سندرم «احساس گناه بازمانده» چیست و چگونه باید بر آن غلبه کرد؟
گناه بازمانده (Survivor’s guilt) به حالتی اطلاق می‌شود است که فرد به خاطر اینکه تنها خودش از یک شرایط تهدیدآمیز جان سالم به در برده و دیگران موفق به این کار نشده‌اند، احساس گناه شدید می‌کند. این احساس یک واکنش معمول و متداول به حوادث آسیب‌زا و تروماتیک است و نشانه‌ای از اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) است.
در این مقاله از دیجی‌کالا مگ، پدیده‌ی گناه بازمانده به همراه علائم و علل آن بررسی می‌شود. ما همچنین درباره‌ی برخی نکات برای غلبه بر احساس گناه بازمانده بحث کرده و توضیح می‌دهیم که چه موقع باید از یک متخصص کمک بگیرید. با ما همراه باشید.
گناه بازمانده چیست؟
افرادی که به طور معمول گناه بازمانده را تجربه می‌کنند شامل کهنه سربازان جنگ، کارکنان مشاغل اورژانسی و بازماندگان سرطان هستند.
احساس گناه بازمانده می‌تواند در رابطه با یک واقعه‌ی آسیب‌زا یا مرگ دیگران رخ دهد. وقتی شخصی اتفاقی که دیگران نتوانستند از آن جان سالم به در ببرند را با موفقیت پشت سر می‌گذارد، این احساس گناه شکل می‌گیرد.
بازماندگان ممکن است از خود بپرسند که چرا وقتی که دیگران جان خود را از دست داده‌اند، آن‌ها از چنگال مرگ گریخته‌اند؟ آن‌ها همچنین ممکن است از خود بپرسند که آیا کاری بوده که آن‌ها می‌توانسته‌اند برای جلوگیری از واقعه آسیب‌زا یا حفظ زندگی دیگران انجام دهند یا نه؟
اگرچه گناه بازمانده در گذشته خودش یک اختلال مجزا در نظر گرفته می‌شد، اما اکنون متخصصان سلامت روان، گناه بازمانده را جزء علائم اختلال استرس پس از سانحه در نظر می‌گیرند.
افرادی که ممکن است احساس گناه بازمانده را تجربه کنند، افراد زیر هستند؛
- کهنه سربازانی که سابقه‌ی جنگ دارند.
- کارکنان مشاغل اورژانسی
- بازماندگان حوادثی مثل ۱۱ سپتامبر
- بازماندگان سرطان
- گیرندگان پیوند اعضا
- بازماندگان تصادف
- بازماندگان بلایای طبیعی
- شاهدان وقایع آسیب‌زا
- اعضای خانواده فردی که به یک بیماری ارثی کشنده مبتلا شده است.
- کسانی که یکی از اعضای خانواده خود را به دلیل خودکشی از دست می‌دهند.
- والدینی که بیشتر از فرزندشان عمر می‌کنند.
اگرچه همه‌ی افراد گناه بازمانده را تجربه نمی‌کنند، اما تحقیقات نشان می‌دهد که احساس گناه در پی وقایع آسیب‌زا یا تهدیدکننده‌ی زندگی پدیده‌ای فراگیر و مشترک است.
در یک مطالعه که در سال ۲۰۱۸ انجام شد، محققان از افرادی که در حال درمان در یک کلینیک مربوط به استرس آسیب‌زا در انگلستان بودند، نظرسنجی کردند. آن‌ها دریافتند که ۹۰٪ از شرکت‌کنندگان که از یک واقعه‌ی منجر به مرگ دیگران، جان سالم به در برده بودند، احساس گناه را تجربه کرده بودند.
یافته‌های یک مطالعه در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که ۵۵ تا ۶۴ درصد افرادی که از سرطان ریه جان سالم به در می‌برند، احساس گناه می‌کنند.
علائم احساس گناه بازمانده
وقتی افراد از یک واقعه‌ی آسیب‌زا جان سالم به در می‌برند، ممکن است درباره‌ی مسائل زیر احساس گناه کنند؛
- زنده ماندن خودشان وقتی که دیگران مرده‌اند.
- آنچه که آن‌ها در طی حادثه آسیب‌زا انجام داده‌اند.
- کارهایی که آن‌ها در طی واقعه آسیب‌زا انجام نداده‌اند.
