدیمی و پدیدآمدن اتحادهای جدید بودیم؛ اتحادهایی که این بار میان دشمنان سابق برقرار می‌شد. فقط چندماه زمان لازم بود تا استودیوی یونیورسال که پیش از آن دشمن سینماها شناخته می‌شد به‌عنوان ناجی سینماها شناخته شود. استودیوی برادران وارنر هم هنگامی که اعلام کرد کل لیست آثار سال ۲۰۲۱ خود را هم‌زمان با سالن‌های سینما قرار است از شبکه HBO مکس هم پخش کند به دشمن شماره یک همه سینماداران تبدیل شد.
بامزه و البته طعنه‌آمیز است که فقط کمی پیش از این تصمیم، شرکت برادران وارنر قهرمان دوران همه‌گیری شناخته و بابت اکران فیلم سینمایی «انگاشته» (Tenet) کریستوفر نولان در سالن‌ها به‌عنوان نجات‌دهنده تحسین شد.
تأثیرات ماندگار دوران همه‌گیری
اما نکته مهم اینجاست که بسیاری از متخصصان امر باور دارند احتمالا این تغییرات فقط به دوران همه‌گیری محدود نخواهند ماند و تأثیرات دیرپاتری از خود به جا خواهند گذاشت.
جف باک که تحلیلگر باکس‌آفیس در شرکت اگزیبیتور ریلیشنز است در این زمینه می‌گوید: «بخش زیادی از خلاقیت‌هایی که در سال ۲۰۲۰ شاهد آن بودیم ادامه پیدا خواهند کرد. وقتی به ۲۰۲۰ نگاه می‌اندازیم نه با راه‌اندازی مجدد صنعت نیست بلکه با نوعی بازسازی مدل اکران سینمایی روبه‌رو شده‌ایم.»
البته باید منتظر ماند و دید که خطوط این طرح جدید حوزه توزیع و اکران فیلم چطور ترسیم می‌شوند. استودیوها و سالن‌ها هر دو می‌دانند که دیگر خبری از آن فرصت تر و تمیز ۹۰ روزه اکران نخواهد بود. اما بسیاری باور دارند که تغییرات نه به شکل کلی و با یک قاعده عمومی بلکه استودیو به استودیو و البته فیلم به فیلم متفاوت خواهند بود.
چنین چیزی به این معنا است که فیلم جدید مجموعه «سریع و خشمگین» (Fast&Furious) ممکن است در مقایسه با فیلم جدید علمی-تخیلی تام هنکس تحت عنوان «بایوس» (Bios) زمان بیشتری به شکل اختصاصی در سالن‌های سینما اکران شود گرچه هر دو فیلم متعلق به استودیوی یونیورسال است.
شاون رابینز تحلیلگر ارشد وب‌سایت باکس‌آفیس‌دات‌کام معتقد است این ماجرا هنوز تا حد زیادی محل بحث و گفت‌وگوهای بیشتر خواهد بود. رابینز می‌گوید: «فکر نکنم بشود چندان به مثال‌های افراطی و استثنایی در این بحث تکیه کرد؛ گمان نکنم تعداد فیلم‌های بزرگی که قرار باشد به شکل هم‌زمان در سالن‌ها و سایر پلتفرم‌ها اکران شوند (مثل زن شگفت‌انگیز ۱۹۸۴) آن‌قدرها هم زیاد باشند. احتمالا شاهد راه‌حلی میانه خواهیم بود.»
حرکت تاریخی یونیورسال
استودیوی یونیورسال از پیشگامان این تغییرات جدید بود. این استودیو در یک پیمان تاریخی با مجموعه‌های ای‌ام‌سی، سینه‌مارک و سینه‌پلکس این امکان را یافت که تنها چند هفته پس از آغاز اکران فیلم‌هایش در سالن‌های سینما، این آثار را به سرویس‌های پخش ویدیو برساند. یونیورسال احتمالا قرارداد مشابهی هم با مجموعه رگال امضا خواهد کرد که دومین سالن‌دار زنجیره‌ای آمریکا است؛ براساس این قراردادها استودیوها امکان پخش زودتر از موعد فیلم‌ها در سرویس‌های آنلاین را می‌یابند و پخش‌کنندگان هم در سود پلتفرم‌های پخش سهیم خواهند شد.
