تأثیر تهدید کلیشه بر عملکرد زنان؛ از رانندگی پراسترس تا حضور کمرنگ در رشته‌های مهندسی
حتما شما هم اصطلاحاتی مثل «زنان نمی‌توانند مثل مردان رانندگی کنند» یا «زنان فقط باید در آشپزخانه کار کنند» را شنیده‌اید. اصطلاحات بی‌اساسی که فقط باعث تضعیف عملکرد زنان و کاهش اعتماد به نفس آن‌ها می‌شوند. در عصری که زنان در رشته‌های پزشکی، حقوق و تجارت حضور برجسته‌ای دارند، چرا هنوز هم تعداد زنان دانشمند و مهندس بسیار کم است؟ احتمالا شما هم تهدید کلیشه و تصورات غلط دربارهی توانایی زنان را علت این موضوع می‌دانید.
در این مقاله به بررسی چیستی تهدید کلیشه، تأثیرات منفی آن بر عملکرد زنان، بررسی تهدید کلیشه از نگاه علمی و توصیه‌هایی برای شکستن کلیشه‌های جنسیتی می‌پردازیم. در ادامه با دیجی‌کالا مگ همراه باشید.
تهدید کلیشه چیست؟
تهدید کلیشه شکلی از اضطراب است که به دلیل تعلق افراد به شرایط خاص، طبقه‌ی اجتماعی، مرتبه‌ی شغلی، معلولیت، بیماری، سطح تحصیلات یا جنسیت باعث کاهش عملکرد می‌شود.
در بسیاری از کشورهای اروپایی، همچنان نسبت زنانی که در رشته‌های STEM مشغول به کار هستند ( STEM مخفف رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات است) به میزان نگران‌کننده‌‌ای پایین است. این مسأله به‌ویژه در مشاغل مربوط به حوزه‌های فناوری و مهندسی چشمگیرتر است. در دهه‌های گذشته، نسبت حضور زنان در این رشتهها ثابت باقی مانده است؛ به طوری که این نسبت در اتحادیه‌ی اروپا تقریبا ۲۵ درصد و در آلمان تقریبا ۱۸ درصد است.
بسیاری از افراد علت این موضوع را تهدید کلیشه و تبعیض جنسیتی ناآشکار یا پنهان می‌دانند. حتما شما هم جملاتی مثل زن‌ها بلد نیستند رانندگی کنند، یا پسرها در ریاضیات قوی‌تر از دختران هستند و چیزهایی از این دست را شنیده‌اید. این اصطلاحات رایج همواره تأثیرات مخربی بر عملکرد زنان داشته‌اند.
منظور از تهدید کلیشه شکلی از اضطراب است که به دلیل تعلق افراد به شرایط خاص، طبقه‌ی اجتماعی، مرتبه‌ی شغلی، معلولیت، بیماری، سطح تحصیلات یا جنسیت باعث کاهش عملکرد می‌شود. در بسیاری از موارد زنان به دلیل تهدید کلیشه، خود را از فعالیت‌های مهم اجتماعی محروم می‌کنند و خود را لایق این گونه فعالیت‌ها نمی‌دانند.
عواقب مخرب تهدید کلیشه بر تضعیف عملکرد زنان
متأسفانه در بسیاری از جوامع در حال توسعه و حتی پیشرفته، نگاه نقادانه و ظاهربین مردان نسبت به زنان، ریشه در باورهای متعصبانه و عمیق دارد. به طور کلی این طرز فکر جنسیت‌زده تبعات جبران ناپذیری در زندگی فردی و اجتماعی زنان دارد که ادامه به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم؛
۱. تهدید کلیشه و رانندگی زنان
شاید ریشه‌ی روانشناختی کلیشه‌های موجود در ارتباط با رانندگی زنان در این است که مردان، به دلیل رانندگی آرام و محتاطانه‌ی زنان اذیت می‌شوند.
ترس از رانندگی مشکلی است که خیلی از زنان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند که یک دلیل آن فشارهای روانی است که از سمت مردان به آن‌ها وارد می‌شود. بر خلاف باور عموم، تحقیقات نشان می‌دهند که مردان بیشتر از زنان قوانین رانندگی را زیر پا می‌گذارند و آمار تصادفات در مردان بسیار بیشتر از زنان است. البته این مسأله بسیار منطقی به نظر می‌آید، چون هورمون تستوسترون در مردها باعث افزایش ریسک پذیری در آن‌ها می‌شود.
