همه چیز درباره دانه کتان؛ نحوه مصرف، خواص و موارد احتیاط
دانه کتان یک دانه گیاهی و یک محصول غذایی سرشار از فیبر، اسیدهای چرب امگا ۳ از جمله اسید آلفا لینولنیک، ویتامین‌ها و مواد معدنی ارزشمند و به طور استثنایی سرشار از لیگنان‌ها -آنتی اکسیدان و فیتواستروژن-هستند. دانه کتان برای بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات سلامت از جمله اختلالات گوارشی مانند یبوست، دیابت، کلسترول بالا، چاقی و تورم کلیه‌ها توسط متخصصین تجویز و به عنوان معالجه‌ای در کنار درمان‌های شیمیایی و مکمل آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه این نوشتار پیشنهادهایی برای به حداکثر رساندن استفاده شما از مواد مغذی درون دانه کتان داریم، با ما همراه باشید.
جویدن دانه کتان
جویدن دانههای کتان سبب جذب بهتر و مفیدتر ویتامین‌ها و مواد معدنی آن خواهد شد. این دانه دارویی منبع خوبی از چندین ویتامین و مواد معدنی است که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
تیامین
این ویتامین B به عنوان ویتامین B1 نیز شناخته می‌شود. برای متابولیسم طبیعی و عملکرد عصبی ضروری است. این ویتامین کربوهیدرات‌ها را به انرژی تبدیل می‌کند و در سوخت قندها و سازوکار اعصاب موثر است. در واقع برای متابولیسم گلوکز در بدن انسان اهمیت زیادی دارد و نقش حیاتی در عملکرد اعصاب، ماهیچه‌ها و قلب بازی می‌کند.
فلز مس
یک ماده معدنی ضروری برای رشد، نمو و عملکردهای مختلف و مهم بدن است. این فلز در دانه کتان به مقدار کافی وجود دارد. مس به همراه آهن در بدن گلبول‌های قرمز خون را می‌سازند و به سالم نگه داشتن استخوان‌ها، عروق خون، اعصاب و سیستم ایمنی و همچنین به جذب آهن کمک می‌کند. کافی بودن مس در رژیم غذایی به پیشگیری از بیماری‌های قلب و عروق و استئوپورز (پوکی استخوان) کمک می‌کند.
مولیبدن
دانههای کتان سرشار از مولیبدن هستند. این ماده معدنی ضروری در دانه‌ها، غلات و حبوبات به وفور یافت می‌شود. گفته می‌شود این فلز باعث بهبود گردش خون می‌شود. بدن به مقدار کمی از مولیبدن نیاز دارد اما این ماده در بسیاری از فعالیت‌های اصلی بدن انسان نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. مثلا این عنصر به عنوان کاتالیزور در پنجاه آنزیم مختلف در بدن انسان فعالیت دارد. در واقع بدون آن، بسیاری سم‌‌های کشنده و یا سولفیت‌‌ها در بدن انسان تولید می‌شود. در این صورت برای سلامتی انسان تا حد زیادی خطرساز خواهد بود. بهبود گردش خون، بالا بردن جریان خون، تعادل اسید اوریک بدن، کمک به افزایش طول عمر از جمله مزایای این ریزمغذی برای بدن انسان است.
منیزیم
منیزیم یک ماده معدنی مهم است که عملکردهای زیادی در بدن انسان دارد، به مقدار زیاد در غلات، دانه‌ها، آجیل‌ها و سبزیجات برگ سبز وجود دارد. منیزیم در تبدیل غذای مصرفی به انرژی برای بدن و تنظیم سیستم عصبی، انقباض و انبساط عضلات و شکل‌گیری پروتئین‌های از اسیدهای آمینه موثر است.
فسفر
این ماده معدنی معمولاً در غذاهای غنی از پروتئین یافت می‌شود و به سلامت استخوان و حفظ بافت کمک می‌کند. فسفر در سم‌زدایی از بدن انسان، بهبود هضم و حفظ سلامت دندان‌ها نقش به‌سزایی دارد.
دانه کتان را چگونه مصرف کنیم؟
حالا که با مواد مغذی ارزشمند درون این دانه مفید خوراکی آشنا شدید در اینجا چند نکته برای اضافه کردن این دانههای ریز و پر خاصیت به رژیم غذایی روزانه شما آورده شده است:
پودر دانه کتان
پودر این دانه دارویی را به آب اضافه کنید یا آن را در اسموتی‌های خود بریزید و با لذت بنوشید. دانههای آسیاب شده را به جای دانههای کامل و با آب فراوان مصرف کنید. هضم تخم کتان آسیاب شده بسیار راحت‌تر از تخم کتان کامل است. این تا حدی به این دلیل است که روده شما قادر به تجزیه کامل پوسته بیرونی و سخت این دانه‌ها نیست. برای اطمینان از خلوص پودر دانه کتان شما می‌توانید تخم کتان کامل را بخرید، آن را در یک آسیاب قهوه آسیاب کنید و محصول آسیاب شده را برای استفاده آسان در یک ظرف در بسته نگهداری کنید.