افراد مبتلا به گناه بازمانده اغلب علائم دیگری از اختلال استرس پس از سانحه را همچون علائم زیر را هم تجربه می‌کنند؛
- فلش‌بک به واقعه آسیب‌زا
- افکار وسواسی درباره آن واقعه
- تحریک‌پذیری و عصبانیت
- احساس درماندگی و انزوا
- ترس و سردرگمی
- کمبود انگیزه
- مشکلات خواب
- سردرد
- حالت تهوع یا معده درد
- فاصله گرفتن از اجتماع و تعاملات اجتماعی
- افکار خودکشی
همانند اختلال استرس پس از سانحه، گناه بازمانده ممکن است باعث شود که فرد جهان را مکانی ناعادلانه و ناامن ببیند.
علت بروز احساس گناه بازمانده
گناه بازمانده در افرادی رخ می‌دهد که یک واقعه‌ی آسیب‌زا را تجربه کرده‌اند. با این حال، همه کسانی که چنین اتفاقی را پشت سر می‌گذرانند احساس گناه نمی‌کنند.
سابقه‌ی آسیب روحی، مشکلات مربوط به سلامت روان و عدم دریافت پشتیبانی مناسب می‌تواند خطر ابتلا به گناه بازمانده را در فرد را افزایش دهد.
عواملی که پس از زنده ماندن در یک واقعه آسیب‌زا خطر ابتلا به احساس گناه در فرد را افزایش می‌دهد به شرح زیر هستند؛
- سابقه‌ی تروما، مانند مورد سوءاستفاده قرار گرفتن در دوران کودکی
- ابتلا به سایر مشکلات مربوط به سلامت روان، مانند اضطراب یا افسردگی
- سابقه‌ی خانوادگی مشکلات روان‌پزشکی
- عدم حمایت دوستان و خانواده
- مصرف الکل یا مواد مخدر
تحقیقات نشان می‌دهد که بازماندگان حوادث ناگوار ممکن است اعتقادات نادرستی درباره نقش خود در آن واقعه داشته باشند که این مسأله می‌تواند به احساس گناه منجر شود. این باورها می‌تواند شامل ایده‌های اغراق‌آمیز یا تحریف شده درباره‌ی مسائل زیر باشد؛
- توانایی آن‌ها در پیش‌بینی یا جلوگیری از نتیجه‌ی حاصله
- نقش آن‌ها در ایجاد نتایج ناگوار
- بروز اشتباهی از طرف آن‌ها
داشتن این باورها شدت علائم اختلال استرس پس از سانحه، از جمله احساس گناه و پریشانی را افزایش می‌دهد.
مطالعات دیگر نشان‌دهنده‌ی رابطه‌ی بین گناه بازمانده و مطیع بودن فرد و درون‌گرایی اوست. محققان بر این باورند که مقصر بودن بازمانده ممکن است مکانیسمی تکاملی برای حمایت از زندگی گروهی باشد.
نکاتی برای کنار آمدن با احساس گناه بازمانده
تحقیقات نشان می‌دهد بسیاری از افراد مبتلا به گناه بازمانده و سایر علائم اختلال استرس پس از سانحه حتی بدون درمان در اولین سال پس از واقعه بهبود می‌یابند. با این حال، حداقل یک سوم افراد به مدت ۳ سال یا بیشتر علائم اختلال استرس پس از سانحه را تجربه خواهند کرد.
نکات زیر ممکن است به افراد کمک کند تا از احساس گناه بازمانده و سایر علائم مربوط به تروما بهبود یابند.
با این حال، اگر شخصی احساس می‌کند که به تنهایی نمی‌تواند از پس آن برآید، یا اگر علائم شدید یا مداوم است، جستجوی درمان حرفه‌ای و مراجعه به روان‌پزشک یا روان‌درمانگر مهم است.
۱. احساسات خود را بپذیرید و به آن‌ها مجال بروز بدهید
حتی اگر احساس گناه بازمانده همیشه منطقی نباشد، اما باید بدانید که پاسخی شناخته شده و متداول به ضایعه‌های روحی است.
احساساتی را که ظاهر می‌شوند بپذیرید و به آن‌ها اجازه دهید خود را بروز دهند. برای پردازش احساس گناه، غم، ترس و از دست دادن که با یک واقعه آسیب‌زا و از دست دادن عزیزانتان همراه است، وقت بگذارید.
اگر این احساسات طاقت‌فرسا هستند یا با گذشت زمان درمان نمی‌شوند، مهم است که به یک روان‌درمانگر یا روان‌پزشک مراجعه کنید.
۲. با دیگران ارتباط برقرار کنید
احساسات خود را با خانواده و دوستان خود به اشتراک بگذارید. یا اگر نزدیکان شما این احساسات را درک نمی‌کنند، به دنبال یک گروه پشتیبانی مناسب باشید.