شاید ریشه‌ی روانشناختی کلیشه‌های موجود در ارتباط با رانندگی زنان در این است که مردان، به دلیل رانندگی آرام و محتاطانه‌ی زنان اذیت می‌شوند. هر چقدر این حس ناامیدی بیشتر می‌شود، مردان بیشتر سعی می‌کنند با استفاده از جوک‌های نامناسب دربارهی مهارتهای رانندگی زنان، این حس ناامیدی را تخلیه کنند.
با توجه به این تفکر قالبی، همیشه چشم‌های زیادی روی رانندگی زنان متمرکز می‌شود و این مسأله باعث می‌شود آن‌ها نتوانند رانندگی کردن را به صورت ناخودآگاه انجام دهند. در چنین مواقعی آن‌ها مدام از ضمیر خودآگاه خود برای رانندگی استفاده می‌کنند و همین موضوع باعث به وجود آمدن مشکلات ناخواسته می‌شود.
۲. انحصاری شدن زمینه‌های تحصیلی
معمولا تعداد زیادی از مردان، حضور زنان در بعضی از رشتهها را انتقاد کرده‌اند و سعی می‌کنند تصویر نامطلوبی از این رشتهها در ذهن زنان ایجاد کنند. بسیاری از افراد رشته‌هایی مثل معدن، مکانیک، ریاضی و… را رشته‌های مردانه تلقی می‌کنند. با توجه به چنین تصوری تعداد زیادی از زنان برخلاف میل باطنی یا استعداد خود، از انتخاب این رشتهها منصرف می‌شوند.
۳. تضعیف عملکرد زنان در مباحثه و مذاکره
نتایج یک مطالعه که بر روی فارغ التحصیلان ارشد رشته‌ی کسب و کار (Business) انجام شد نشان می‌دهد که ۵۷ درصد از فارغ التحصیلان مرد بر سر میزان اولین حقوق خود مذاکره می‌کنند. این در حالی است که این عدد برای فارغ التحصیلان زن فقط ۷ درصد است. این اختلاف باعث افزایش ۷٫۶ درصدی حقوق اولیه‌ی مردان نسبت به زنان می‌شود. در اینجا این سؤال پیش می‌آید که چرا زنان به اندازه‌ی مردان مذاکره نمی‌کنند؟ اگر مذاکره کنند، آیا دلیلی وجود دارد که فکر کنیم زنان نمی‌توانند به اندازه‌ی مردان موفق باشند؟
زمانی که زنان و مردان با فردی از جنس مخالف مذاکره می‌کنند، باورهای کلیشه‌ای بر روی ارتباط آن‌ها تاثیر زیادی می‌گذارد. جالب است بدانید که این مسأله حتی در مذاکره با جنس مخالف هم اتفاق میفتد. در این زمینه کلیشه‌های رایجی وجود دارد. به طور مثال در مذاکرات، مردان منطقی و مستدل هستند و زنان احساساتی و شهودی رفتار می‌کنند. این کلیشهها روابط کاری و اجتماعی بسیاری از افراد با جنس مخالف را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
بررسی تهدید کلیشه از نظر علمی
همیشه این فرضیات وجود داشته که زنان و دختران فقط به دلایل ژنتیکی در انجام کارهای علمی و دانشگاهی و حتی بعضی از امور معمولی در زندگی ضعیف‌تر از مردان هستند. امروزه تحقیقات زیادی برخلاف این فرضیات انجام شده که نشان می‌دهند این کلیشهها، هیچ پایه‌ی علمی و بیولوژیکی ندارند. با این وجود، کلیشه‌های منفی باعث افزایش اضطراب و شک و شبهه در زنان و دختران شده و در نهایت باعث ضعیف شدن عملکرد آن‌ها و بروز پدیده‌ای به نام تهدید کلیشه می‌شود.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ اظهار کرد که نمی‌توان گفت رفتارهای خاص تنها به دلیل هورمون‌های خاص به وجود می‌آیند. به طور مثال، اگرچه هورمون تستوسترون بر خشونت‌های رفتاری مردان تأثیر می‌گذارد، اما می‌تواند رفتار و اعمال مطلوب جامعه را هم در آن‌ها برانگیزاند. علاوه بر این، شواهدی مبنی بر اینکه ساختار مغز زنان و مردان با هم متفاوت است، وجود ندارد. اسکن مغزی بیش از ۱۴۰۰ انسان، نشان داد که تفاوت قابل توجهی در ماهیت، حجم بافت یا اتصالات بین نواحی موجود در مغز زن و مرد وجود ندارد.
