چرا کودکان خجالتی می‌شوند؟ (۷ روش حمایت از کودکان خجالتی)

خجالت در کودکان یکی از مسائلی است که اگر حل‌نشده باقی بماند می‌تواند مشکلات متعددی را در بزرگسالی ایجاد کند. خجالتی بودن کودکان ممکن است ناشی از اضطراب یا ناشی از خو نگرفتن با شرایط جدید باشد. گاهی اوقات برای حل این مشکل، لازم است که از کمک‌های تخصصی مشاوران کودک استفاده کنید. در ادامه با دیجی‌کالا مگ همراه باشید تا درباره‌ی خجالتی بودن کودک بیشتر بخوانید.

خجالتی بودن کودک از کجا نشأت می‌گیرد؟

یک کودک خجالتی در موقعیت‌های ناآشنا یا هنگام تعامل با دیگران، مضطرب یا در انجام برخی رفتارها مثلا حرف زدن، ناتوان می‌شود. یک کودک خجالتی اگر احساس کند که «در معرض نمایش و دیده شدن» است، مانند زمانی که با فرد جدید آشنا می‌شود یا مجبور است در مقابل دیگران صحبت کند، به احتمال زیاد دچار محدودیت می‌شود. یک کودک خجالتی به جای اینکه به این رویداد یا جمعی از کودکان دیگر بپیوندد، راحت‌تر است که آن را از دور تماشا کند.

اکثر کودکان ‌گاهی خجالتی می‌شوند اما زندگی برخی از آن‌ها به دلیل کم‌رویی و خجالت، به‌شدت محدود می‌شود. کودکانی که از خجالتی بودن شدید رنج می‌برند، ممکن است در زمان بلوغ از آن رهایی پیدا کنند یا ممکن است در بزرگسالی هم خجالتی بودن آن‌ها ادامه پیدا کند. والدین می‌توانند به فرزندان خود کمک کنند تا بر کم‌رویی خفیف غلبه کنند. در حالت‌های شدید، کمک حرفه‌ای از طرف مشاوران کودک توصیه می‌شود.

• چگونه به کودکی که اضطراب دارد کمک کنیم؟

مشکلاتی که خجالتی بودن به دنبال دارد

خجالتی بودن کودک اگر به صورت دائمی و شدید ادامه داشته باشد می‌تواند توانایی کودک برای زندگی و کسب مهارت‌های اجتماعی مختلف را به خطر بیاندازد. از جمله مشکلاتی که خجالتی بودن کودک به دنبال دارد می‌توان به مسائل زیر اشاره کرد.

• کاهش فرصت‌ها برای توسعه یا تمرین مهارت‌های اجتماعی
• داشتن دوستان کمتر
• کاهش مشارکت در فعالیت‌های سرگرم‌کننده و باارزش که نیاز به تعامل با دیگران دارد؛ مانند ورزش، نمایش یا موسیقی
• افزایش احساس تنهایی، بی‌اهمیتی و کاهش عزت نفس
• کاهش توانایی دستیابی به پتانسیل کامل به دلیل ترس از قضاوت شدن
• سطح اضطراب بالا
• اثرات فیزیکی خجالتی بودن مانند سرخ شدن، لکنت زبان و لرزش بدن

جنبه‌های مثبت خجالتی بودن

گاهی اوقات خجالتی بودن اگر در حد معقول باشد می‌تواند اثرات مثبتی هم داشته باشد.

• عملکرد خوب در مدرسه؛
• گرفتار نشدن در برخی شرایط نامناسب؛
• گوش دادن بادقت به دیگران؛
• مراقبت آسان از کودک.

دلایل احتمالی خجالتی بودن کودک

خجالتی بودن در افراد مختلف دلایل مختلفی دارد و چند دلیل را نمی‌توان دلایل حتمی آن برای همه‌ی افراد برشمرد اما در مجموع، خجالتی بودن ممکن است یک یا چند دلیل از دلایل زیر را داشته باشد.