راه دیگر این است که پودر را با ماست مورد علاقه خود مخلوط کنید.
دانه کتان آسیاب شده را روی غلات سرد یا گرم بپاشید تا فیبر و طعم بیشتری داشته باشید.
با مخلوط کردن پودر دانه کتان در کلوچه‌ها یا نان‌ها، به محصولات پخته شده حالتی سالم بدهید.
روغن دانه کتان
روغن دانه کتان را به جای سس سالاد روی سالادهای تازه بریزید و میل کنید. روغن این گیاه دارویی معمولاً با فرآیندی به نام پرس سرد تولید می‌شود که به استخراج مؤثر روغن از دانه‌ها کمک می‌کند. از آنجایی که این روغن به دما، گرما و نور بسیار حساس است، بهتر است آن را در بطری‌های شیشه‌ای و تیره رنگ نگه دارید و در مکانی تاریک و خنک مانند کابینت‌های دور از اجاق گاز و فر در آشپزخانه نگهداری کنید.
۷ خاصیت بی‌نظیر روغن دانه کتان برای سلامتی
صبحانه رژیمی با دانه کتان
یک راه ساده برای لذت بردن از تخم کتان این است که سعی کنید آن را با دانههای دیگر در دستور العمل‌های مورد علاقه خود جایگزین کنید. به عنوان مثال، دانه کتان یک افزودنی عالی برای غذاهایی مانند گرانولا، ماست، ماست یونانی، بلغور جو دوسر و مخلوط آجیل است.
پخت‌و‌پز با روغن تخم کتان
از آنجایی که برخی از مواد مغذی این دانه به حرارت حساس هستند، روغن دانه کتان برای روش‌های پخت و پز با حرارت بالا، مانند سرخ کردن، مناسب نیست. با این وجود، برخی مطالعات نشان می‌دهند که سرخ کردن سبک تا دمای ۳۵۰ درجه فارنهایت (۱۷۷ درجه سانتی‌گراد) باعث کاهش کیفیت روغن نشده است.
تفاوت اثر تخم کتان با روغن تخم کتان
روغن بذر کتان حاوی مقدار بیشتری ALA -در حقیقت یک کربوکسیلیک اسید با یک زنجیره ۱۸ کربنی و سه پیوند دوگانه cis است که برای حفظ سلامتی بدن انسان ضروری است ولی چون در داخل بدن تولید نمی‌شود، انسان مجبور است تا مقدار مورد نیازش را از طریق خوردن خوراکی‌های سرشار از آن تأمین کند- نسبت به دانه کتان آسیاب شده است. فقط ۱ قاشق غذاخوری (۷ گرم) دانه کتان آسیاب شده حاوی ۱.۶ گرم ALA است، در حالی که ۱ قاشق غذاخوری (۱۴ گرم) روغن بذر کتان حدود ۷ گرم از این ALA را دارد. با این وجود، بذر کتان حاوی مجموعه‌ای از مواد مغذی مفید دیگر است که در روغن آن یافت نمی‌شود، مانند فیبر. برای بهره‌مندی کامل از مزایای سلامتی این دانه، بهتر است محصول آسیاب شده، اولین انتخاب شما باشد.
مقدار مجاز مصرف تخم کتان
تخم کتان اغلب توسط بزرگسالان سالم و بدون مشکلات سلامتی خاص، می‌تواند در دوزهای ۲۰ تا ۳۰ گرم خوراکی در روز استفاده شود. دانه کتان اغلب با غذاها مخلوط می‌شود و در محصولات پخته شده مانند کلوچه‌ها، نان‌ها و اسنک بارها و تنقلات استفاده می‌شود.
خواص دانه کتان برای زنان
تسکین درد سینه
خوردن روزانه یک مافین دانه کتان به مدت ۳ ماه یا مصرف خوراکی پودر دانه کتان به مدت ۲ ماه می‌تواند درد سینه را که در شروع چرخه قاعدگی ایجاد می‌شود، کاهش دهد.
خطر احتمالی مصرف در بارداری
مصرف خوراکی تخم کتان در دوران بارداری احتمالاً خطرناک است. دانه کتان می‌تواند مانند هورمون استروژن عمل کند اما شواهد بالینی قابل اعتمادی در مورد اثرات آن بر بارداری وجود ندارد. اگر باردار هستید تا زمانی که اطلاعات بیشتری برای حمایت از نظر متخصصان به دست نیامده، از استفاده این دانه دارویی خودداری کنید.
فواید یائسگی دانه کتان
محققان طی یک مطالعه بالینی دانه کتان را با درمان جایگزین هورمونی (HRT) در زنان یائسه مقایسه کردنند. نتایج گزارش شده حاکی از آن است که ۴۰ گرم از این دانه دارویی و HRT برای علائم خفیف یائسگی (گرگرفتگی، اختلالات خلقی، و خشکی واژن) موثر است. اما این مطالعه به خوبی طراحی نشده بود و مطالعه دیگر و بزرگتری انجام شد و از این نتایج حمایت نکرد.
