کوچ‌های بی‌حاصل یا بیا برگردیم فیسبوک !

تا یک دهه پیش، مفهوم شبکه‌ی اجتماعی، به آن شکلی که حالا میان کاربران جا افتاده، مطرح نبود. هر از چند گاهی از دوستان و رفقا می‌شنیدی یک سایت جدید راه افتاده که می‌توانی در آن ثبت نام کنی. بعد هم بگردی دوستان دوره‌ی دبیرستان و دانشگاه‌ات را به‌همراه بروبچه‌های در و همسایه اد کنی و برای خودت امپراتوری رفقا راه بیاندازی. معمولا هم از این شبکه‌های اجتماعی بیش‌تر برای گسترش همین امپراتوری استفاده می‌شد و انتشار و بازنشر رای، سخن و نظر، معنا و مفهومی نداشت.

اما مثل اکثر چیزهایی که در کشورمان مدتی باب می‌شوند و بعد هم جای خودشان را به تازه وارد‌ها می‌دهند، امپراتوری‌های رفقا دل کاربران را زدند. از گوشه و کنار خبر می‌رسید شبکه‌ای اجتماعی راه افتاده که هم استفاده از آن راحت است و هم کلی ابزار ریز و درشت دارد. باحال‌تر از همه این‌که می‌توانستی در کنار استفاده از این ابزارهای جدید، امپراتوری رفقایت را دوباره از نو بسازی. به این ترتیب فیسبوک از راه رسید و در مدتی کوتاه، کلی طرفدار برای خودش دست و پا کرد. تعدادی هم بودند که فیسبوک را به‌خاطر تقلید از «اورکات» تحریم کرده بودند؛ اما همان‌ها هم بعد از مدتی فیس بوکی شدند تا از قافله عقب نمانند.

تعدادی هم بودند که فیسبوک را به‌خاطر تقلید از «اورکات» تحریم کرده بودند؛ اما همان‌ها هم بعد از مدتی فیس بوکی شدند تا از قافله عقب نمانند.

باید اعتراف کرد کوچ و اسکان کاربران ایرانی در فیسبوک در نوع خودش رکورددار است. ایرانی‌ها برای حدود نیم دهه سفت و محکم در فیسبوک ماندند و با ابزارهای جدیدی که هر از چند وقت یک بار سروکله‌شان پیدا می‌شد، کلی برای خودشان حال ‌کردند. مدتی نظرسنجی باب شده بود و این‌که مثلا کوبیده محبوب‌تر است یا چنجه، بحث‌های داغ روزمان بودند. ابزار تگ که آمد، ذوق طنز نیمی از کاربران گل کرد. همان‌هایی که تصویر سبد میوه آپلود می‌کردند؛ بعد هم نام هر کدام از دوستان‌شان را روی یکی از میوه‌ها تگ می‌کردند. مثلا یکی روی سیب تگ می‌شد و دیگری روی خیار و یکی هم مثلا می‌شد گلابی! چند وقتی هم فک و فامیل درجه یک پیدا کردن در فیسبوک از میان لیست دوستان، مد شده بود. همان موقع که فیسبوک این امکان را فراهم کرده بود تا کاربران اقوام درجه یک‌‌شان را در پروفایل‌شان، معرفی کنند. از آزمون‌های رنگ و وارنگ روانشناسی، چت‌های گروهی، پیج‌های زرد و میان‌افزار «کی پروفایل‌ات رو دید می‌زنه؟!» چیزی نمی‌گویم. این ابزارها هرچه که بودند بالاخره یک روز دوره‌شان به‌سر رسید و در نهایت حوصله‌ی کاربران داخلی از فیس‌بوک هم سررفت. البته در این بین عده‌ای هم بودند که پیش از رسیدن به مرز سر رفتن حوصله‌شان، به توییتر کوچ کردند.

