کتابدرمانی؛ آیا خواندن کتاب می‌تواند به درمان مشکلات روانی کمک کند؟
هنگامی که با مشکلاتی مانند افسردگی و اضطراب یا کنار آمدن با غم و اندوه روبه‌رو میشوید، گاهی اوقات درک اینکه دقیقا چه اتفاقی در جسم و روان شما رخ می‌دهد می‌تواند دشوار باشد، به‌ویژه اگر پیشتر سابقه‌ی مواجه شدن با این شرایط را نداشته باشید. کتابدرمانی تلاش میکند با کمک ادبیات و شخصیتهای خیالی به شما اطلاعات کافی دربارهی این وضعیت بدهد و راهنمایی‌تان کند چگونه با زندگی کنار بیایید.
کتابدرمانی راهکاری است که از کتاب خواندن برای درمان مشکلات روانی کمک می‌گیرد. یک درمانگر یا روان‌شناس از شما می‌خواهد با خواندن برخی کتاب‌ها شناخت بیشتری از وضعیت سلامت روان خود داشته باشید و از همذات‌پنداری با شخصیت اصلی یا سایر شخصیت‌ها برای کنار آمدن با مشکلات و گذر از موانع زندگی کمک بگیرید.
کتابدرمانی برای انواع شیوه‌های درمانی در حوزه‌ی سلامت روان کاربرد دارد و هر کسی در هر سنی می‌تواند آن را انجام دهد. خوبی کتاب خواندن این است که شما میتوانید آن را به‌تنهایی یا در کنار سایر مردم و به صورت گروهی انجام دهید. هنگامی که در یک محیط گروه‌درمانی قرار می‌گیرید میتوانید با دیگران دربارهی تفسیر کتاب و ادبیات سخن بگویید و ارتباط بهتری با مردم برقرار کنید. این گفت‌وگوها و بازخورد گرفتن‌ها به پیدایش ارتباط ژرف با مردم و همچنین حمایت کردن یکدیگر برای درمان مشکلات روانی کمک زیادی میکند.
خیلی از روانشناسان ممکن است از بیماران خود، به‌ویژه آن‌هایی که سن کمتری دارند، بخواهند با کتاب خواندن به سراغ مقابله با مشکلات روانی بروند. به همین دلیل، امروزه کتابدرمانی بسیار محبوب شده و جزو بهترین راهکارها برای مبارزه با افسردگی، اضطراب و اختلال‌های روانی در نظر گرفته میشود. این در حالی است که فواید کتاب خواندن به این چیزها ختم نمی‌شود و کتاب می‌تواند تأثیر مثبت زیادی روی سلامتی و زندگی شما بگذارد.
در این نوشته می‌خواهیم روی این موضوع تمرکز کنیم و ببینیم کتابدرمانی چیست، چه فوایدی دارد و چگونه به درمان مشکلات روانی و اختلال‌های ذهنی کمک میکند. پس در ادامه با ما همراه باشید.
انواع کتابدرمانی
کتابدرمانی چگونه کار میکند؟
کتابدرمانی به کدام مشکلات و اختلال‌ها کمک میکند؟
فواید بی‌نظیر کتابدرمانی
آیا علم هم این فواید را تأیید میکند؟
چگونه باید کار خود را آغاز کنید؟
نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید
انواع کتابدرمانی
کتابدرمانی شامل چند نوع گوناگون میشود که می‌توانند در محیط‌های بالینی، آموزشی و همچنین در خانه انجام شوند.
- کتابدرمانی خلاقانه؛ این شیوه‌ی درمانی بیشتر در محیط‌های گروهی و با داستانها، شعرها و قصه‌هایی که توسط گروه خوانده و بحث میشوند انجام می‌گیرد.
- کتابدرمانی رشدی؛ این شیوه‌ی درمانی در محیط‌های آموزشی یا در خانه و توسط پدرها و مادرها انجام می‌گیرد تا به رشد کودکان و نوجوانان کمک کند و مسائل مربوط به این دوران مانند بلوغ را آموزش دهد.
- کتابدرمانی تجویزی؛ در این شیوه‌ی درمانی از کتابهای خودیاری و انگیزشی در محیط‌های بالینی یا در خانه برای کمک به اصلاح الگوهای فکری، نگرش، احساسات و رفتارهای فرد استفاده میشود.