پیتر لوینسون نایب رییس استودیوی یونیورسال و رییس بخش توزیع در این استودیو که مذاکرات با سالن‌داران زنجیره‌ای را پیش برده می‌گوید: «معتقدیم مدل ما پایدارترین مدل کسب‌وکار است. روشی است که برای هر دو طرف مفید است و اکوسیستم قوی‌تری ایجاد می‌کند.»
اما یکی از مشکلات اساسی شرایط فعلی صنعت سینما وضعیت وخیم سالن‌ها است. مجموعه ای‌ام‌سی در معرض ورشکستگی قرار گرفته. این شرکت به فروش سهام روی آورده و در مذاکره با اعتباردهندگان تلاش کرده تا نقدینگی آن را افزایش دهد اما در هر حال قرض‌های مجموعه وضع آزاردهنده‌ای را برایش ایجاد کرده است که عاقبت در مقطعی باید فکری به حالش بکند.
دو مجموعه دیگر یعنی سینه‌مارک و مجموعه سینه‌ورلد که مالک سالن‌های شرکت رگال است هم زیر بار قرض رفته‌اند. تازه این شرکت‌ها غول‌های صنعت سینما به حساب می‌آیند که روابط بسیار قدرتمندی با بانک‌ها دارند. بسیاری از سالن‌های مستقل که به قرض‌دهندگان بزرگ دسترسی ندارند راهی برای عبور از دوران همه‌گیری پیدا نکرده و نمی‌کنند.
جنگ سرویس‌های استریمینگ
هم‌زمان با این تحولات تقریبا همه شرکت‌های رسانه‌ای گوناگون نشان داده‌اند که علاقه دارند به حوزه استریمینگ وارد شوند و در این فضا نتفلیکس را به‌عنوان رقیبی بسیار جدی ارزیابی می‌کنند.
دیزنی به‌تازگی یک جلسه چهارساعته با حضور سرمایه‌گذاران را کاملا به بیان برنامه‌هایش برای شبکه دیزنی‌پلاس، هولو و سایر سرویس‌هایی اختصاص داده که توسط والت‌دیزنی کنترل می‌شوند.
در عین حال وارنرمدیا و کامکست هم مشغول سرمایه‌گذاری چندصد میلیون دلاری در سرویس‌های HBO مکس و پیکاک شده‌اند. شرکت ویاکام هم پارامونت پلاس که همان سرویس استریمینگ سی‌بی‌اس آل اکسس است که به برندی جدید تغییر نام داده را آماده ورود به این رقابت فشرده و تنگاتنگ می‌کند. انتظار داریم که جنگ این شبکه‌ها در ماه‌های آینده وارد مرحله‌ی جدی‌تری شود.
فیلم‌سازان کجای معادله‌اند؟
اما در شرایطی که صنعت سینما چنین تغییرات پرشتابی را پشت سر می‌گذارد فیلم‌سازان چه وضعیت و انتخابی دارند؟
دست کم درباره برخی از فیلم‌سازان می‌شود با قاطعیت گفت که مدت‌ها پیش از آغاز همه‌گیری هم به سوی سرویس‌های استریمینگ جذب شده بودند. سوای این در سال ۲۰۲۰ فیلم‌سازانی چون فینچر با فیلم سینمایی «منک» (Mank)، اسپایک لی با فیلم «۵ هم‌خون» (Da 5 Bloods)، جرج کلونی با «آسمان نیمه‌شب» (The Midnight Sky) و آرون سورکین با «دادگاه شیکاگو هفت» (The Trial of the Chicago 7) در میان هنرمندانی قرار داشتند که به نتفلیکس روی خوش نشان دادند؛ احتمال دارد شاهد کسب افتخار این آثار در مراسم اسکار هم باشیم.
