۱۵ جایزهی ادبی معتبر دنیا برای نویسندگان و شاعران
دریافت یک جایزهی ادبی معتبر می‌تواند جزء بزرگ‌ترین افتخارات برای یک نویسنده و سایر افرادی باشد که به نحوی در تهیه‌ی آن کتاب نقشی داشته‌اند. در دنیای ادبیات، جوایز مختلفی وجود دارد که هر ساله به آثار مختلف ادبی تعلق می‌گیرد؛ از جوایز ملی و محلی گرفته تا جوایز معتبر بین‌المللی.
جوایز ادبی به خوانندگان این امکان را می‌دهد تا برترین آثار ادبی سال را در هر کشور یا حتی در سطح دنیا کشف کنند. برخی از این جوایز، مانند جایزهی هوگو یا جایزهی فرانتس کافکا، ژانر خاصی را انتخاب می‌کنند، در حالی که جوایز دیگر منتخبین خود را بر اساس جنسیت یا ملیت نویسنده و برخی ویژگی‌های دیگر انتخاب می‌کنند. نویسندگان برنده جایزهی ادبی معمولا مبلغی پول و یک جایزهی نمادین مانند مدال یا تندیس دریافت می‌کنند.
برخی از قدیمی‌ترین جوایز ادبی بیش از صد سال قدمت دارند، مانند جایزهی نوبل ادبیات که از سال ۱۹۰۱ به نویسندگان برگزیده اهدا می‌شود. هر چند این جایزهی معتبر هم در برخی از سال‌ها و به دلایل مختلف به کسی اعطا نشد، همانند سال ۲۰۱۸ یا دوران جنگ جهانی دوم.
ظهور اینترنت و فناوری های جدید هم به نوبه‌ی خود بر دنیای ادبیات و این جوایز ادبی تأثیرگذار بوده است. در واقع اینترنت ظرفیت‌ها و روش‌های نوینی را برای انتخاب و تخصیص این جوایز ادبی فراهم کرده است. به‌عنوان مثال درباره‌ی جایزهی ادبی معتبر «اثر منتخب گودریدز» (Goodreads Choice Awards) عموم مردم امکان شرکت در رأی‌گیری آنلاین و تعیین برندگان را دارند. این جایزه در واقع بازتاب نظرات خوانندگان و مشارکت فناوری‌های نوین در توسعه و گسترش ادبیات است.
در ادامه این مقاله از دیجی‌کالا مگ فهرستی از معتبرترین جوایز ادبی جهان به همراه تاریخچه و شرح شایستگی‌های لازم برای دریافت آن‌ها آورده شده است. برای آشنایی بیشتر با این جوایز ادبی با ما همراه باشید.
۱- جایزهی نوبل ادبیات
جایزهی نوبل ادبیات (Nobel Prize For Literature) یک جایزهی ادبی مربوط به کشور سوئد است که از سال ۱۹۰۱ هر ساله به نویسندگان کشورهای مختلف جهان اعطا می‌شود. طبق خواسته و اعلام آلفرد نوبل دانشمند سوئدی این جایزه باید به کسی تعلق بگیرد که: «در یک سال گذشته در زمینه ادبیات برجسته‌ترین اثر را در جهت تعالی ادبیات و کمک به بشریت، خلق کرده است».
اگرچه گاهی اوقات از آثار منفرد و تکی یک نویسنده به‌عنوان اثر جالب توجه آکادمی یاد می‌شود، اما در حقیقت این جایزه بر اساس مجموعه آثار یک نویسنده به او تعلق می‌گیرد. این جایزه یکی از پنج جایزهی نوبل است که طبق وصیت‌نامه آلفرد نوبل در سال ۱۸۹۵ راه‌اندازی شده است.
جوایز نوبل به یاد آلفرد نوبل، دانشمند شیمیدان، ادیب، مهندس و کارآفرین سوئدی که در قرن ۱۹ میلادی خدمات علمی زیادی را به جامعه بشریت ارائه کرد، نام‌گذاری شده است. آلفرد نوبل نابغه در ۱۷ سالگی به پنج زبان زنده دنیا مسلط بود و در طول دوره تحصیل و عمر کاری خود استعدادهای فراوانی را از خود بروز داد. وی که از اختراعات علمی خود به‌خصوص دینامیت صاحب ثروت هنگفتی شده بود، ضمن تخصیص بودجه‌ای مشخص در وصیت نامه خود خواستار راه‌اندازی ساز و کاری برای انتخاب و اهدای جوایز نوبل شده بود.