- کتابدرمانی بهبودی؛ در این شیوه‌ی درمانی هم از کتاب خواندن در کنار سایر درمان‌ها برای مدیریت مسائل روان‌شناختی و بهبود مشکلات و بیماری‌های روانی استفاده میشود.
کتابدرمانی چگونه کار میکند؟
کتابدرمانی شامل یک تعامل سه‌جانبه بین مشاور، بیمار و کتاب میشود. مشاور و بیمار با یکدیگر سخن می‌گویند و دربارهی مشکلات یا زمینه‌های استرس‌زا در زندگی بیمار گفت‌وگو میکنند، سپس مشاور یک رمان یا داستان را برای بیمار تجویز میکند تا بخواند.
این رمان با مشکل بیمار ارتباط مستقیم دارد و فرد می‌تواند با شخصیت اصلی داستان همذات‌پنداری کند. بیمار با خواندن کتاب، دربارهی نحوه‌ی برخورد قهرمان داستان با مشکلاتش و پیدا کردن راه‌حل‌ها برای گذر از موانع زندگی می‌اندیشد و با مشاور در اینباره بحث میکند.
به طور کلی، مشاوران و روانشناسان با کمک کتاب می‌توانند ارتباط نزدیک‌تری با بیمار برقرار کنند و باعث شوند او بهتر مشکلات خودش را توصیف کند. خواندن کتاب‌ها و سخن گفتن دربارهی داستان، شخصیت‌ها و گره‌های داستانی باعث میشوند گفت‌وگوی ژرفتری بین بیمار و مشاور شکل بگیرد و بیمار درک و نگرش بهتری نسبت به زندگی و مشکلات آن به دست بیاورد.
کتابدرمانی به کدام مشکلات و اختلال‌ها کمک میکند؟
کتاب خواندن به طور کلی برای همه‌ی مردم مفید است و فواید زیادی برای سلامت روان دارد. ولی استفاده از تکنیک‌های کتابدرمانی و کتاب خواندن هدفمند می‌تواند به طور ویژه برای مشکلات و بیماری‌های زیر مفید باشد.
- اضطراب
- افسردگی
- اختلال خوردن
- دغدغه‌های وجودی یا اگزیستانسیال از جمله انزوا، بی‌معنا بودن، آزادی و مرگ
- مشکلات در روابط دوستانه، اجتماعی، عاطفی یا خانوادگی
- مخدر و سوءمصرف مواد
جدا از این‌ها، کتابدرمانی می‌تواند برای مدیریت خشم، اصلاح رفتارهای نامناسب اجتماعی و کمرویی یا خجالتی بودن هم مفید باشد. برخی کارشناسان بر این باورند که با کتاب خواندن میتوانید غم و اندوه، احساس طرد شدن و حتی مسائلی مانند نژادستیزی، جنسیت‌زدگی یا تبعیض سنی و غیره را هم مدیریت کنید.
فواید بی‌نظیر کتابدرمانی
هنگام به کارگیری کتابدرمانی، مشاور ممکن است از یک کتاب خودیاری و انگیزشی که می‌تواند شامل تمرینهای آرامش‌بخش شود برای فردی که اضطراب دارد استفاده کند. یا مثلا ممکن است به سراغ یک رمانی برود که شخصیت خیالی آن تلاش میکند با غم و اندوه و آسیب‌های ناشی از مرگ نزدیکان خود کنار بیاید.
شما با کمک این داستانهای خیالی در غالب رمان، قصه، شعر، نمایش‌نامه، داستان کوتاه و حتی با کمک کتابهای غیرداستانی و خودیاری میتوانید درک ژرفتری از نگرانی‌ها و مشکلات خود داشته باشید. این یکی از مهم‌ترین فواید کتابدرمانی به شمار می‌رود.
کتابدرمانی به شما کمک میکند تا دربارهی چالش‌های شخصی‌تان که با آنها درگیر هستید بینش بهتری به دست بیاورید و راه‌حل‌های مناسبی برای رسیدگی به نگرانی‌های خود پیدا کنید. این باعث میشود قدرت حل مسأله‌ی خود را تقویت کنید و درک و خودآگاهی بیشتری داشته باشید.
