دیابت نوع ۱ در کودکان؛ از علائم و عوارض تا نحوه‌ی تشخیص و درمان
تشخیص دیابت نوع ۱ در کودکان یکی از چیزهایی است که می‌تواند خانواده‌ها را با مشکلات فراوانی روبرو کند. دیابت نوع ۱، یک بیماری خودایمنی است که باعث از بین رفتن سلولهای تولیدکننده‌ی انسولین در جزایر لانگرهانس پانکراس (لوزالمعده) می‌شود. درنتیجه، به دلیل کاهش سطح انسولین در بدن میزان قند خون به‌طور غیرطبیعی افزایش پیدا می‌کند.
دیابت نوع ۱ معمولا در دوران کودکی و نوجوانی رخ می‌دهد، اما احتمال وقوع آن در هر سنی وجود دارد. این مقاله از دیجی‌کالا مگ به علائم دیابت نوع ۱ در کودکان و نحوه‌ی درمان آن اختصاص دارد. آشنایی با این بیماری در تشخیص سریع آن و پیشگیری از بروز عوارض جانبی نقش بسزایی دارد.
آشنایی با دیابت نوع ۱
گلوکز خون (قند خون) منبع انرژی برای سلول‌ها محسوب می‌شود و لوزالمعده با ترشح هورمون انسولین میزان آن را در جریان خون تنظیم می‌کند. بیماری دیابت انواع مختلفی دارد که دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ از مهم‌ترین آن‌ها محسوب می‌شوند.
در دیابت نوع ۲ که از شیوع بالاتری برخوردار است، بدن دچار «مقاومت به انسولین» می‌شود و در نتیجه نمی‌تواند به‌خوبی از این هورمون استفاده کند. اما در مبتلایان به دیابت نوع ۱ تولید انسولین در لوزالمعده کاهش پیدا می‌کند یا متوقف می‌شود. دیابت نوع ۱، یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی به سلولهای سالم بدن حمله می‌کند. در مبتلایان به این بیماری سلولهای بتای پانکراس که مسؤول تولید هورمون انسولین هستند، آسیب می‌بینند.
دقیقا مشخص نیست که چه چیزی باعث حمله‌ی سیستم ایمنی به سلولهای پانکراس می‌شود. بعضی از عوامل ژنتیکی می‌توانند خطر ابتلا به دیابت نوع ۱ را افزایش دهند. به‌عنوان مثال، کسانی که ژن‌های HLA-DR3-DQ2 یا HLA-DR4-DQ8 دارند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. با این حال، بسیاری از افراد بدون داشتن این ژن‌ها به دیابت نوع ۱ مبتلا می‌شوند. بعضی شواهد نشان می‌دهد که عوامل محیطی مانند عفونت‌های ویروسی هم در بروز این بیماری نقش دارند.
علائم دیابت نوع ۱ در کودکان
شایع‌ترین علائم دیابت نوع ۱ در کودکان
- افزایش تشنگی و گرسنگی
- کاهش وزن ناخواسته
- تکرر ادرار
- تاری دید
سایر علائم
- تهوع و استفراغ
- دل درد
- خستگی و ضعف
- کاهش سرعت التیام زخم‌ها
- ابتلا به عفونت‌های قارچی (در دختران جوان)
معمولا این علائم به‌سرعت و طی چند روز تا چند هفته رخ می‌دهند. تکرر ادرار و افزایش تشنگی از اولین علائمی هستند که در کودکان مشاهده می‌شوند. علاوه بر این، ممکن است کودکان مبتلا به دیابت بیش از حد معمول بی‌قرار به نظر برسند.
گاهی اوقات، دیابت نوع ۱ در کودکان با کتواسیدوز دیابتی (DKA) همراه است. DKA یک عارضه‌ی جدی است که در مبتلایان به آن عدم ورود گلوکز به داخل سلول‌ها باعث می‌شود که بدن در حالت کتوز قرار گیرد. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که بدن به جای کربوهیدرات‌ها از چربی‌ها به‌عنوان منبع سوخت استفاده کرده و آن‌ها را به اسیدهایی به نام کتون تبدیل می‌کند. DKA یک اورژانس پزشکی است و با علائم زیر مشخص می‌شود:.