هم گروه پشتیبانی حضوری و گروه‌های آنلاین به بازماندگان این امکان را می‌دهند تا با دیگران ارتباط برقرار کنند، اظهار نظر کنند و سؤالات خود را مطرح کنند.
۳. از تکنیک ذهن آگاهی استفاده کنید
روش ذهن آگاهی می‌تواند برای افرادی که ضربه روحی را تجربه کرده‌اند، به‌خصوص در هنگام به خاطر آوردن خاطرات ناگوار یا در هنگام تجربه کردن احساسات شدید و دردناک مفید باشد.
تکنیک‌های اتصال به زمین را امتحان کنید که ممکن است شامل تمرکز روی نفس کشیدن، حس کردن بافت‌های اطراف و توجه به صداها در داخل و خارج اتاق باشد.
۴. روش‌های خود مراقبتی را بیاموزید
تجربه‌ی یک واقعه که در آن دیگران زندگی خود را از دست داده‌اند ترسناک و طاقت‌فرسا است. با این حال در جهت تسریع درمان بازماندگان می‌توانند از انجام فعالیت‌هایی که نسبت به آن‌ها احساس خوبی دارند، بهره‌مند شوند.
- حمام گرفتن
- مطالعه
- استراحت کردن
- مراقبه
- ثبت خاطرات
- فعالیت‌های هنری
- گوش دادن به موسیقی آرام‌بخش
- رایحه درمانی
همچنین انجام کارهای زیر برای فرد مهم هستند؛
- به اندازه‌ی کافی بخوابد.
- یک رژیم غذایی متعادل داشته باشد.
- به طور منظم ورزش کند.
در طی بهبودی، خودداری از مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند مفید باشد. این مواد می‌توانند اختلالات عاطفی ایجاد کنند و خطر ابتلا به اختلال سوء مصرف مواد را در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه بیشتر کنند.
۵. برای دیگران کارهای خوب انجام دهید
افرادی که از یک واقعه آسیب‌زا جان سالم به در می‌برند اگر به طریقی به دیگران کمک کنند ممکن است احساس بهتری داشته باشند.
ممکن است شخص تمایل داشته باشد کارهای زیر را انجام دهد؛
- به مردم درباره‌ی تجربه‌ی خود آموزش دهد.
- داوطلب یک مؤسسه‌ی خیریه‌ی محلی شود.
- خون اهدا کند.
- کمک مالی خیرخواهانه انجام دهد.
- از افرادی که تجربه‌ی مشابهی داشته‌اند پشتیبانی کند.
- یک بسته‌ی مراقبتی برای افراد نیازمند ارسال کند.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
افرادی که همچنان پس از گذشت مدتی از واقعه احساس گناه شدید، بازگشت به خاطرات گذشته، خواب‌های مزاحم و سایر علائم اختلال استرس پس از سانحه را تجربه می‌کنند، باید در این خصوص از متخصصان کمک بگیرند، مانند مراجعه به یک روان‌پزشک یا روان‌درمانگر متخصص در زمینه تروما و ضایعه‌های روانی.
روان‌درمانی، درمان اصلی اختلال استرس پس از سانحه است، اما برخی از افراد ممکن است به دارو هم نیاز داشته باشند. روان‌درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا کنترل زندگی خود را دوباره به‌دست گیرند و از علائم این اختلال رهایی یابند.
بازماندگانی که به مرگ خودشان یا خودکشی فکر می‌کنند و یا اقدام به خودکشی کرده‌اند باید فورا به یک روان‌پزشک مراجعه کنند. تحقیقات نشان می‌دهند زنده ماندن در یک واقعه‌ی آسیب‌زا که منجر به مرگ دیگران می‌شود می‌تواند خطر خودکشی را افزایش دهد.
نکته‌ی پایانی
ممکن است افراد پس از زنده ماندن در موقعیتی که دیگران جان خود را در آن از دست داده‌اند، احساس گناه کنند. گناه بازمانده یک واکنش متداول در برابر حوادث آسیب‌زا است و می‌تواند برای کسانی که به آن مبتلا می‌شوند بسیار آزاردهنده باشد.
برای کنار آمدن با احساس گناه بازمانده و سایر علائم اختلال استرس پس از سانحه، برقراری ارتباط با دیگران، تمرین خود مراقبتی و استفاده از تکنیک‌های ذهن آگاهی می‌تواند مفید باشد.
با گذشت زمان، احساس گناه معمولا کاهش می‌یابد. اگر این احساسات ادامه داشته باشد یا برای شما آزاردهنده باشد، بسیار مهم است که از متخصص در این خصوص کمک بگیرد.
منبع: Medical News Today