جدا از این، شما با دیدن شخصیتهای خیالی و نحوه‌ی واکنش آنها نسبت به مشکلات زندگی میتوانید دید و نگرش تازه‌ای بیابید و درس‌های زیادی از این شخصیت‌ها بیاموزید.
هنگامی که ببینید باقی مردم (شخصیتهای داستان) همچنان به راه خود ادامه می‌دهند و نمی‌گذارند موانع و مشکلات جلویشان را بگیرند، انگیزه‌ی بیشتری به دست می‌آورید و شما هم یاد می‌گیرید هیچ‌وقت کم نیاورید. البته برای این فایده حتما باید کتابهای مناسب بخوانید، نه آن‌هایی را که شخصیتهای ضعیف دارند و همواره از ناامیدی حرف می‌زنند. (یعنی کتابی مانند «من پیش از تو» که ویلیام ترینرِ ناامید را نشان می‌دهد که با وجود همه‌ی داشته‌هایش باز هم می‌خواهد از دنیا برود، برای کتابدرمانی مفید نخواهد بود.)
برای ارتباط بهتر میان بیمار و داستان، مشاور کتابهای مناسبی را انتخاب میکند که با شخصیت بیمار سازگار هستند و چالش‌ها و مشکلات فردی او را به نمایش می‌گذارند. نتیجه‌ی نهایی این است که بیمار تلاش کند مانند شخصیت اصلی به زندگی نگاه کند و اجازه ندهد مشکلات و دغدغه‌های فکری او را از پا درآورند.
آیا علم هم این فواید را تأیید میکند؟
پژوهش‌های گوناگونی نشان داده‌اند که کتابدرمانی می‌تواند به درمان اضطراب، افسردگی، اختلال خوردن و چندین مشکل روانی دیگر کمک کند. برای نمونه، یک بررسی نشان داده کتابدرمانی یک راهکار درمانی بلندمدت برای بزرگسالان مبتلا به افسردگی خفیف است. پس از گذشت سه ماه تا سه سال دیده شد ۶ بزرگسال توانستند نشانه‌های افسردگی خود را با کمک کتاب خواندن کاهش دهند. یک نظرسنجی آنلاین هم به این نتیجه رسیده کتابهای خودیاری در مقایسه با داستانهای تخیلی می‌توانند بهتر به درمان اختلال خوردن کمک کنند.
جدا از این، کارشناسان بر این باورند کتابدرمانی خلاقانه می‌تواند برای کودکان و نوجوانان ۵ تا ۱۶ ساله که مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و ناهنجاریهای اجتماعی دارند مؤثر باشد. یک مطالعه هم نشان داده ۱۰ هفته کتابدرمانی توانسته منجر به کاهش قابل توجه اضطراب و استرس و افزایش کیفیت زندگی دانشجوها شود.
چگونه باید کار خود را آغاز کنید؟
بهترین کار این است که به یک روان‌شناس مراجعه کنید و از او کمک بگیرید. مشاوران و روانشناسان زیادی وجود دارند که میتوانید آنها را در اینترنت یا با پرس‌وجو پیدا کنید.
جدا از این، میتوانید با جست‌وجوی کتابهای مناسب در اینترنت هم از آنها برای کتابدرمانی استفاده کنید. البته باید به انتخاب کتابهای مناسب دقت داشته باشید، زیرا هر کتابی برای کتابدرمانی پیشنهاد نمی‌شود.
به طور کلی، کتابهای خودیاری که به انواع مشکلات روانی میپردازند گزینه‌های خوبی هستند و شما با خواندن آنها میتوانید درس‌های زیادی بیاموزید و تمرینهای مناسبی را برای مقابله با مشکلات خود یاد بگیرید. با وجود این، داستانهای خیالی انتخاب بهتری هستند، زیرا نه‌تنها به درمان مشکلات روانی کمک میکنند، بلکه سرگرم‌کننده هستند و از خواندنشان لذت بیشتری می‌برید.
برای نمونه، داستان بیلبو بگینز در کتاب هابیت (The Hobbit) که به سفرهای عجیبی می‌رود و زندگی خود را دگرگون میکند باعث میشود یاد بگیرید چگونه با تغییرات ناگهانی کنار بیایید و از موانع پیش روی خود گذر کنید. جدا از این، داستان این کتاب فانتزی بسیار جذاب است و شما را به یک گیتی کاملا رویایی می‌برد.
