امگا قنطورس؛ اجتماعی از میلیون‌ها ستاره در یک قاب
حتی اگر با تلسکوپی آماتوری به امگا قنطورس، بزرگ‌ترین خوشه‌ی کروی کهکشان راه شیری، بنگرید منظره‌ای را خواهید دید که احتمالا هیچ‌گاه از ذهن‌تان پاک نخواهد شد.
امگا قنطورس یا NGC 5139 اجتماعی از حدود ۱۰ میلیون ستاره است که در فضایی فشرده در کنار هم قرار گرفته‌اند. فاصله‌ی این خوشه‌ی کروی از ما چیزی در حدود ۱۷ هزار سال نوری است.
خوشه‌های ستاره‌ای کروی ترکیبی از تعداد بسیار زیادی ستاره‌اند که از نظر گرانشی به هم مربوط‌اند. ارتباط گرانشی ستاره‌ها باعث می‌شود آن‌ها با نظمی خاص و به شکل کروی در کنار هم قرار بگیرند. خوشه‌های کروی معمولا در هاله‌ی کهکشان‌ها قرار دارند. در کهکشان ما، راه شیری، چیزی در حدود ۱۵۰ خوشه‌ی کروی وجود دارد که امگا قنطورس با قطری معادل ۱۵۰ سال نوری بزرگ‌ترین و همچنین پرجرم‌ترین آن‌هاست. نکته‌ی مهم دیگر در رابطه با خوشه‌های کروی سن زیاد آن‌هاست. خوشه‌های کروی از مسن‌ترین اعضاء هر کهکشان‌اند. امگا قنطورس نیز عمری در حدود دوازده میلیارد سال دارد که در مقایسه با عمر ۱۳/۸ میلیارد ساله‌ی عالم عدد بالایی است.
امگا قنطورس را می‌توان با چشم غیرمسلح نیز در آسمان‌های تاریک مشاهده کرد. این خوشه‌ی کروی در نیمکره‌ی جنوبی آسمان قرار دارد. اما از ایران هم می‌توان آن را در زمان مناسب کمی بالاتر از افق جنوب دید. امگا قنطورس با چشم غیرمسلح همچون ستاره‌ای مه‌آلود دیده می‌شود. اما با تلسکوپ و دوربین دوچشمی منظره‌ی این خوشه‌ی کروی بسیار جذاب است، به خصوص وقتی فکر کنید که هاله‌ی محوی که تعدادی ستاره در آن سوسو می‌زنند در واقع اجتماعی از میلیون‌ها ستاره است.
امگا قنطورس در طول تاریخ از نگاه رصدگران پنهان نمانده بود اما به عنوان ستاره در فهرست‌های نجومی ثبت می‌شد. بطلمیوس امگا قنطورس را در قرن دوم میلادی در کتابش ثبت کرد اما گمان می‌کرد که این جرم یک ستاره است. ادموند هالی در قرن هفدهم میلادی امگا قنطورس را به عنوان یک جرم غیرستاره‌ای ثبت کرد. اما ماهیت اصلی این جرم تا قرن نوزدهم میلادی مشخص نشد. زمانی که جان فردریک ویلیام هرشل (John Fredrick William Herschel)، فرزند ویلیام هرشل کاشف سیاره‌ی اورانوس، این جرم را در رده‌ی خوشه‌های کروی قرار داد.
پس از آن رصدگران کماکان رصد و بررسی این خوشه‌ی کروی را ادامه دادند تا اطلاعات بیشتری از آن کسب کنند. یکی از جالب‌ترین نتایج که با کمک داده‌های تلسکوپ هابل و رصدخانه‌ی جمینی به دست آمد احتمال وجود یک سیاهچاله در مرکز امگا قنطورس است. داده‌های رصدی نشان می‌داد ستاره‌ها در مرکز خوشه با سرعتی غیرمعمول حرکت می‌کنند. اتفاقی که دلیلش می‌تواند حضور یک سیاهچاله با جرمی در حدود چهل هزار برابر جرم خورشید باشد.
حضور سیاهچاله در امگا قنطورس و برخی شواهد دیگر برخی دانشمندان را قانع کرده که این خوشه‌ی کروی در واقع بازمانده و قلب یک کهکشان کوتوله است که در اثر برخورد با راه شیری از بین رفته است.
عکس کاور: تصویر تلسکوپ VST از خوشه‌ی امگا قنطورس.
Credit: ESO/INAF-VST/OmegaCAM. Acknowledgement: A. Grado, L. Limatola/INAF-Capodimonte Observatory
