از ثبت جهانی کویر لوت تا دفن روستاهای سیستان؛ محیط‌زیست در هفته‌ای که گذشت
هفته گذشته آسمان خبرهای حوزه محیط‌زیست باز هم آفتابی و نیمه‌ابری همراه با بارش‌های پراکنده در نقاط آسیب‌پذیر بود. مواردی که در ادامه آنها را مرور خواهیم کرد تنها شمه‌ی کوچکی از رویدادهای محیط‌زیستی ایران و جهان در هفته‌ای که گذشت، هستند.
قنات‌های ایران گوی سبقت میراث جهانی یونسکو را ربودند
ثبت ۱۱ قنات ایران بعنوان میراث جهانی یونسکو، بدون‌تردید یکی از مهمترین خبرهای حوزه محیط‌زیست در هفته گذشته بود. در حال حاضر قنات‌های قصبه گناباد خراسان رضوی، بلده فردوس خراسان جنوبی، زارچ یزد، حسن‌آباد و آسیاب آبی میرزا نصرا… مهریز یزد، جوپار کرمان، اکبرآباد و قاسم‌آباد بروات بم، مون در اردستان، وزوان و مزدآباد اصفهان و ابراهیم آباد اراک در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. قنات تکنیکی واجد ویژگیهای استخراج معادن عنوان شده که عبارت است از بهره‌برداری از سفره آب‌های زیرزمینی به کمک دهلیزهای زهکشی آب. در قنات هم چاه و هم دهلیز وجود دارد. دهلیز از نقطه‌ای که سفره آب پدیدار می‌شود، شروع نمی‌شود بلکه مسافت نسبتاً زیادی را در زمین‌های سترون، یعنی فاقد آب به پیش می‌رود بنابراین دهلیز در واقع نوعی میان‌بر است که تنها وظیفه آن کمک به جاری شدن آب است. برای ایجاد قنات سه فاکتور می‌بایست به دقت مدنظر قرار گیرد: ویژگیهای اقلیمی، هیدرولوژیکی (آب‌شناسی) و توپوگرافی (شکل ظاهری زمین). ماکسیم سیرو (Maxime Siroux) در کتاب کاروانسراهای ایران می‌نویسد: «علیرغم حقارت ابزاری که تقریباً به قبل از تاریخ تعلق دارد، مهندس حاضر در مقابل مهارت مقنی‌ها شگفت‌زده می‌ماند. اشتباه در مسیر عملاً وجود ندارد. شیب قنات منظم و استوار است و این شیبی است که از شسته شدن بستر جوی جلوگیری می‌کند و علیرغم شکل زمین در بالای قنات به قدری ملایم است که موجب تحدید فرسایش خاک می‌شود.»
ثبت کویر لوت در فهرست میراث جهانی یونسکو
در حدود یک‌سوم سطح خشکی‌های کره زمین را صحراها تشکیل می‌دهند. صحراها مناطق خشکی هستند که معمولاً دو ویژگی بسیار مهم دارند: نخست اینکه میزان بارندگی در آنها سالانه کمتر از ۱۰ اینچ (۲۵۴ میلیمتر) است و دوم اینکه میزان تبخیر در آنها دو برابر میزان بارندگی است. صحرای کالاهاری با مساحت تقریبی ۹۰۰ هزار کیلومتر مربع واقع در جنوب غربی قاره آفریقا، صحرای عرب بزرگترین منطقه بیابانی که تقریباً تمامی شبه‌جزیره عربستان را تحت پوشش قرار داده، صحراهای خشک‌ترین قاره قابل سکونت جهان یعنی استرالیا، صحرای چی‌هوآهوآن موسوم به صحرای بارانی واقع در ناحیه شمال مرکزی مکزیک و جنوب‌غربی آمریکا، صحرای تار واقع در هندوستان و صحرای مونته آرژانتین از جمله شناخته‌شده‌ترین صحراهای گرم جهان هستند. اما بدون اغراق یکی از زیباترین صحراهای جهان، کویر لوت است که روز جمعه مورخ ۲۵ تیرماه از سوی کمیته جهانی یونسکو بعنوان میراث جهانی ثبت گردید. کویر لوت که با مساحت تقریبی ۱۷۵ هزار کیلومترمربع، حدود ۱۰ درصد از وسعت کل کشور را شامل می‌شود از نظر تاریخی نیز حائز اهمیت تلقی می‌شود چرا که پیشینه تاریخی آن به بیش از ۵ هزار سال قبل برمی‌گردد و ضمناً کشف قریب ۳ هزار اثر تاریخی در این منطقه آن را در نوع خود بی‌بدیل ساخته است.