شرکت‌هایی چون اپل، آمازون و هولو هم با آثار جدیدی از فیلم‌سازان مؤلف و صاحب‌نام همچون سوفیا کوپولا در «روی صخره‌ها» (On the Rocks)، ساشا بارون کوهن در «بورات ۲» (Borat Subsequent Moviefilm) و لی دنیلز در «ایالات متحده در برابر بیلی هالیدی» (The United States vs. Billie Holiday) به میدان آمده‌اند.
برخی از این آثار در ابتدا قرار بود اکران سینمایی را تجربه کنند اما شرایط همه‌گیری ویروس کرونا به کلی برنامه‌های تولیدکنندگان را دگرگون کرد و باعث شد این آثار از سرویس‌های استریمینگ سردرآورند.
فینچر چندی پیش در مصاحبه‌ای پیرامون شرکت نتفلیکس گفته بود: «آن‌ها هم دسته‌چک و هم زیبایی‌شناسی خودشان را دارند. با کسانی کار می‌کنند که می‌خواهند؛ به این رفتار احترام می‌گذارم.»
گرچه شبکه‌هایی مثل نتفلیکس هر روز پرطرفدارتر می‌شوند اما نمی‌شود این نکته را هم نادیده گرفت که نوعی چرخش افراطی در پخش هم‌زمان فیلم‌های جدید از طریق شبکه‌های نمایش خانگی و استریمینگ می‌تواند به بعضی واکنش‌های تند هم منجر شود؛ از جمله این واکنش‌ها می‌توان به رفتار فیلم‌سازانی چون نولان در تقابل با تصمیمات شرکت برادران وارنر اشاره کرد.
این را هم نباید نادیده گرفت که سرویس‌های مذکور دشمنان قدیمی خودشان را دارند و نهایتا ممکن است مجموعه این مخالفان و منتقدان برای احیای آنچه ساختار سنتی سینما و تماشای فیلم روی پرده بزرگ می‌دانند دست به دست هم داده و علیه رقبایشان متحد شوند.
به هر حال با وجود راحتی و امکانات خوب تجربه تماشای فیلم در خانه، استودیوهای هالیوود علاقه و آمادگی دست‌کشیدن کامل از اکران سینمایی و فراهم‌کردن شرایط نابودشدن کسب‌وکار سالن‌ها را ندارند. اگر در هالیوود با هر یک از مدیران استودیوها صحبت کنید بهتان اطمینان خواهند داد که مردم بیش از هر زمان دیگری مشتاق بازگشت به زندگی معمول و همیشگی‌اند.
طبیعتا هر نوع بازگشت به شرایط معمول زندگی و به تبع آن بازگشت کامل به سالن‌های سینما در ارتباط مستقیم با توزیع گسترده واکسن کرونا خواهد بود.
اغلب کارشناسان حوزه سلامت باور دارند که چنین شرایطی در خوشبینانه‌ترین وضعیت تا اواخر بهار یا اوایل تابستان فراهم نخواهد شد. علاوه بر اینکه تا همین لحظه توزیع واکسن دست کم در ایالات متحده از برنامه عنوان شده قبلی عقب‌تر است و موفقیت واکسیناسیون گسترده (راضی‌کردن گروه‌های مختلف به دریافت واکسن) هم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
هارمن موزلی مالک مجموعه سنت لوییس سینماز که در ایالت‌های غرب میانه آمریکا واقع شده می‌گوید: «سالن‌ها را باز نمی‌کنم تا مطمئن شوم می‌توانیم جمعیتی را به سینما بکشانیم که امکان دوام اقتصادیمان را تضمین کنند. در تابستان برای دو ماه سالن‌ها را باز کرده بودم و در عمل هزینه‌‌ها از سود بیشتر شد. اگر مجبور بودم اجاره هم بپردازم که تا الان حتما ورشکست می‌شدم.»