همچنین بررسی انجام شده بر روی بیش از صد تحقیق دربارهی عملکرد شناختی (مثل توانایی در حل مسائل ریاضی)، منزلت و رفتارهای اجتماعی (مانند رهبری) و بهزیستی روانشناختی (حالتی از بهزیستی کامل جسمی، ذهنی و اجتماعی)، نشان می‌دهد که شباهت‌های میان زنان و مردان بسیار بیشتر از تفاوت‌های میان آن‌ها است.
آنچه اهمیت دارد این است که بیولوژی، عامل اصلی تفاوت جنسیتی در رفتار زنان و مردان نیست، بکله این تفاوت به شیوه‌ی تربیت پسران و دختران بر می‌گردد. همچنین آن دسته از نقش‌های اجتماعی که به افراد محول می‌شوند بیشتر از جنسیت بر سطح هورمونی، ضمیر ناخودآگاه شخص و مقررات اجتماعی تأثیر می‌گذارند و در نهایت باعث بروز افکار، احساسات و رفتارهای مختلف در زنان و مردان می‌شوند.
تهدید کلیشه چگونه بر حضور زنان در رشته‌های STEM تأثیر می‌گذارد؟
انجمن آمریکایی زنان دانشگاهی (AAUW) اشاره می‌کند که دلیل حضور کمرنگ زنان در رشته‌های STEM، وجود کلیشه‌های منفی دربارهی توانایی پایین زنان و دختران در ریاضیات است، که این مسأله بر علمکرد آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. به عبارت دیگر، وجود تبعیض جنسیتی ناخودآگاه، پیشرفت زنان را در چنین رشته‌هایی محدود می‌کند. از نمونه‌های تبعیض ناخودآگاه می‌توانیم به این موضوع اشاره کنیم که بسیاری از افراد علوم و ریاضیات را رشته‌های مردانه و علوم انسانی و هنر را رشته‌های زنانه می‌دانند.
بسیاری از افراد ادعا می‌کنند که به این کلیشه‌ی جنسیتی که دختران و زنان به اندازه‌ی پسران و مردان در ریاضیات و علوم خوب نیستند، باور ندارند. با این حال، حتی افرادی که همیشه کلیشه‌های مربوط به جنسیت و علوم را رد می‌کنند، همچنان می‌توانند این باور را در یک سطح ناخودآگاه نگه دارند. این باورهای ناخودآگاه یا تبعیض‌های ناآشکار، ممکن است از باورها و تبعیض‌های آشکار هم قدرتمندتر باشند؛ که علت این مسأله ناآگاهی افراد از آن‌ها است. با وجود اینکه تبعیض جنسیتی آشکار در حال کاهش است، تحقیقات نشان می‌دهند که باورهای ناخودآگاه و کلیشه‌های منفی، همچنان بر فرض و گمان ما دربارهی افراد و رفتارها تاثیر می‌گذارند.
تأثیر ذهنیت رشد بر حضور دختران در رشته‌های ریاضیات و علوم
افرادی که ذهنیت ثابت دارند، معتقدند هوش، ثابت و تغییرناپذیر است. در مقابل، افرادی که ذهنیت رشد دارند، معتقدند که هوش، قابلیت رشد و توسعه دارد. به همین دلیل است که چنین افرادی همواره تمایل دارند چیزهای بیشتری یاد بگیرند. بنابراین چالش‌ها را می‌پذیرند و زمانی که با موانع روبه‌رو می‌شوند مقاومت می‌کنند، تلاش و سخت‌کوشی را راهی برای رسیدن به برتری می‌دانند، از انتقاد‌ات می‌آموزند و از موفقیت دیگران الهام می‌گیرند.
افرادی که ذهنیت ثابت دارند، معتقدند هوش، ثابت و تغییرناپذیر است. در مقابل، افرادی که ذهنیت رشد دارند، معتقدند که هوش، قابلیت رشد و توسعه دارد.
افرادی که ذهنیت ثابت دارند، هنگام مواجه با چالش‌ها اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند، چون باور دارند اگر واقعا باهوش باشند، همه چیز برای آن‌ها آسان خواهد شد. برخلاف این افراد، کسانی که ذهنیت رشد دارند، به قدرت تلاش و سخت‌کوشی اعتقاد زیادی دارند و در مواجه با سختی‌ها، اعتماد به نفسشان افزایش پیدا می‌کند، چون باور دارند در اثر به چالش کشیدن خود، باهوش‌تر می‌شوند و چیزهای زیادی یاد می‌گیرند.