نظارت بر تمام جوایز نوبل توسط نهادهای مختلف انجام می‌شود و آکادمی سوئد وظیفه نظارت بر جایزهی ادبیات را بر عهده دارد. آکادمی نام برنده را در اوایل ماه اکتبر هر سال اعلام می‌کند و فرد برنده طی مراسمی در استکهلم سوئد یک مدال به همراه مبلغی پول دریافت می‌کند که این مبلغ سال به سال متفاوت است. آکادمی سوئد افراد و مؤسساتی را که می‌توانند نویسنده‌ای را جهت نامزدی دریافت جایزه معرفی کنند، تعیین می‌کند.
این افراد شامل اساتید ادبیات و زبانشناسی دانشگاه‌های صاحب‌نام، برندگان قبلی جایزهی نوبل ادبیات و اعضای ثابت آکادمی سوئد هستند. کمیته‌ی ادبیات نوبل مسؤول بازبینی نامزدها و ارسال نظرات به آکادمی سوئد است. این جایزه از سال ۱۹۰۱ به نویسندگان کشورهای مختلف تعلق می‌گیرد. گاهی اعطای این جایزه به سال بعد موکول شده است که آخرین بار آن در سال ۲۰۱۸ بوده است.
۲- جایزهی بین‌المللی ادبیات نوستاد
جایزهی بین‌المللی ادبیات نوستاد (Neustadt International Prize For Literature) یک جایزهی دو سالانه در حوزه‌ی ادبیات است که توسط دانشگاه اوکلاهاما و «انتشارات بین‌المللی ادبیات جهانی امروز» حمایت مالی می‌شود. این جایزه یکی از معتبرترین جوایز ادبی بین‌المللی محسوب می‌شود که اغلب با جایزهی نوبل ادبیات مقایسه می‌شود.
نیویورک تایمز در سال ۱۹۸۲ این جایزه را «نوبل اوکلاهاما» نام‌گذاری کرد و برخی دیگر آن را «نوبل آمریکا» می‌نامند. از زمان تأسیس آن در سال ۱۹۷۰، حدود ۳۰ نفر از برندگان، نامزدها یا اعضای هیأت انتخاب آن هم خود جایزهی نوبل دریافت کرده‌اند. این جایزه هم همانند جایزهی نوبل، بر مبنای مجموع آثار ادبی یک فرد به او اهدا می‌شود، نه فقط یک اثر خاص.
این جایزه توسط ایوار ایواسک در سال ۱۹۶۹ و با نام «جایزهی بین‌المللی ادبیات برای آثار خارج از کشور» راه‌اندازی شد. ایوار ایواسک در آن زمان سردبیر نشریه «آثار ادبی خارج از کشور» بود.
این جایزه در سال ۱۹۷۶ به نام فعلی خود تغییر نام پیدا کرد. هزینه‌ی این جایزه هم توسط والتر و دوریس نوستاد از شهر آردمور در اوکلاهاما تأمین می‌شد. البته در حال حاضر این برنامه بیشتر توسط دانشگاه اوکلاهاما حمایت مالی می‌شود و برنده‌ی آن یک گواهینامه، یک پر عقاب نقره‌ای و مبلغ ۵۰۰۰۰ دلار پول دریافت می‌کند. این جایزه به آثار برجسته در حوزه درام، شعر و داستان تعلق می‌گیرد.
۳- جایزهی پولیتزر
جایزهی ادبی پولیتزر (The Pulitzer Prize) توسط جوزف پولیتزر راه‌اندازی شد. وی که یک روزنامه‌نگار معتبر قرن نوزدهمی بود، صاحب ثروت فراوانی هم بود. این جایزه به آثار مختلفی در حوزه‌های ادبیات، روزنامه‌نگاری، ژورنالیسم آنلاین، موسیقی و چندین حوزه هنری دیگر تعلق می‌گیرد و انتخاب نامزدها و اهدای جوایز توسط دانشگاه کلمبیا نظارت می‌شود.
