فرصت مناسبی که برای رصد اورانوس فراهم است
اورانوس پاییز امسال در موقعیت خوبی در آسمان قرار دارد که برای رصد مناسب است. این سیاره هم‌اکنون در مقابله با خورشید است و برای ناظر زمینی بیشتر طول شب قابل مشاهده خواهد بود.
اگرچه اورانوس یکی از سیاره‌های بسیار کم‌نور منظومه‌ی شمسی است اما گاهی در موقعیت رصدی بهتری قرار می‌گیرد که باعث می‌شود در یک آسمان تاریک حتی با چشم غیرمسلح و بدون ابزارهای رصدی بتوان آن را تشخیص داد.
از جمله این شب‌ها که اورانوس هم درست مانند سیاره‌ی مریخ در هفته‌های گذشته، در مقابله قرار دارد و کوتاه‌ترین فاصله‌ی خود را نسبت به زمین تجربه می‌کند و بنابراین می‌توان تجربه‌ی خوبی از رصد آن داشت.
اورانوس در مقابله
این موقعیت بهینه هنگامی روی می‌دهد که اورانوس در آسمان تقریبا مقابل خورشید قرار می‌گیرد. بدین ترتیب هنگامی که خورشید نیمه شب به بیشترین فاصله‌ی خود در زیر افق می‌رسد، اورانوس که در نقطه‌ی مقابل آن قرار دارد، در بالاترین نقطه‌ی خود در آسمان دیده می‌شود.
تقریبا در همین زمانی که اورانوس در مقابله قرار دارد، فاصله‌ی آن با زمین هم در نزدیک‌ترین حالت خود است که اصطلاحا به آن «حضیض» گفته می‌شود. در این حالت سیاره در درخشان‌ترین و بزرگترین حالت خود قابل مشاهده است.
دلیل این اتفاق آن است که خورشید، زمین و اورانوس در یک راستا قرار می‌گیرند. البته با توجه به فاصله‌ی بسیار زیاد اورانوس از زمین که تقریبا در مداری ۱۹٫۹ برابر زمین، پیرامون خورشید می‌چرخد، اندازه‌ی زاویه‌ای آن در دورترین و نزدیک‌ترین فاصله با خورشید، خیلی متفاوت دیده نمی‌شود.
در هنگام حضیض، اورانوس با فاصله‌ی ۱۸٫۷۹ واحد نجومی (هر AU برابر با فاصله‌ی زمین تا خورشید و تقریبا ۱۵۰ میلیون کیلومتر است) قرار می‌گیرد. قطر ظاهری این سیاره هم برای ناظر زمینی ۳٫۸ ثانیه‌ی قوسی است که با قدر ۵٫۷ در آسمان شب دیده می‌شود.
با دانستن اینکه چشم انسان در شرایط مطلوب تا حدود قدر ۶٫۵ را می‌تواند ببیند، قدر ۵٫۷ برای اجرام آسمانی بسیار کم‌نور خواهد بود و در شب‌های بسیار تاریک به سختی با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است. با این وجود با توجه به جایگاه مناسب اورانوس در این شب‌ها و در آسمانی تاریک، می‌توان این سیاره را به صورت نقطه‌ی نورانی ستاره‌مانند تشخیص داد. وضعیت رصدی اورانوس به ویژه در ده روز آخر آبان که ماه تربیع آخر را گذرانده و از این سیاره هم دور شده است به مراتب بهتر خواهد بود.
با توجه به نور بسیار کم اورانوس و همچنین حضور ماه در آسمان، برای رصد این سیاره باید به دقت موقعیت آن را درنظر گرفت. این سیاره هم‌اکنون در میان صورت فلکی حمل (بره یا Aries) و قیطس (Cetus) قرار گرفته و حدود ۱۲ درجه در سمت چپ مریخ دیده می‌شود که آن هم این شب‌ها وضعیت رصدی مطلوبی دارد و به تازگی مقارنه‌ی خود را پشت سر گذاشت.
برای رصد، بهتر است ابتدا با یک نقشه‌ی آسمان مانند نرم‌افزار استلاریوم یا وب‌سایت In The Sky موقعیت آن را در نظر گرفته و سپس آن منطقه را با دوربین دوچشمی یا تلسکوپ بررسی کرد. با یک تلسکوپ با بزرگنمایی ۱۵۰ برابر و دهانه‌ی حداقل ۳ اینچ می‌توان اورانوس را به صورت یک قرص کوچک سبزآبی رصد کرد.