هامون تشنه حقابه خود را می‌گیرد؟
دشت سیستان در ظرف سال‌های اخیر زخم‌های متعدد و عمیقی را از جانب خشکسالی دریافت کرده است. میانگین بارندگی سالیانه در این دشت تقریباً معادل ۵۷ میلیمتر و دمای آن نیز بین منفی ۹.۵ تا مثبت ۴۵ درجه سانتیگراد تخمین زده شده است. تالاب هامون که زمانی یکی از شاخصترین ویژگیهای دشت سیستان و قلب تپنده آن بود، اکنون تشنه‌تر از قبل در انتظار دریافت حقابه خود است. روز پنج‌شنبه مورخ ۲۴ تیرماه طبق مصوبه کارگروه استانی احیاء تالاب هامون، نسبت به رهاسازی آب به میزان ۲۰ میلیون مترمکعب از حقابه تالاب از محل چاه‌نیمه‌ها با هدف کنترل ریزگردهای محلی در نقاط رهاسازی آب و حفظ فرآیندهای پایه اکولوژیک اقدام شد. اینهمه در حالی صورت گرفت که در ظرف روزهای اخیر هامون‌نشینان شاهد گرد و غباری فراتر از مرز تصور بودند و غلظت ریزگردها در سیستان به گفته کارشناس هواشناسی سیستان و بلوچستان به ۳۹ برابر حد بحرانی رسید. بدیهی است که این غلظت از آلودگی نه‌تنها برای انسان‌های سالم بلکه برای کلیه زیستمندان می‌تواند بشدت خطرناک و مشکل‌زا باشد. کارشناسان تنها راه‌حل بحران سیستان را جلوگیری از هدر رفت مختصر آبی که در تالاب هامون وجود دارد و تاکید بر اقدامات اساسی در کانون‌های بحران و تثبیت شن‌های روان عنوان کرده‌اند. در حال حاضر وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان شرایط را به نوعی بغرنج‌تر ساخته است. بادهای بسیار قوی و تابستانه ۱۲۰ روزه که زمان وزش آنها از اوایل خرداد آغاز و تا شهریورماه ادامه می‌یابد، هر ساله نواحی شرقی و جنوب‌شرقی فلات ایران را می‌پیمایند. از آنجایی که مدت زمان وزش این بادها قریب ۴ ماه طول می‌کشد لذا به آنها ۱۲۰ روزه می‌گویند. خبرها حاکی از آن است که وزش این بادها در ظرف روزهای اخیر باعث شده که بیش از ۳.۵۰۰ نفر روانه بیمارستان و بیش از ۴۰۰ روستا هم دفن شوند.