این جایزه ۲۱ رشته مختلف دارد و برندگان آن در ۲۰ رشته از این رشته‌ها یک گواهی و تندیس به همراه مبلغ ۱۵۰۰۰ دلار آمریکا دریافت می‌کنند. یک مدال طلا هم به برنده بخش خدمات عمومی مسابقه روزنامه‌نگاری اهدا می‌شود. جایزهی داستانی پولیتزر هم در سال ۱۹۱۸ آغاز به کار کرد و در اولین دوره خود به پاس قدردانی از کتاب ارنست پول با عنوان «این خانواده» به او اهدا شد.
۴- جایزهی ملی کتاب
جوایز ملی کتاب (National Book Awards) مجموعه‌ای از جوایز سالانه است که به بهترین آثار ادبی ایالات متحده تعلق می‌گیرد. در مراسم اهدای جایزهی ملی کتاب که هر ساله در ماه نوامبر برگزار می‌شود، بنیاد ملی کتاب جوایز ملی کتاب به همراه دو جایزه با عنوان «تقدیر از یک عمر فعالیت ادبی» را به نویسندگان برگزیده اهدا می‌کند.
اولین دوره اهدای این جایزه در سال ۱۹۵۰ بود که ناشران، منتقدان، ویراستاران و نویسندگان در هتل والدورف-آستوریا در نیویورک گرد هم جمع شدند تا مراسم اهدای اولین جایزهی ملی کتاب را در کنار هم جشن بگیرند.
جوایز ملی کتاب در واقع در سال ۱۹۳۶ توسط انجمن کتاب‌فروشان آمریکا تأسیس شد که در طول جنگ جهانی دوم برای مدتی رها شد و سپس توسط سه سازمان فعال در حوزه‌ی نشر آثار ادبی در سال ۱۹۵۰ دوباره راه‌اندازی شد. در حال حاضر این جایزه به کتاب‌هایی که در طول یک سال منتهی به مراسم اهدای جایزه و توسط نویسندگان آمریکایی در ایالات متحده منتشر شده‌اند، تعلق می‌گیرد.
بنیاد غیرانتفاعی کتاب ملی در سال ۱۹۸۸ برای مدیریت و بهبود وضعیت جوایز ملی کتاب و ورود به حوزه‌های دیگر مثل آموزش و سوادآموزی تأسیس شد. مأموریت این بنیاد شناسایی و تقدیر از بهترین آثار ادبی در آمریکا، گسترش مخاطبان آثار ادبی و اطمینان از جایگاه برجسته کتاب در فرهنگ و سبک زندگی آمریکایی است.
۵- جایزهی داستانی زنان
جایزهی داستانی زنان (Women’s Prize for Fiction) یکی از معتبرترین جوایز ادبی انگلستان است. این جایزه پیش از این «جایزهی داستانی نارنجی» نامیده می‌شد. این جایزه هر ساله به یک نویسنده زن بدون در نظر گرفتن ملیت او برای نگارش یک رمان برجسته که در سال قبل از برگزاری مراسم اهدای جایزه در قلمرو کشور انگلستان و به زبان انگلیسی منتشر شده است، اهدا می‌شود.
راه‌اندازی جایزهی بوکر در سال ۱۹۹۱ زمینه را برای آغاز به کار جایزهی داستانی زنان فراهم آورد، زیرا این جایزه در هیچ یک از بخش‌های شش‌گانه خود زنان را واجد شرایط دریافت جایزه نمی‌دانست. نویسنده برنده جایزهی داستانی زنان مبلغ ۳۰۰۰۰ پوند انگلستان و یک تندیس برنزی دریافت می‌کند.
۶- جایزهی هوگو
جایزهی هوگو (The Hugo Award) یک جایزهی ادبی سالانه برای بهترین آثار علمی تخیلی یا فانتزی و دستاوردهای سال گذشته است که در کنوانسیون جهانی داستان‌های علمی تخیلی و با انتخاب اعضای آن به برگزیدگان اهدا می‌شود. جایزهی هوگو در سطح دنیا به‌عنوان برترین جایزه در حوزه داستان‌های علمی تخیلی شناخته می‌شود. این جایزه به افتخار هوگو گرنسباک، بنیان‌گذار و سردبیر مجله علمی تخیلی معروف «داستان‌های شگفت‌انگیز» نام‌گذاری شده است.