داستان هری پاتر هم درس‌های زیادی دربارهی سلامت روان به شما می‌آموزد و تلاش این جادوگر اندک‌سن برای مقابله با سختی‌ها، کنار آمدن با غم و اندوه‌ها، ارتباط برقرار کردن با دیگران و غیره می‌تواند الهامبخش باشد و انگیزه‌ی بیشتری به شما بدهد.
پس با بررسی کتابهای گوناگون و همچنین کمک گرفتن از روانشناسان و مشاوران میتوانید از داستانهای مناسب برای درمان بیماری‌های روانی استفاده کنید و زندگی شادتر و روحیه‌ی قوی‌تری برای خودتان بسازید. اگر هم کتاب مناسبی می‌شناسید حتما آن را در بخش دیدگاه‌ها به ما معرفی کنید.
نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید
اگرچه کتابدرمانی می‌تواند برای همه‌ی مردم و همه‌ی سنین مناسب باشد، ولی تنها زمانی نتیجه می‌دهد که تمایل به خواندن و گفت‌وگو کردن داشته باشید. به طور کلی، اگر شرایط زیر را دارید کتابدرمانی برایتان کارآمد نخواهد بود.
- قادر به تشخیص واقعیت از خیال نیستید.
- توانایی فکری یا دامنه‌ی توجه محدودی دارید و نمی‌توانید روی داستان تمرکز کنید.
- از کتاب خواندن خوشتان نمی‌آید.
سخن پایانی
کلیت کتابدرمانی دربارهی این است که حال خودتان را خوب کنید و حس بهتری به زندگی داشته باشید. کتاب خواندن به طور کلی می‌تواند این فواید را داشته باشد، ولی انتخاب کتابهای مناسب و خواندن داستانهای الهامبخش، سرگرم‌کننده و شادی‌آور باعث میشود بهتر با مشکلات زندگی کنار بیایید و انگیزه‌ی بیشتری برای ادامه‌ی راه به دست بیاورید.
پژوهش‌های زیادی نشان داده‌اند کتاب خواندن هدفمند می‌تواند به درمان افسردگی و اضطراب کمک کند. همچنین کسانی که زندگی را بی‌معنی، پوچ، غمگین و دشوار تلقی میکنند هم می‌توانند با خواندن داستانهای ماجراجویی و دیدن تلاش شخصیت‌ها برای مقابله با سختی‌ها به خودشان امید بدهند و به دنبال معنای حقیقی زندگی بگردند.
شخصیتهای زیادی در داستانها وجود دارند که میتوانید با آنها همذات‌پنداری کنید. در بیشتر داستانها ممکن است شخصیت‌هایی را ببینیم که مانند ما خسته و بی‌حوصله هستند، با افسردگی دست‌وپنجه نرم میکنند، به‌تازگی عزیزانشان را از دست داده‌اند، احساس میکنند نمی‌توانند به خواسته‌هایشان برسند یا درگیری‌های دیگری دارند. خواندن دربارهی این شخصیت‌ها و دیدن موفق شدنشان انگیزه و امید زیادی به شما خواهد داد.
به همین دلیل، کتابدرمانی یک راهکار عالی برای مقابله با مشکلات روانی به شمار می‌رود و امروزه بسیار محبوب شده است. اگر احساس می‌کنید به مشکلات روانی دچار هستید باید با یک مشاور یا روان‌شناس مشورت کنید و از او کمک بگیرید. راهکارهای درمانی زیادی وجود دارند که می‌توانند به شما کمک کنند. کتابدرمانی یکی از همین راهکارها است که بدون نیاز به دارو باعث میشود خودتان را سرگرم کنید و از این سرگرمی برای اهداف درمانی و آموزشی هم کمک بگیرید.
بنابراین، از این به بعد تلاش کنید اوقات فراغت خود را به کتاب خواندن اختصاص دهید و وقت‌گذرانی در اینترنت، فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی را که تنها به بدتر شدن حالتان منجر میشوند کنار بگذارید.
منبع: Verywell Mind