- حالت تهوع یا استفراغ
- پوست خشک یا برافروخته
- تنفسی که بوی میوه می‌دهد
- مشکلات تنفسی
- دل درد
- مشکل در فکر کردن
شیرخواران
تشخیص دیابت نوع ۱ در نوزادان و کودکان نوپا دشوار است. چون کودک نمی‌تواند به‌خوبی علائم خود را بیان کند. افزایش دفعات تعویض پوشک ممکن است نشان‌دهنده‌ی افزایش حجم ادرار باشد که یکی از رایج‌ترین علائم دیابت محسوب می‌شود. در بعضی از شیرخواران ابتلا به «بثورات پوستی ناشی از بستن پوشک» ممکن است به دیابت نوع ۱ مرتبط باشد.
کودکان نوپا
اگر متوجه شدید که فرزندتان رختخواب خود را خیس می‌کند، این موضوع می‌تواند نشانه‌ی ابتلا به دیابت نوع ۱ باشد. در کودکان نوپا از دست دادن ناگهانی اشتها هم از علائم دیابت نوع ۱ محسوب می شود و باید بلافاصله با متخصص اطفال درباره‌ی آن مشورت شود.
کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان
اگر کودکان بزرگ‌تر یا نوجوانان به بروز هر یک از علائم بالا اشاره کردند، باید آن‌ها را نزد پزشک برد. در این گروه سنی، تغییرات رفتاری شدید هم ممکن است از علائم دیابت نوع ۱ باشد.
تشخیص دیابت نوع ۱ در کودکان
معمولا دیابت نوع ۱ در دوران کودکی و سنین ۴ تا ۷ سالگی و ۱۰ تا ۱۴ سالگی رخ می‌دهد. هر شخصی که در فرزند خود علائم دیابت را مشاهده می‌کند، باید به پزشک مراجعه کند. اگر کودک به علائم کتواسیدوز دیابتی مبتلا است، باید بلافاصله به اورژانس مراجعه شود.
اگر پزشک به ابتلای کودک به دیابت نوع ۱ مشکوک شود، می‌تواند از چند آزمایش مختلف برای تأیید این موضوع استفاده کند. آزمایش‌هایی زیر به تشخیص دیابت نوع ۱ در کودکان (و بزرگسالان) کمک می‌کنند.
۱. قند خون ناشتا
این آزمایش که نیاز به خونگیری دارد، پس از یک شب ناشتا بودن انجام می‌شود. اگر دو بار خونگیری انجام شود و در هر دو بار میزان قند خون ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر باشد، ابتلا به دیابت تأیید می‌شود.
۲. قند خون تصادفی
این آزمایش نیازی به ناشتا بودن ندارد و در هر ساعتی از شبانه‌روز قابل انجام است. اگر میزان قند خون تصادفی ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر باشد و علائم دیابت نوع ۱ در فرد مشاهده شود، می‌توان ابتلا به دیابت را تأیید کرد.
۳. تست A1C
آزمایش A1C میزان هموگلوبین گلیکوزیله‌شده را در خون اندازه‌گیری می کند. هموگلوبین گلیکوزیله‌شده، هموگلوبینی است که گلوکز به آن متصل می‌شود. با توجه به اینکه طول عمر هموگلوبین تقریبا سه ماه است، این آزمایش می‌تواند به پزشک میانگین سطح قند خون طی سه ماه‌ی گذشته را نشان دهد. اگر AIC اندازه‌گیری شده ۶٫۵ درصد یا بالاتر باشد، نشان‌دهنده‌ی ابتلا به دیابت است.
۴. اتوآنتی بادی‌های سلولهای جزایر لوزالمعده
در دیابت نوع ۱، وجود این اتوآنتی بادی‌ها نشان می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به سلولهای جزایر لانگرهانس لوزالمعده که انسولین تولید می‌کنند، حمله کرده است. اگرچه این اتوآنتی بادی‌ها لزوما باعث دیابت نوع ۱ نمی‌شوند، اما نشانگر مثبتی برای این بیماری به شمار می‌روند. در خون مبتلایان به دیابت نوع ۲ این اتوآنتی بادی‌ها مشاهده نمی‌شوند.