وضعیت اورانوس در ۲۰ آبان ۱۳۹۹ که میان سیاره‌ی مریخ و خوشه‌ی پروین به صورت نقطه‌ی کم‌رنگی دیده می‌شود
Credit: Stellarium
ویژگی‌های اورانوس
اورانوس حدود ۲٫۸۵۱ میلیارد کیلومتر از زمین فاصله دارد و چرخش آن به دور خورشید ۸۴٫۴ سال زمینی طول می‌کشد. این سیاره با قطری حدود ۴ برابر قطر زمین که ۵۰ هزار و ۷۲۴ کیلومتر است، سومین سیاره‌ی بزرگ منظومه‌ی شمسی به‌شمار می‌رود و طبق داده‌های مغناطیسی کاوشگر وویجر ۲ در سال ۱۹۸۶ دوره‌ی چرخش آن به دور خود ۱۷٫۲۳ ساعت است.
همچنین طبق آخرین شمارش انجام شده، اورانوس ۲۷ قمر دارد که همه در مدارهای استوای این سیاره به دور آن می‌چرخند. جایی که مجموعه‌ای از ۹ حلقه‌ی باریک و تقریبا مات هم وجود دارد که در سال ۱۹۷۸ کشف شده است.
اورانوس به احتمال زیاد هسته‌ای سنگی و یخی دارد که توسط یک گوشته‌ی مایع از آب، متان و آمونیاک احاطه شده است. جو این سیاره از هیدروژن و هلیوم است و در حقیقت اورانوس دارای سردترین جو نسبت به سیارات دیگر در منظومه‌ی شمسی است که دمای آن به ۲۲۴- درجه‌ی سانتی‌گراد می‌رسد.
یک ویژگی عجیب این سیاره انحراف زیاد آن است. محور چرخش سیارات دیگر منظومه‌ی شمسی به دور خود، معمولا بین ۳ تا ۲۷ درجه کج شده است اما قطب شمال اورانوس ۹۸ درجه نسبت به عمود بودن بر صفحه‌ی مداری خود انجراف دارد. فصل‌های اورانوس هم بسیار شدید است و وقتی خورشید در قطب شمال طلوع می‌کند ۴۲ سال زمینی باقی می‌ماند و سپس ۴۲ سال زمینی در تاریکی می‌رود.
کشف اورانوس
این سیاره اواخر سال ۱۷۸۱ میلادی (۱۱۶۰ خورشیدی) توسط ستاره‌شناس انگلیسی «سر ویلیام هرشل» (Sir William Herschel) و به طور تصادفی هنگامی کشف شد که او ساخت بازتابنده‌ی ۱۶ سانتی‌متری تلسکوپ تازه‌ی خود را پایان رسانده بود و شروع به مطالعه‌ی ستاره‌ها کرد. با مطالعه‌ی صورت فلکی دوپیکر (Gemini) یک ستاره‌ی اضافی دید که در هیچ یک از جدول‌های ستاره‌ای او، رسم نشده بود. او که یک ستاره‌شناس خبره بود به سرعت دریافت که چیزی که می‌بینید، نمی‌تواند یک ستاره باشد زیرا در تلسکوپ درخشان دیده می‌شود و چشمک نمی‌زند.
با ادامه‌ی مشاهدات در شب‌های دیگر متوجه جابه‌جایی این جرم شد و بدین ترتیب گزارش کرد که یک دنباله‌دار جدید کشف کرده است. اما خیلی زود با بررسی توسط دانشمندان دیگر مشخص شد که این جرم، مداری دایره‌ای دارد و در حقیقت یک سیاره‌ی جدید است.
این سیاره مدتی هرشل نام داشت. اگرچه خود هرشل به افتخار «شاه جورج سوم» که از پژوهش‌های علمی او را حمایت کرده بود، نام «ستاره‌ی جورج» (Georgium Sidus) را پیشنهاد کرد. اما سرانجام اسطوره‌ها پیروز شدند و نام اورانوس (Uranus) که پدربزرگ مشتری (Jupiter) و پدر زحل (Saturn) است، بر آن ماندگار شد تا بدین ترتیب هفتمین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی هم جای خود را در رصدهای منجمان باز کند.
عکس کاور: نمایی از اورانوس و حلقه‌های آن
Credit: Lawrence Sromovsky, University of Wisconsin-Madison/W.W. Keck Observatory/NASA
منابع: Space, In The Sky