• ژنتیک؛ جنبه‌های شخصیتی افراد را می‌توان، حداقل تا حدی، توسط ساختار ژنتیکی ارثی فرد تعیین کرد.
• شخصیت؛ نوزادانی که از نظر عاطفی حساس هستند و به‌راحتی می‌ترسند، به احتمال زیاد کودکان خجالتی خواهند شد و با همین ویژگی بزرگ می‌شوند.
• رفتار آموخته‌شده از بزرگ‌ترها؛ کودکان با تقلید از تأثیرگذارترین الگوهای خود یعنی والدین، رفتارهای مختلف را یاد می‌گیرند. والدین خجالتی ممکن است با برخی رفتارهای خود، خجالتی بودن را به فرزندان خود بیاموزند.
• روابط خانوادگی؛ کودکانی که احساس دلبستگی ایمن به والدین خود ندارند یا مراقبت‌های متناقضی را تجربه کرده‌اند، ممکن است مضطرب و مستعد خجالتی بودن باشند. والدینی که بیش‌از‌حد از کودک محافظت می‌کنند، ممکن است با این رفتار به فرزندان خود بیاموزند که از موقعیت‌های جدید دور بمانند و بترسند.
• فقدان تعامل اجتماعی؛ کودکانی که در چند سال اول زندگی خود از دیگران جدا شده‌اند، ممکن است مهارت‌های اجتماعی را که امکان تعامل آسان با افراد ناآشنا را فراهم می‌کند، نداشته باشند.
• انتقاد شدید؛ کودکانی که توسط افراد مهم زندگی خود (والدین، خواهر و برادر و سایر اعضای نزدیک خانواده یا دوستان) مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند، ممکن است به سمت خجالتی شدن گرایش داشته باشند. انتقادهای بی‌دلیل و ایراد گرفتن‌های بیهوده می‌تواند کودک را خجالتی کند.
• ترس از شکست؛ کودکانی که بارها فراتر از توانایی‌های خود تحت فشار قرار گرفته‌اند (و بعد از اینکه «مطابق با انتظار ظاهر نشده‌اند» احساس بدی پیدا کرده‌اند، ممکن است ترس از شکست داشته باشند که این ترس، خود را به‌شکل کمرویی نشان می‌دهد.

تکرار یک چرخه‌ی معیوب

اگر کودکی در یک موقعیت اجتماعی، همراه با خجالت و کم‌رویی رفتار کند، ممکن است پس از آن، خود را به خاطر رفتارش سرزنش کند. این سرزنش کردن خود، می‌تواند آن‌ها را بیشتر در معرض قضاوت کردن توسط خودشان قرار دهد و در واقع احتمال رفتار ناشی از خجالت و کم‌رویی در کودک را در آینده افزایش دهد. با گذشت زمان، اعتمادبه‌نفس و عزت نفس آن‌ها ممکن است شروع به ضعیف شدن کند. هرچه کودک اعتماد به نفس کمتری داشته باشد، احتمال اینکه رفتار خجالتی داشته باشد بیشتر است.

• چه کنید تا کودکان به حرف شما گوش دهند و احترام بگذارند؟

چطور از کودک خجالتی حمایت کنیم؟

کمی خجالتی بودن در بیشتر بچه‌ها رایج است اما اگر این احساس به‌طور مداوم ادامه دارد و باعث ایجاد اختلال در کارهای عادی مثل تعامل اجتماعی در کودک شده است، باید برای حل این مشکل اقدام کنید.

در بیشتر مواقع، والدین می‌توانند با رفتار صحیح، تا حد زیادی خجالت کودک را از بین ببرند. اگر یک کودک خجالتی دارید برای کمک به او و حمایت از او تا زمانی که کم‌رویی و خجالتش را کنار بگذارد، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید.

۱. به کودک برچسب خجالتی بودن نزنید

بسیاری از والدین عادت دارند که بر اساس رفتارهای کودکان به آن‌ها صفت‌هایی را نسبت دهند و دائما آن را تکرار کنند. هرگز برای کودک خود تکرار نکنید که خجالتی است. حتی از دیگران هم بخواهید که این صفت را به کودک نسبت ندهند حتی اگر درست باشد.

وقتی صفتی را مداوم به کودک نسبت می‌دهید، برای کودک به یک باور تبدیل می‌شود. کودک تصویر می‌کند که این ویژگی در او قابل تغییر نیست. حتی گاهی ممکن است احساس حقارت کند و خودش را با دیگران مقایسه کند. وقتی با زبان به‌طور مدام به آن‌ها برچسب خجالتی بودن می‌زند، کودک باور می‌کند که واقعا مشکلی دارد و با خودش می‌گوید چرا همه این حرف را تکرار می‌کنند؟

از برچسب زدن به کودک به‌خصوص جلوی خواهر و برادرش اجتناب کنید. این کار باعث می‌شود که نوعی رقابت و حسادت بین خواهرها و برادرها شکل بگیرد. به‌مرور زمان بچه‌ها به این باور می‌رسند که خجالتی بودن یکی از صفت‌های جدایی‌ناپذیر آن‌ها است و برای از بین بردن آن تلاش نمی‌کنند.

