اسایرس-رکس؛ ماموریت ناسا برای بوسه زدن بر سطح یک سیارک
آیا آوردن ۶۰ گرم از خاک یک سیارک به زمین ارزش هزینهای یک میلیارد دلاری را دارد؟ به نظر ناسا و بسیاری از دانشمندان پاسخ این سوال مثبت است و ناسا برای رسیدن به این هدف ماموریت اسایرس-رکس (OSIRIS-REx) را طراحی و اجرا کرده است.
ماموریت اسایرس-رکس اولین ماموریت ناسا برای نمونه‌برداری از سطح یک سیارک و بازگرداندن نمونه‌ها به سطح زمین است. این فضاپیما در سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۵) به فضا پرتاب شد و حدود دو سال بعد در مدار سیارک بنو (Bennu) قرار گرفت. فضاپیمای اسایرس-رکس از اواخر سال ۲۰۱۸ (۱۳۹۷) تا کنون مشغول بررسی سیارک بنو و انتخاب مکانی مناسب برای نمونه‌برداری از این سیارک بود. عملیاتی که بالاخره بامداد ۳۰ مهر به وقت ایران انجام شد و ناسا چند روز پس از آن موفقیت عملیات را تایید کرد.
فضاپیمای اسایرس-رکس در این عملیات حدود ۶ ثانیه سطح سیارک بنو را لمس کرد و موفق شد حدود ۶۰ گرم نمونه از سطح این سیارک جمع‌آوری کند. مانوری بسیار پیچیده که به دلیل فاصله زیاد سیارک بنو از زمین و تاخیر در ارسال دستورات باید به صورت کاملا خودکار انجام می‌شد و برای انجام آن فناوری‌های پیشرفته‌ای توسعه پیدا کردند. اسایرس-رکس پس از نزدیک شدن به سطح سیارک بنو با شلیک گاز نیتروژن به سطح این سیارک ضربه زد تا مقداری از سنگ و خاک این سیارک را از سطح جدا کند. در نهایت این فضاپیما با کمک بازوی رباتیک خود مقداری از این مواد را ذخیره کرد.
یکی از تصاویر فضاپیمای اسایرس-رکس از سیارک بنو.
Credit: NASA/Goddard/University of Arizona/Lockheed Martin
اما سوالی که احتمالا برای‌تان ایجاد می‌شود این است که چرا آوردن تنها ۶۰ گرم از خاک یک سیارک دوردست به زمین تا این اندازه برای ناسا و دانشمندان مهم و ارزشمند است؟
سیارات و قمرهای منظومه شمسی پس از گذشت حدود پنج میلیارد سال از شکل‌گیری سامانه خورشیدی تغییرات فراوانی کرده‌اند. اما برخی از اجرام کوچک‌تر، مانند سیارک‌ها، تغییر خاصی نداشته‌اند و تقریبا از زمان شکل‌گیری منظومه شمسی تا کنون دست‌نخورده باقی مانده‌اند. به عبارتی برخی از سیارک‌ها همچون فسیل‌هایی از دوران ابتدایی شکل‌گیری منظومه شمسی هستند. بررسی دقیق چنین سیارک‌هایی به درک بهتر ما از چگونگی شکل‌گیری و تحول منظومه شمسی و حتی چگونگی آغاز حیات در زمین کمک زیادی می‌کند. و طبیعتا برای مطالعه این اجرام هیچ راهی بهتر از نمونه‌برداری و بررسی دقیق نمونه‌ها در آزمایشگاه‌های مجهز زمینی نیست.
از سوی دیگر سیارک‌هایی مانند بنو که در نزدیکی زمین قرار دارند و مدار زمین را قطع می‌کنند می‌توانند خطری جدی برای ما باشند. برخورد چنین سیارک‌هایی به زمین می‌تواند منجر به آسیب گسترده در مقیاس محلی و حتی جهانی شود. شناخت این سیارک‌ها به توانایی و آمادگی بشر در مقابل خطر برخورد سیارک‌ها کمک زیادی می‌کند.
فضاپیمای اسایرس-رکس اکنون ماموریت اصلی خود را به انجام رسانده و طبق برنامه در اوایل سال ۱۴۰۰ مدار سیارک بنو را ترک و مسیر بازگشت به زمین را آغاز خواهد کرد. در نهایت و پس از حدود دو سال فضاپیمای اسایرس-رکس به زمین نزدیک خواهد شد و کپسول حاوی نمونه‌ها را به سمت زمین رها خواهد کرد. کپسول با کمک چتر نجات بر زمین فرود خواهد آمد و فضاپیمای اسایرس-رکس نیز همچنان در فضا باقی خواهد ماند و در مداری به دور خورشید قرار خواهد گرفت. اگر سوخت کافی برای فضاپیما باقی مانده باشد ممکن است ماموریت اسایرس-رکس تمدید شود و این فضاپیما به ملاقات جرم دیگری در منظومه شمسی برود.
باید منتظر ماند و دید که نمونه‌های سیارک بنو چه ناگفته‌هایی از دوران ابتدایی منظومه شمسی را در دل خود حفظ کرده‌اند.