مدیریت انتخاب و اهدای جایزهی هوگو بر عهده انجمن جهانی داستان‌های علمی تخیلی است که آن را به طور سالانه در کنوانسیون جهانی داستان‌های علمی تخیلی اعطا می‌کنند.
این جایزه در دسته‌های مختلفی اعطا می‌شود که در طول سال‌ها تغییر کرده‌اند. از سال ۲۰۲۰ این جایزه در هفده دسته از آثار مکتوب و نمایشی اعطا می‌شود. این مجموعه جایزه‌ها برای اولین بار در سال ۱۹۵۳ راه‌اندازی شد و رده‌بندی‌های آن شامل عناوین مختلفی هستند؛ بهترین رمان، بهترین داستان گرافیکی، بهترین مجله طرفداران، بهترین هنرمند حرفه‌ای، بهترین برنامه شگفت‌آور طرفداران، بهترین نمایش دراماتیک و بهترین اثر مرتبط.
۷- جایزهی بوکر
جایزهی بوکر (Booker Prize)، که قبلا به‌عنوان جایزهی بوکر داستانی (۱۹۶۹–۲۰۰۱) و جایزهی من بوکر (۲۰۰۲–۲۰۱۹) شناخته می‌شد، یک جایزهی ادبی است که هر ساله به بهترین رمان نوشته شده به زبان انگلیسی که در کشور انگلستان یا ایرلند منتشر شده، تعلق می‌گیرد.
ارزشمندترین بخش جایزهی بوکر برای نویسندگان، مطرح شدن در عرصه بین‌المللی است که معمولاً منجر به افزایش فروش آثار آن نویسنده می‌شود. هنگامی که جایزه برای اولین بار راه‌اندازی شد، فقط رمان‌هایی که توسط شهروندان کشورهای مشترک‌المنافع، ایرلند و آفریقای جنوبی (و بعداً زیمبابوه) نوشته شده بود، مجاز به دریافت جایزه بودند. سپس در سال ۲۰۱۴ دامنه دریافت این جایزه به تمام رمان‌های انگلیسی زبان گسترش یافت، تغییری که بحث‌برانگیز به نظر می‌رسد.
یک هیأت هفت‌نفره که توسط نویسندگان، کتابداران، مدیر برنامه‌های ادبی، ناشران و کتاب‌فروشان تشکیل شده است، توسط بنیاد جایزهی بوکر منصوب می‌شود و این هیأت آثار منتخب را نامزد دریافت جایزه می‌کند. جایزهی بوکر که در فرهنگ بریتانیا جایگاه بسیار برجسته‌ای دارد و هر ساله توسط جامعه ادبی و اهالی ادبیات با استقبال فراوان مواجه می‌شود. ضمنا یک جایزهی خواهر هم برای جایزهی بین‌المللی بوکر وجود دارد، برای کتابی که به انگلیسی ترجمه شده و در انگلستان یا ایرلند منتشر شده است.
۸- جایزهی کتاب بریتانیا
جوایز کتاب بریتانیا (British Book Awards) که تحت عنوان نیبیز (Nibbies) هم شناخته می‌شود، هر ساله به بهترین نویسندگان، آثار، ناشران و کتاب‌فروشی‌های انگلستان تعلق می‌گیرد. این جایزه در سال ۱۹۹۰ توسط فرد نیومن، راه‌اندازی شد و از سال ۲۰۱۷ توسط انتشارات (The Bookseller) اداره می‌شود.
۹- جایزهی کتاب کستا
جایزهی کتاب کستا (Costa Book Awards) در سال ۱۹۷۱ به‌عنوان جایزهی کتاب وایت‌برید (Whitbread Book Awards) آغاز به کار کرد. در سال ۲۰۰۶، شرکت قهوه کستا (Costa Coffee) اسپانسر این جایزه شد و در نتیجه نام آن را تغییر داد.