برای گوشزد کردن رفتار نادرست کودک، باید جملات دیگری برای گفتن منظور خود پیدا کنید. مثلا اگر کودک در پیدا کردن دوست و برقراری ارتباط با همسالان خود با مشکل مواجه شده، به او نگویید چرا نمی‌توانی مثل بقیه دوست پیدا کنی و چرا خجالت می‌کشی؟
به جای آن بپرسید چه عاملی باعث شد که نتوانی به همکلاسی جدیدت نزدیک شوی؟ من فکر می‌کنم که او می‌تواند دوست خوبی برای تو باشد و حیف است که این فرصت را از دست بدهی.

۲. رفتار اجتماعی را با هم تمرین کنید

همه‌ی کودکان در محیط‌های اجتماعی شلوغ به دنیا نمی‌آیند و از ابتدا دور آن‌ها پر از کودک هم‌سن‌وسال و جمیعت زیاد نیست. برخی کودکان نیاز دارند که به مرور زمان، روابط اجتماعی را یاد بگیرند. تمام کودکان، چه درون‌گرا باشند چه برو‌ن‌گرا، لازم دارند که در محیط‌های اجتماعی بزرگ‌تر از خانواده قرار بگیرند و با افراد مختلفی آشنا شوند.

برای تمرین کردن این مهارت‌ها، مراکزی مثل کتابخانه‌های عمومی و پارک‌های بازی و حتی باشگاه‌های ورزشی کودکان، مناسب است. از همین فرصت‌ها و مراکز استفاده کنید و روابط اجتماعی را کم‌کم به کودک خود یاد بدهید. در آموزش مهارت‌های اجتماعی، باید دو نکته را حتما مد نظر قرار دهید؛ یکی اینکه برای آن وقت بگذارید و صبور باشید و دیگر اینکه مهارت‌ها را تمرین کنید.

برای آموزش مهارت‌ها از خانه‌ی خود می‌توانید شروع کنید. ابتدا با آموزش احوال‌پرسی و آشنا شدن با یک فرد جدید شروع کنید. در مرحله‌ی بعد می‌توانید آموزش‌های خانه را در جایی مثل پارک تمرین کنید. برای تمرین، خودتان باید یک الگوی خوب باشید تا کودک از شما یاد بگیرد. مثلا می‌توانید در پارک به مادر یه پدر یکی از کودکان دیگر نزدیک شوید و سر صحبت را باز کنید.

برای تمرین کردن این مهارت‌ها می‌توانید در خانه با هم نقش بازی کنید. شما نقش یک دوست جدید و غریبه را بازی کنید و از کودک بخواهید تا برای دوست شدن با شما پیش‌قدم شود.

بعد از تمرین باید فرصتی را برای کودک فراهم کنید تا بدون حضور شما در یک موقعیت اجتماعی حضور پیدا کند و آموخته‌های خود را به مرحله‌ی اجرا درآورد. در واقع این تمرین‌هایی زمانی مفید است که کودک بتواند از آن‌ها در موقعیت‌های واقعی و بدون حضور والدین بهره ببرید.

۳. کودکان را یک‌باره در معرض اجرا قرار ندهید

برخی از والدین بعد از آموزش مهارت‌های اجتماعی، به یک‌باره کودک را در موقعیت‌های واقعی اجتماعی قرار می‌دهند. درست است که تمرین کردن، کودک را برای چالش‌های دنیای واقعی آماده می‌کند اما شما باید برای روبه‌رو شدن با موقعیت‌های واقعی زندگی، به کودک زمان بدهید.

بعد از تمرین کردن و آموزش مهارت‌های اجتماعی، باید کودک خود را در موقعیتی قرار دهید که از توانایی‌های خود استفاده کند اما نباید او را مجبور کنید یا تحت فشار قرار دهید. تحت فشار قرار گرفتن باعث افزایش سرعت کودک شما در یادگیری مهارت‌های اجتماعی نمی‌شود.

شاید چند تلاش اول کودک شما با شکست مواجه شود. باید بعد از شکست کنار کودک خود باشید و او را حمایت کنید. از او بپرسید چه شرایط باعث شد که همه‌چیز طبق برنامه پیش نرود؟

۴. به توانایی کودک خجالتی خود اطمینان کنید

نباید کودک را مجبور کنید که در موقعیت خاصی قرار بگیرد ولی می‌توانید به توانایی‌های او باور داشته باشید و او را تشویق کنید. برای اینکه اعتمادبه‌نفس کودک را افزایش دهید، هر بار که قدمی در جهت بهبود مهارت اجتماعی خود برمی‌دارد او را تشویق کنید. همیشه نقاط قوت او را یادآوری کنید.