دختران و زنان به دلیل اینکه معتقدند هوش ثابتی دارند، بیشتر از مردان اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند. آن‌ها معمولا زمانی که در کارهای عملی با مشکل مواجه می‌شوند، علوم و مهندسی را رها می‌کنند. این مسأله دربارهی تمام دانشجویان (چه دختر و چه پسر) صحت دارد، اما دربارهی دخترانی که رشته‌هایشان ریاضی و علوم است چشمگیرتر است، چون دربارهی توانایی دختران در این رشتهها کلیشه‌های منفی وجود دارد. بنابراین تقویت ذهنیت رشد، در حضور دختران و زنان در رشته‌های ریاضیات و علوم مفید است.
توصیه‌هایی برای شکستن کلیشه‌های جنسیتی دربارهی توانایی‌ها و حضور زنان در رشته‌های STEM
در ادامه به ۱۵ توصیه می‌پردازیم که در شکستن کلیشه‌های جنسیتی دربارهی حضور زنان در رشته‌های STEM مفید هستند.
- دختران را به رشته‌های علوم و مهندسی علاقه‌مند کنید.
- موفقیت‌ها و دستاوردهای دختران و زنان را در حوزه‌ی ریاضیات و علوم به گوش همگان برسانید.
- مهارتهای ذهنی، مثل مهارتهای فضایی را به دختران آموزش دهید.
- تهدید کلیشه را به دانشجویان توضیح دهید و زمینه را برای ارتقای ذهنیت رشد فراهم کنید.
- این پیام را منتقل کنید که دختران و زنان ارزش رشد و یادگیری دارند.
- به دختران در تشخیص مهارتهای شغلی‌‌‌شان کمک کنید.
- دختران دبیرستانی را تشویق کنید در کلاس‌های حساب دیفرانسیل و انتگرال، فیزیک، شیمی، علوم کامپیوتر و مهندسی شرکت کنند.
- محیط دانشگاه را به گونه‌ای خلق کنید که از زنان در رشته‌های علوم و مهندسی حمایت شود.
- زنان را به طور فعال در رشته‌های STEM جذب کنید.
- دربارهی تبعیض‌های موجود علیه زنان در حوزه‌های STEM آگاهی رسانی کنید.
- بر روی کاربردهای واقعی دروس رشته‌های STEM تاکید کنید.
- به مدرسان، تهدید کلیشه و مزایای ذهنیت رشد را توضیح دهید.
- در حمایت از زنان در رشته‌های STEM پیشدستی کنید. در این راستا می‌توانید مکانی را در دانشگاه فراهم کنید که تمام دانشجویان در آنجا بتوانند بیرون از محیط کلاس، با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
- وضعیت زنان را در دانشگاه به طور دقیق بررسی کنید.
- از ایده‌ی ایجاد تعادل بین درس، کار و زندگی حمایت کنید، طول دوره‌ی کارآموزی را افزایش ندهید و خدمات مراقبت از کودکان را برای مادران شاغل به تحصیل در محیط دانشگاه فراهم کنید.
کلام آخر
در این مقاله گفتیم که ممکن است افراد بعضی از باورهای کلیشه را در سطح ناخودآگاه نگه دارند. شما هم از این قاعده مستثنی نیستید. بنابراین با انجام آزمون‌های تداعی ناآشکار (IAT) مثل آزمون تداعی ناآشکار انجمن آمریکایی زنان دانشگاهی در خصوص تبعیض جنسیتی، از تبعیض‌های ناآشکاری که در ناخودآگاهتان دارید، آگاه شوید. زمانی که از این تبعیض‌های ناآشکار آگاه شدید، آن‌ها را به ذهن خود بسپارید و شروع به اصلاح آن‌ها کنید.
منبع: thought co, diversity arizona edu
ارزش های یک زن به وجود اوست و او نیازی به انجام هیچ کاری برای اثبات خود نداره .
ببخشید حالا ما که مهندسی خوندیم، بهترین نمرات را داشتیم ، پروژه انجام دادیم و توی کار غرق شدیم کجای ذنیا را گرفتیم که بقیه را هم تشویق کنیم؟
قسمتی از دنیا را بگیرید که بهش علاقه مند هستید، مهم نیست اون کار چیه؟ ممکنه برنامه نویسی باشه یا ممکنه بافت یک قالی باشه.
درسته اما دختران و زنان زیادی هستند که به این علوم علاقه دارند و ممکنه بخاطر عقاید غلطی که مردم دارن انگیزه شون رو از دست بدن و البته بدون شک هرشخصی باید به دنبال علاقه ای که داره بره و اگر با دین مغایرت نداشته باشه صددرصد اشکالی نداره