۵. کتون‌های ادرار
در دیابت کنترل‌نشده، افزایش کتون‌ها و بالا رفتن سطح گلوکز خون می‌تواند به کتواسیدوز دیابتی منجر شود که یک وضعیت خطرناک است. شما می‌توانید در خانه با استفاده از نوار تست‌های مخصوص میزان کتون ادرار را آزمایش کنید. اگر متوجه شدید که سطح کتون بالاتر از حد طبیعی است، وقت آن است که به پزشک مراجعه کنید. معمولا این کتون‌ها در ادرار مبتلایان به دیابت نوع ۲ وجود ندارند.
درمان دیابت نوع ۱ در کودکان
اگر دیابت نوع ۱به‌خوبی درمان نشود، به هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) و کتواسیدوز دیابتی منجر می‌شود. در صورتی که فرزند شما به این بیماری مبتلا است، بسیار مهم است که با استفاده از روش‌های زیر تحت درمان قرار بگیرد.
۱. استفاده‌ی روزانه از انسولین
ترزیق انسولین برای درمان دیابت نوع ۱ ضروری است. امروزه انسولین در انواع مختلف زیر تولید می‌شود.
- انسولین کوتاه اثر (Short-acting)
- انسولین سریع اثر (Rapid-acting)
- انسولین متوسط اثر (Immediate-acting)
- انسولین طولانی اثر (Long-acting)
انواع مختلف انسولین از نظر سرعت عمل و مدت زمان اثرگذاری با هم متفاوت هستند. با پزشک درباره‌ی انسولین مناسب برای کودک خود صحبت کنید.
نحوه‌ی تجویز انسولین
انسولین به بدن تزریق می‌شود و امکان استفاده از آن به شکل قرص وجود ندارد. چراکه اسید معده خیلی سریع انسولین را از بین می‌برد. دو راه برای ورود انسولین به بدن وجود دارد؛ تزریق انسولین (با استفاده از سرنگ یا قلم انسولین) و استفاده از پمپ انسولین. تزریق انسولین با سرنگ یا قلم مستقیما زیر پوست و چندین بار در روز انجام می‌شود تا نیاز بدن به این هورمون را برآورده کند. پمپ انسولین به‌طور خودکار انسولین سریع اثر را در طول روز وارد بدن می‌کند.
علاوه بر تجویز انسولین، می‌توان از سیستم پایش مداوم قند خون (CGM) هم استفاده کرد. CGM سنسوری است که زیر پوست قرار می‌گیرد و به‌طور مداوم سطح قند خون را اندازه‌گیری می‌کند. هنگامی که سطح قند خون خیلی بالا یا خیلی پایین باشد، CGM به شما هشدار می‌دهد.
در بعضی از کودکان نمی‌توان فقط با استفاده از انسولین سطح قند خون را به محدوده‌ی سالم رساند. در این موارد، ممکن است پزشک علاوه بر انسولین مصرف داروهای دیابت از جمله پراملینتید (Pramlintide) را هم توصیه کند.
۲. تنظیم رژیم غذایی
رژیم غذایی برای درمان دیابت نوع ۱ در کودکان نقش بسیار مهمی دارد. شمارش کربوهیدرات و زمان‌بندی وعده‌های غذایی، رایج‌ترین توصیه‌های غذایی برای کنترل این بیماری محسوب می‌شوند. شمارش کربوهیدرات به تعیین میزان انسولین مورد نیاز کمک می‌کند. زمان‌بندی وعده‌های غذایی هم می‌تواند به تثبیت سطح قند خون و پیشگیری از کاهش یا افزایش بیش از حد آن کمک کند.
ذکر این نکته ضروری است که افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ می‌توانند کربوهیدرات مصرف کنند. با این حال، باید بیشتر کربوهیدرات مصرفی آن‌ها از نوع کربوهیدرات پیچیده و حاوی فیبر باشد. چون فیبر سرعت جذب قند را در بدن کاهش می‌دهد. میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل از بهترین منابع کربوهیدرات محسوب می‌شوند.