با از راه رسیدن گوشی‌های هوشمند، شکل و شمایل شبکه‌های اجتماعی به‌طور کلی تغییر کرد. هر روز یک اپلیکیشن جدید با یک سری ویژگی‌های جدید عرضه می‌شد. تانگو می‌رفت، لاین از راه می‌رسید. لاین از مد می‌افتاد، همه اینستاگرامی می‌شدند. حتی اپلیکیشن‌های پیام‌رسان هم شکل و شمایل شبکه‌های اجتماعی پیدا کرده بودند؛ اپلیکیشن‌هایی مثل وایبر و واتس‌اپ. این اواخر هم که تلگرام.

با از راه رسیدن گوشی‌های هوشمند، شکل و شمایل شبکه‌های اجتماعی به‌طور کلی تغییر کرد.

نکته‌ی جالب و تقریبا مشابه در مورد اکثر این اپلیکیشن‌ها و شبکه‌های اجتماعی، عدم توانایی‌شان در پاگیر کردن کاربران ایرانی است. ایرانی‌ها دوست ندارند برای مدت زیادی یک‌جا بند بشوند و مدام از یک اپ و یک شبکه‌ی اجتماعی به دیگری کوچ می‌کنند. البته این‌که از محصول جدید استقبال کنی و به‌خودت فرصت بدهی تا امکانات جدیدتری را تجربه کنی، ابدا چیز بدی نیست و کار مفرحی هم هست. نکته‌ی تلخ ماجرا این‌جاست که ایرانی‌ها مدل کاربری‌شان را درسته از یک‌جا برمی‌دارند به مقصد بعدی انتقال می‌دهند. اگر بخواهم ساده‌تر بگویم یعنی همان کارهایی که دو سال پیش در فیسبوک و توییتر انجام می‌دادند را الان در تلگرام و اینستاگرام انجام می‌دهند؛ بدون کم‌ترین تغییر یا نوآوری. حالا نکته‌ی منفی تمام این‌هایی که گفتم چیست؟

شبکه‌های اجتماعی مثل فیسبوک و توییتر آن‌قدر پشتوانه دارند که برای بقا در صنعت هر روز ایده‌ها‌ی جدید و دست اول رو می‌کنند. ایده‌هایی که حالا به‌مرز پختگی رسیده‌اند و مثل ایده‌ی انتخاب اعضای درجه یک خانواده، خام و دم دستی نیستند. شبکه‌ای مثل فیسبوک حالا آن‌قدر کارش درست شده که هر سال اپلیکیشن‌اش به‌عنوان بهترین اپ سال انتخاب می‌شود و بر ارزش سهام‌اش هم روزبه روز افزوده می‌شود. اما اگر از اکثر ایرانی‌ها بپرسی “در فیسبوک حساب کاربری داری؟” خیلی شیک جواب‌ می‌دهد “دوره و زمونه‌ی فیسبوک که خیلی وقتِ تموم شده!”

این کوچ‌های دست جمعی به مقاصد جدید، یک ایراد اساسی دارد. این‌که دوستان‌ات رهای‌ات می‌کنند و تو تنها می‌شوی.

این کوچ‌های دست جمعی به مقاصد جدید، یک ایراد اساسی دارد. این‌که دوستان‌ات رهای‌ات می‌کنند و تو تنها می‌شوی. مثلا الان دیگر اهمیتی ندارد فیسبوک چقدر امکانات تمیز و دست اول دارد، یا وایبر چقدر خفن‌تر از گذشته شده. حتی توییتر هم لطف سابق را ندارد و به‌هرحال باید به اپ‌هایی مثل اینستاگرام و تلگرام تن بدهی. تمام این‌هایی که گفتم فارغ از بحث محدودیت‌های اعمال شده بر این شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌هاست. چون وقتی فیسبوک بیش‌ترین تعداد کاربران ایرانی را هم داشت، همین محدودیت‌ها بودند و کوچ دست جمعی به وایبر حتی اگر دسترسی‌ها به آن محدود نمی‌شد هم بالاخره صورت می‌گرفت.

شاید بد نباشد برگردیم و به‌چندتایی از آن شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌ها که در پس کوچ‌های پی در پی‌مان رهای‌شان کردیم، نگاهی بیاندازیم. شاید جای بهتری برای اتراق شده باشند.