تنها نویسندگان مقیم انگلیس یا ایرلند که کارهای خود را به زبان انگلیسی منتشر می‌کنند مجاز به دریافت این جایزه هستند. این جایزه نه تنها به آثار برجسته و درخشان تعلق می‌گیرد بلکه کتاب‌های لذت‌بخش و عامه‌پسند هم با هدف ایجاد محبوبیت برای مطالعه، در مسابقات مربوط به این جایزه به رسمیت شناخته می‌شود. دسته‌بندی‌های این مسابقه شامل بیوگرافی، رمان، کتاب کودک، رمان اول و شعر است. برندگان هر رده علاوه بر دریافت گواهی و تندیس مبلغ ۵۰۰۰ پوند انگلیس هم دریافت می‌کنند.
۱۰- جایزهی ادبی آمریکا
جایزهی امریکا (The America Award) در سال ۱۹۹۴ راه‌اندازی شد و به یک عمر فعالیت در حوزه نگارش در سطح بین‌المللی تعلق می‌گیرد. بخشی از هدف راه‌اندازی این جایزه ارائه‌ی جایگزینی برای جایزهی معروف نوبل ادبیات بوده است.
این جایزه از حمایت مالی پروژه آموزشی هنرهای معاصر برخوردار است و به یاد آنا فارنی اهدا می‌شود. هر ساله هیأت داوران متشکل از شش تا هشت منتقد ادبی، نمایشنامه‌نویس، شاعر و نثرنویس آمریکایی برای تصمیم‌گیری درباره‌ی برنده تصمیم‌گیری می‌کنند. ضمنا این جایزه شامل پرداخت هیچ وجه نقدی نمی‌شود و فقط یک گواهی و تندیس است.
۱۱- جایزهی ادبی وارویک برای نویسندگی
جایزهی وارویک برای نویسندگی (Warwick Prize For Writing) در جولای ۲۰۰۸ توسط دانشگاه وارویک راه‌اندازی شد. این جایزه در واقع یک مسابقه نویسندگی میان رشته‌ای است، که تنها مسابقه از نوع خود در جهان است. دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و کارمندان دانشگاه می‌توانند قطعاتی از آثار ادبی خود را به این دبیرخانه این جایزه معرفی کنند. با هر جایزه از یک موضوع جدید برای دور بعد رونمایی می‌شود و آثار هم باید به زبان انگلیسی باشد.
جایزهی وارویک برای نویسندگی در حقیقت یک جایزهی ادبی بین‌المللی است، به ارزش ۲۵۰۰۰ پوند، که هر دو سال یک بار برای نگارش آثار برتر به زبان انگلیسی، در ژانرها و موضوعات مختلف به نویسندگان اهدا می‌شد. آثار نامزدهای گذشته این جایزه شامل تحقیقات علمی، رمان، شعر، کتاب‌های الکترونیکی و نمایشنامه بوده‌اند.
۱۲- جایزهی ادبی شب شعر استروگا
شهر استروگا در مقدونیه هر ساله جشنواره جهانی شعر برگزار می‌کند. این جشنواره تاج گل طلای خود را به برخی از درخشان‌ترین شاعران بین‌المللی هدیه می‌دهد. جشنواره شب شعر استروگا (Struga Poetry Evenings) برای اولین بار در سال ۱۹۶۱ با حضور شاعران مقدونی راه‌اندازی شد.
تحولات بعدی این جشنواره را تا سال ۱۹۶۶ به یک جشنواره بین‌المللی فرهنگی تبدیل کرد. جایزهی جهانی تاج گل طلایی در همان سال راه‌اندازی شد و اولین برنده آن رابرت روژدستونسکی بود.
در طول چندین دهه فعالیت، این جشنواره معتبرترین جایزهی خود، یعنی تاج گل طلایی را به برخی از برجسته‌ترین شاعران بین‌المللی اعطا کرده است، از جمله: سیموس هنی، جوزف برودسکی، اوکودژاوا، پابلو نرودا، اوژنیو مونتاله، لئوپولد سدار سنقور، آرتور لوندکویست، هانس مگنوس آنزنسبرگر، نیچیتا استونسکو، تد هیوز، کو اون، آدونیس، ماکوتو اووکا، میروسلاو کرلشا، یهودا آمیچای، ساموس امانستو و نویسندگان داخلی مانند بلاژ کونسکی و ماتژا ماتوسکی.
