جو پلوتو به‌تدریج در حال محو شدن است
پلوتو که در سال ۲۰۰۶ از فهرست سیاره‌های منظومه‌ی شمسی کنار گذاشته شد، حالا در حال فاصله گرفتن از خورشید است و کم‌کم جو خود را هم از دست می‌دهد.
برای یک جرم آسمانی نگه داشتن جو همیشه آسان نیست، برای نمونه مریخ این‌چنین است و جو بسیار رقیقی دارد. هرچند بالگرد مریخ‌پیمای نبوغ در همین جو رقیق موفق به پروازهای شگفت‌انگیزی شده است.
اکنون یک پژوهش تازه که در نشست سالانه‌ی انجمن علمی نجوم آمریکا مطرح شده، نشان می‌دهد گازهای اطراف پلوتو در حال ناپدید شدن هستند و با دور شدن این سیاره‌ی کوتوله از خورشید، به یخ تبدیل می‌شوند. اتمسفر پلوتو اکنون هم رقیق است، عمدتا از نیتروژن و اندکی متان و کربن مونواکسید تشکیل شده است. اما به‌نظر می‌رسد که کاهش دمای سطح، باعث یخ‌زدگی دوباره‌ی نیتروژن گازی می‌شود و جو را از بین می‌برد.
این ارزیابی توسط روشی که با عنوان «اختفا» (Occultation) شناخته می‌شود انجام شده است و دانشمندان از یک ستاره‌ی دور به‌عنوان نور پس زمینه برای تلسکوپ‌های روی زمین استفاده کردند تا نگاهی به اتفاقات پلوتو داشته باشند.
این یک روش رصدی آزموده شده و قابل اعتماد است که در نجوم بسیار کاربرد دارد. به گفته‌ی «الیوت یانگ» (Eliot Young) دانشمند علوم سیاره‌ای مؤسسه‌ی تحقیقات جنوب غربی در تگزاس، استفاده از روش اختفا برای بررسی جو پلوتو از سال ۱۹۸۸ انجام می‌شود.
او افزود: «کاوشگر «افق‌های نو» (New Horizons) در گذر نزدیک سال ۲۰۱۵ خود از کنار پلوتو داده‌های خوبی از چگالی جو پلوتو به‌دست آورد که نشان می‌داد توده‌ی جو این سیاره‌ی کوتوله در هر دهه دو برابر می‌شود؛ اما مشاهدات ما در سال ۲۰۱۸، چنین روندی را از سال ۲۰۱۵ نشان نمی‌دهد.»
جو پلوتو از بخار‌های روی سطح شکل می‌گیرد و تغییرات اندک دما منجر به تغییرات قابل توجه در چگالی توده‌ی جوی این سیاره‌ی کوتوله می‌شود. بزرگ‌ترین یخچال نیتروژنی «هامونه‌ی اسپوتنیک» (Sputnik Planitia) است که در بخش غربی منطقه‌ی قلب-مانند «تامبا رجیو» (Tombaugh Regio) روی سطح پلوتو قرار دارد.
با توجه به اینکه پلوتو در فاصله‌ی ۳۰ واحد نجومی (AU) یعنی ۳۰ برابر زمین از خورشید قرار گرفته، هر چرخش آن به دور خورشید ۲۴۸ سال زمین طول می‌کشد. هرچند این فاصله در حال افزایش است و به‌تدریج باعث می‌شود تا پلوتو نور کمتری از خورشید دریافت کند و دمای آن باز هم کاهش یابد.
افزایش ناگهانی چگالی در سال ۲۰۱۵ به احتمال زیاد به‌دلیل اینرسی گرمایی، به دام افتادن گرما در یخچال‌های نیتروژنی است که با تأخیر به افزایش فاصله‌ی پلوتو از خورشید، واکنش نشان داده‌اند.
«لسلی یانگ» (Leslie Young) دانشمند علوم سیاره‌ای SWRI خاطرنشان کرد: «در جایگاه مقایسه می‌توان به شیوه‌ی گرم شدن ماسه‌های ساحل توسط آفتاب اشاره کرد. شدت نور خورشید در ظهر زیادتر است اما ماسه در طول بعدازظهر همچنان به جذب گرما ادامه می‌دهد، بنابراین اواخر بعدازظهر در گرم‌ترین حالت است.»
فلاش ناگهانی در داده‌های پلوتو هنگام اختفا
Credit: NASA/SwRI
هرچند پلوتو دیگر به‌عنوان یک سیاره درنظر گرفته نمی‌شود، که البته هنوز محل مناقشه است، اما همچنان به‌عنوان یک سیاره‌ی کوتوله‌ی دلخواه ستاره‌شناسان باقی مانده است و ما به‌طور پیوسته اطلاعات جدیدی در مورد این جرم دوردست می‌آموزیم.
در سال‌های اخیر، ستاره‌شناسان کشف کرده‌اند که در پلوتو کوه‌های پوشیده از برف و اقیانوس‌های مایع زیرسطحی وجود دارد. دو کشفی که می‌تواند اطلاعات بیشتری در زمینه‌ی شیوه‌ی عملکرد جو این سیاره‌ی کوتوله ارائه دهد.
مشاهدات سال ۲۰۱۸ و هنگام اختفای پلوتو، یک «فلاش مرکزی» را هم شامل می‌شود و نشان می‌دهد که هنگام محاسبه‌ی اندازه‌گیری‌های جوی، تلسکوپ‌ها به‌درستی و مستقیم به پلوتو نگاه می‌کرده‌اند. به عبارت دیگر، دیدن فلاش مرکزی که ناشی از بازتاب نور ستاره‌ی پس‌زمینه توسط جو پلوتو است، از قرارگیری تلسکوپ‌ها در مرکز اختفا حکایت دارد و اعتبار داده‌ها را افزایش می‌دهد.
به گفته‌ی یانگ فلاش مرکزی که در سال ۲۰۱۸ مشاهده شد، قوی‌ترین موردی است که تا کنون در اختفای پلوتو دیده شده است. این فلاش اطلاعات بسیار دقیقی از مسیر سایه‌ی پلوتو بر روی زمین به ما می‌دهد.»
عکس کاور: جو سیاره‌ی کوتوله‌ی پلوتو از نگاه فضاپیمای افق‌های نو ناسا
Credit: NASA/JHU-APL/SwRI
منبع: Science Alert