۳. اصلاح سبک زندگی
با توجه به اینکه در حال حاضر هیچ درمانی برای دیابت نوع ۱ وجود ندارد، این بیماری به نظارت و پیگیری مادام‌العمر نیاز دارد. اگر فرزند شما به دیابت مبتلا است، باید به‌طور منظم آزمایش خون و آزمایش ادرار انجام دهد. علاوه بر این، باید او را به انجام منظم فعالیت بدنی تشویق کنید. چرا که ورزش کردن به ثابت نگه داشتن سطح قند خون کمک می‌کند. قبل، حین و بعد از ورزش باید میزان قند خون را اندازه‌گیری کنید تا مطمئن شوید که کودک دچار افت قند خون نمی‌شود.
عوارض دیابت نوع ۱ در کودکان
دیابت نوع ۱ می‌تواند با گذشت زمان به بروز عوارض جدی زیر منجر شود.
- بیماری قلبی
- سکته‌ی مغزی
- بیماری کلیوی
- مشکلات مربوط به دندان‌ها یا چشم‌ها
- آسیب دیدن اعصاب
- زخم پای دیابتی
- افسردگی
- آپنه‌ی خواب (وقفه‌ی تنفسی در هنگام خواب)
کتواسیدوز دیابتی در بعضی از کودکان اولین علامت دیابت است. کتواسیدوز دیابتی یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود. به همین دلیل، والدین یا سایر مراقبین کودک باید با علائم آن آشنا باشند تا بتوانند در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند.
نکات مهم
تشخیص دیابت نوع ۱ ممکن است برای کودک و والدین او ترسناک باشد. اگر به دلیل ابتلای فرزندتان به این بیماری دچار اضطراب، استرس و سایر احساسات منفی شده‌اید، به روان‌شناس مراجعه کنید تا نحوه‌ی مقابله با این مشکلات را بیاموزید.
علاوه بر این، مهم است که به‌سرعت به نشانه‌های افسردگی و اضطراب در فرزندتان پی ببرید و نسبت به رفع آن‌ها اقدام کنید. تحقیقات انجام شده روی بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع ۱ نشان داده است که حمایت عاطفی می‌تواند به بهبود سطح A1C و کنترل بهتر این بیماری کمک کند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر فکر می‌کنید که کودک شما ممکن است علائم دیابت نوع ۱ را داشته باشد، برای انجام آزمایش به پزشک مراجعه کنید. پزشک تاریخچه‌ی سلامتی فرزندتان را بررسی می‌کند و با استفاده از آزمایش‌های مناسب مشخص می‌کند که آیا فرزند شما به دیابت نوع ۱ مبتلا است یا خیر. دیابت کنترل‌نشده می‌تواند به اندام‌های مختلف بدن آسیب برساند. بنابراین، مهم است که این بیماری در اسرع وقت تشخیص داده شود.
کلام پایانی
دیابت نوع ۱، یک بیماری خودایمنی است که غالبا در دوران کودکی و نوجوانی رخ می‌دهد. در مبتلایان به این بیماری سیستم ایمنی به سلولهای تولیدکننده‌ی انسولین حمله می‌کند. درنتیجه، تولید انسولین در بدن محدود یا متوقف می‌شود و قند خون بالا می‌رود. افزایش قند خون به‌تدریج باعث بروز عوارض جدی مثل مشکلات قلبی یا کلیوی می‌شود.
علائم دیابت نوع ۱ در کودکان شامل افزایش گرسنگی و تشنگی، تکرر ادرار، تاری دید، خستگی و کاهش وزن ناخواسته می‌شود. اگرچه هیچ درمانی برای دیابت نوع ۱ وجود ندارد، اما می‌توان با تزریق انسولین، بهبود رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی آن را مدیریت کرد. اگر علائم دیابت نوع ۱ را در فرزند خود مشاهده کردید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
منابع: healthline, medicalnewstoday