مهار بیماری‌هایی که ناقل آنها حشرات هستند
در حال حاضر شیوع گسترده بیماری‌هایی که ناقل آنها حشرات هستند، نگرانی‌های متعددی را بوجود آورده و دانشمندان درصدد هستند که در مورد این نوع بیماری‌ها اطلاعات بیشتری را کسب کنند. یکی از این بیماری‌ها زیکا است. زیکا نام ویروسی از جنس (Flavivirus) و خانواده (Flaviviridae) است که از طریق نیش پشه به انسان منتقل می‌شود. ویروسهای جنس (Flavivirus) از جمله مشهورترین‌ها و خبرسازترین‌ها در نوع خود هستند که از نمونه‌های شناخته‌شده‌تر آنها میتوان به ویروس نیل غربی، ویروس دنگی، ویروس آنسفالیت برگرفته از ساس و کنه، ویروس تب‌زرد، ویروس زیکا و سایر ویروسهای مولد آنسفالیت یا همان التهاب مغز اشاره کرد. روز پنج‌شنبه مورخ ۲۴ تیرماه مجله ساینس آنلاین، نحوه پراکنش بیماری‌هایی مانند زیکا را که ناقل آنها حشرات هستند، زیر ذره‌بین قرار داد. مقاله ساینس به این جمع‌‌بندی رسیده که راه‌حل بیماری‌هایی از این دست را باید در شناخت گذشته و زیستگاه اصلی ناقلین بیماری‌ها و مهمتر از آن بکار بست راهکارهای جدید جستجو کرد چرا که ظاهراً این بیماری‌ها قرار نیست با روش‌های رایج امروزی مهار شوند. تاریخچه بیماری زیکا می‌تواند موید این واقعیت باشد چنانکه کشف آن نخستین بار در کشور اوگاندا و در سال ۱۹۴۷م. صورت گرفت، اما نخستین مورد عفونت در بدن انسان دقیقاً ۶ سال بعد آنهم در نیجریه تایید شد و تا سال ۲۰۰۷ هم تنها موارد معدودی از این بیماری گزارش شد. حتی تاثیر این بیماری بر زنان باردار نیز تا همین اواخر که در برزیل اتفاق افتاد، شناخته شده نبود. بنابراین این بیماری و سایر بیماری‌های مشابه نیازمند بازنگری‌های تاریخی و زیستگاه ناقلین بیماری هستند.
نقشه مغز نخستی‌سانان تکمیل شد
یکی از خبرهای جالب هفته گذشته، تکمیل نقشه مغز نخستی‌سانان بود. دانشمندان در حال حاضر بر روی اطلس مولکولی جامع مغز نخستی‌سانان کار می‌کنند. البته این تجزیه و تحلیل شامل کدهای ژنتیکی زیرلایه مغز نخستی‌سانان نمی‌شود. این تحقیق که توسط موسسه پژوهشی الن (Allen Institute) به همراه دانشمندان دانشگاه دیویس کالیفرنیا و مرکز تحقیقاتی نخستی‌سانان کالیفرنیا در دست انجام است، می‌تواند درک بهتری را از وضعیت سلامت مغز نخستی‌سانان و بیماری‌های مرتبط با آن در اختیار محققان بگذارد. اکثر نخستی‌سانان مانند شامپانزه‌ها حیواناتی باهوش هستند که توانایی ساخت ابزار را مانند کلاغ‌ها دارند. اغلب آنها برای جنگ با رقبایشان از استراتژی‌های خاص استفاده می‌کنند یا حتی توانایی نقشه کشیدن دارند. نخستی‌سانانی مانند شامپانزه‌ها بشدت به گروه‌های اجتماعی‌شان وابسته هستند و حتی زبان و آداب و رسوم متفاوت دارند چنانکه جابجایی آنها از یک گروه به گروه دیگر باعث می‌شود که نتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. دانشمندان دلیل این ویژگیهای منحصربفرد را کارکرد متفاوت مغزی نخستی‌سانان می‌دانند لذا در حال حاضر تحقیقات گسترده‌ای بر روی مغز آنها در دست انجام است.
مردم صبور سیستان از سال ۷۷ گرفتار این مشکل شده اند.
از آن سال تا به امروز همیشه دچار این مشکل بزرگ هستیم و افراد زیادی بر اثر این گردو غبار جان خود را از دست داده اند. اما نه مردم این خطه اهل شکایت هستند و نه مسئولین دنبال حل مشکل. گرد و غبار آنقدر زیاد است که روستاها را زیر خاک دفن می کندو حتی نمیتوانیم جلوی پای خود را ببینیم. اگر مسئولین بخواهند این مشکل قابل حل است. بعنوان مثال افغانستان چون به آب‌های آزاد راه ندارد با احداث خط ریلی و تسهیل دسترسی آنها به آب‌های آزاد میتوان در ازای آن حقابه سیستان را گرفت و راه‌های دیگر که مسئولین محترم بهتر می‌دانند.
مردم سیستان در بدترین شرایط ممکن به‌سر می‌برند،چون آب نیست نه کشاورزی هست نه شغلی نه درآمدی…
مشکلات مردم این استان آنقدر زیاد است که از حوصله بحث خارج است.
کاش به داد مردم این استان برسند…