۱۳- جایزهی منتخب خوانندگان گودریدز
گودریدز یک پلت فرم محبوب است که در آن کتاب‌فروشان می‌توانند کتاب‌ها و نقد و بررسی آن‌ها را به اشتراک بگذارند و نویسندگان هم می‌تواند آثار خود را تبلیغ کند. در سال ۲۰۰۹، این پلتفرم میزبانی «جایزهی منتخب خوانندگان گودریدز» (Goodreads Choice Awards) را آغاز کرد، که در واقع شامل انتخاب بهترین عناوین کتاب توسط کاربران است.
هر ساله خوانندگان در روزهای مشخصی برای رأی دادن به کتاب‌های دلخواه خود وقت دارند که پس از آن نامزدهای دریافت جایزه در آن سال مشخص خواهند شد.
در این پلتفرم کاربران هم می‌توانند به کتاب‌هایی که گودریدز نامزد کرده رأی بدهند و هم می‌توانند کتاب‌هایی را به انتخاب خودشان نامزد کنند. بیشتر کتاب‌هایی که خود گودریدز نامزد می‌کند معمولاً از نویسندگان گودریدز است. در دور نهایی رأی گیری ۱۰ کتاب برتر از ۲۰ دسته‌بندی مختلف انتخاب می‌شود.
به اعتقاد بسیاری از منتقدین و صاحب‌نظران، جایزهی گودریدز مردمی‌ترین جایزهی ادبی در سراسر جهان است که همه مردم سهم یکسانی در انتخاب برنده این جایزه دارند.
۱۴- جایزهی ادبی قلم آمریکا
جایزهی ادبی قلم آمریکا (Pen America Literary Awards) در سال ۱۹۶۳ راه‌اندازی شده است. از آن زمان، بسیاری از برجسته‌ترین افراد حوزه ادبیات موفق به دریافت این جایزهی باارزش شده‌اند. هر ساله، جایزه ادبی قلم آمریکا، با کمک حامیان و شرکای خود، بیش از ۲۰ جایزهی متمایز را در ژانرهای مختلف اعم از داستان، شعر، مقاله‌نویسی، نگارش علمی و چندین رشته دیگر اعطا می‌کند.
از سال ۱۹۶۳، جایزهی ادبی قلم آمریکا از بسیاری از برجسته‌ترین چهره‌های ادبیات در ژانرهای مختلف تجلیل کرده است. ضمنا در مراسم سالانه اعطای این جایزه بیش از ۲۰ جایزه، بورس تحصیلی و بورس پژوهشی به همراه مبلغ ۳۵۰،۰۰۰ دلار به نویسندگان و مترجمان اعطا می‌شود.
۱۵- جایزهی ادبی فرانتس کافکا
جایزهی فرانتس کافکا (The Franz Kafka Prize) یک جایزهی ادبی بین‌المللی است که به افتخار فرانتس کافکا، داستان‌نویس آلمانی به طور سالانه اهدا می‌شود. این جایزه که اولین بار در سال ۲۰۰۱ اهدا شد، با حمایت مالی انجمن فرانتس کافکا و نهادهای دولتی شهر پراگ در جمهوری چک برگزار می‌شود.
در یک مراسم اعطای جایزه که به طور سالانه در تالار شهر قدیمی (پراگ) برگزار می‌شود، برنده این جایزه مبلغ ۱۰،۰۰۰ دلار پول نقد، دیپلم افتخار و یک تندیس برنزی دریافت می‌کند. ضمنا این جایزه را معمولا «جایزهی کافکا» می‌نامند.
این جایزه در اواسط دهه ۲۰۰۰ وقتی که دو نفر از برندگان آن یعنی الفردی جلینک (۲۰۰۴) و هارولد پینتر (۲۰۰۵)، در همان سال برنده جایزهی نوبل ادبیات هم شدند، اعتبار زیادی کسب کرد.
معیارهای برنده شدن این جایزه شامل «شخصیت انسانی، کمک به فرهنگ، زبان، پذیرش مذهبی، اعتبار انسانی و توانایی بازتاب زمانه در قالب ادبیات است».
علاوه بر جوایزی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، شما چه جوایز ادبی مطرح دیگری می‌شناسید؟ و درباره‌ی آن‌ها چه می‌دانید؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