به خاطر خجالتی بودن کودک خود، از دیگران عذرخواهی نکنید. اگر کودک شما در یک موقعیت اجتماعی درست رفتار نکرد، به‌جای اینکه در مقابل کودک، از دیگران عذرخواهی کنید و به او برچسب خجالتی بودن بزنید، ویژگی‌های مثبت رفتار او را یادآوری کنید.

شاید گاهی اوقات سخت باشد ولی اگر از او سؤالی پرسیدند، لازم نیست بلافاصله به‌جای او جواب بدهید. گاهی اوقات اگر کمی صبر کنید، خود کودک با شرایط وفق پیدا می‌کند و از پس اوضاع برمی‌آید. باید به کودک خود در محیط‌های اجتماعی احساس امنیت بدهید و حامی او باشید.

۵. اعتماد به‌ نفس کودک را افزایش دهید

معمولا یکی از دلایلی که باعث خجالتی شدن کودک می‌شود، کمبود اعتماد به‌ نفس است. با روش‌های مختلفی می‌توانید اعتمادبه‌نفس کودک را افزایش دهید؛ مثلا با یادآوری کردن ویژگی‌های مثبت یا با آموختن مهارت‌های جدید.

هر مهارتی که کودک لازم دارد، به او یاد بدهید. برای او فرصت رشد و بالندگی ایجاد کنید. گاهی اواقت مسؤولیت‌های کمی چالش‌برانگیز را در خانه به او بسپارید. باید کودک را به این باور برسانید که در محیط خانه، به او و توانایی‌هایش ایمان دارید. اگر کاری درست پیش نرفت، او را سرزنش نکنید.

به کودکان فرصت بدهید تا علایق خود را دنبال کنند و در آن مهارت کسب کنند. هر چقدر که مهارت‌های یک فرد افزایش پیدا کند و هر چقدر که افراد بیشتری به او و توانایی‌هایش ایمان داشته باشند، اعتمادبه‌نفس کودک بیشتر می‌شود.

۶. دورهمی‌های خانوادگی داشته باشید

دورهمی‌ها و مهمان‌های خانوادگی فرصت خوبی برای تقویت مهارت‌های اجتماعی کودک خجالتی است. این مهمانی‌ها هم فرصت یادگیری و هم فرصتی برای تفریح و لذت‌برن است. در همین مهمانی‌ها کودک به ارزش و اهمیتی که در محیط خانواده و فامیل دارد پی می‌برد و فرصت پیدا می‌کند تا روابط خود را با افراد دیگر تقویت کند.

اگر کودک هم‌سن هم در فامیل وجود دارد، سعی کنید با آن‌ها بیشتر رفت‌و‌آمد کنید. فرزند شما باید در محیط‌های اجتماعی بزرگ‌تری غیر از خانواده قرار بگیرد. حتی برای برگزاری این مهمانی‌ها می‌توانید از خود بچه‌ها کمک بگیرید.

۷. کودک خود را مسخره نکنید

هرگز کودک را به‌ خاطر خجالتی بودن مسخره نکنید. نه تنها خودتان نباید او را تحقیر کنید بلکه باید مراقب باشید که کودک از طرف خواهر و برادر و دوستان خود هم مسخره نشود. اگر در برخی موقعیت‌های اجتماعی، کودک شما درست رفتار نکرد، فقط صبور باشید و او را درک کنید.

حرف آخر

خجالتی بودن یکی از ویژگی‌هایی است که در بسیاری از کودکان دیده می‌شود. گاهی این ویژگی، زودگذر است ولی گاهی‌اوقات تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. اگر کودک خجالتی دارید، با روش‌های مختلف می‌توانید این کم‌رویی و خجالت را کاهش دهید تا فرزند شما در آینده دچار مشکل در برقراری روابط اجتماعی نشود.

قبل از هرچیز باید خودتان حامی کودک باشید و او را به‌خاطر خجالتی بودن سرزنش نکنید. با کارهایی مثل آموزش و تمرین، تحصین ویژگی‌های مثبت و فراهم کردن امکان تعامل اجتماعی با دیگران، می‌توانید کودک را برای یک زندگی اجتماعی مفید در آینده آماده کنید.

منابع: Positiveparentingsolutions, Betterhealth