تومور سینه و دانه کتان
این دانه دارویی حاوی فیتواستروژن است که مواد شیمیایی گیاهی به نام لیگنان است. از آنجایی که لیگنان‌ها ممکن است مانند استروژن در بدن عمل کنند، دانشمندان مطمئن نیستند که آیا دانه کتان برای سرطان سینه مفید است یا خیر. مطالعات انجام شده گزارش داده‌اند که تخم کتان رشد تومور سینه و متاستاز (گسترش) آن را در نمونه حیوانی _موش‌‌‌ها_ کاهش می‌دهد. تنها یک مطالعه بالینی بر روی انسان انجام شده است. در آن مطالعه، زنان یائسه‌ای که به تازگی سرطان سینه آنها تشخیص داده شده بود، هر روز یک کلوچه رژیمی با ۲۵ گرم تخم کتان را به مدت ۴۰ روز مصرف کردند. این تحقیق نشان داد که افزودن دانه کتان به رژیم غذایی ممکن است پتانسیل کاهش رشد تومور را در زنان مبتلا به سرطان سینه داشته باشد. برای حمایت از این نتیجه تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
تخم کتان و بیماری‌های مردان
نتایج مطالعات در مورد سرطان پروستات و دانه کتان گیج کننده است. به نظر می‌رسد چند مطالعه نشان می‌دهد که مصرف ALA با افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات مرتبط است. اما مطالعات دیگر نشان داده‌اند که این دانه دارویی ممکن است برای مردان در معرض خطر سرطان پروستات مفید باشد. در یک مطالعه، مردانی که دارای یک بیماری پیش سرطانی پروستات به نام PIN بودند، با مصرف روزانه ۳۰ گرم بذر کتان همراه با رژیم غذایی کم چرب، سطح PSA (نشانگر سرطان پروستات) کمتری داشتند. در مردانی که سرطان پروستات داشتند، مصرف ۳۰ گرم بذر کتان در روز و رژیم غذایی کم چرب باعث کاهش سطح PSA نشد. اما به نظر می رسد که سطح تستوسترون را کاهش می‌دهد و سرعت رشد بافت را کاهش می‌دهد. برای درک اینکه چگونه تخم کتان ممکن است سرطان پروستات را تحت تاثیر قرار دهد، مطالعات بیشتری مورد نیاز است.
تداخل دارویی دانه کتان
استفاده از گیاهان یک رویکرد قدیمی برای تقویت بدن انسان و درمان بیماری‌ها است. با این حال، مصرف گیاهان می‌تواند عوارض جانبی هم داشته باشد و با گیاهان دیگر، مکمل‌ها یا داروها تداخل داشته پیدا کند. به این دلایل است که شما باید گیاهان دارویی را با احتیاط مصرف کنید، زیر نظر یک فرد متخصص و واجد شرایط در زمینه پزشکی و گیاهان دارویی.
استروژن با بذر کتان تعامل دارد؛ دانه کتان با داروهایی که حاوی استروژن هستند رقابت می‌کند و اثرگذاری این داروها را کمتر می‌کند.
داروهایی که لخته شدن خون را کند می‌کنند (داروهای ضد انعقاد / ضد پلاکت) با این دانه دارویی تداخل دارند، مصرف همزمان ممکن است خطر کبودی و خون‌ریزی را افزایش دهد.
داروهای دیابت (داروهای ضد دیابت) با بذر کتان تداخل دارند. از آنجایی که دانه کتان ممکن است سطح قند خون را کاهش دهد. مصرف آن همراه با داروهای دیابت ممکن است باعث کاهش بیش از حد قند خون شود.
داروهای فشار خون بالا (داروهای ضد فشار خون) با بذر کتان تداخل دارند؛ مصرف دانه کتان همراه با داروهایی که فشار خون را کاهش می‌دهند ممکن است باعث کاهش بیش از حد فشار خون در افراد مبتلا به ناپایداری فشار خون شود.
داروهای آنتی بیوتیکی با بذر کتان تداخل دارند؛ باکتری‌های روده برخی از مواد شیمیایی موجود در دانه کتان را به لیگنان تبدیل می کنند از آنجا که آنتی بیوتیک‌ها این باکتری‌ها را از بین می‌برند، لیگنان‌ها ممکن است به طور معمول تشکیل نشوند و این مسئله اثرات دانه کتان را تغییر می‌دهد.
موارد احتیاط مصرف دانه کتان
توجه به نکات زیر در مصرف این گیاه دارویی حائز اهمیت است:
دانههای خام یا نارس را نخورید، ممکن است سمی باشد.
اگر دانه کتان آسیاب شده مصرف می کنید، حتما آن را با آب زیاد مصرف کنید.
مردان مبتلا به سرطان پروستات باید قبل از مصرف این دانه با پزشک خود مشورت کنند.
اگرچه نادر است، اما واکنش های آلرژیک به دانه کتان و روغن بذر کتان نیز گزارش شده است.
حساسیت‌های پوستی و عوامل بروز آن
زنان مبتلا به سرطان سینه، رحم و تخمدان یا اختلال اندومتریوز باید قبل از مصرف این گیاه دارویی از پزشک متخصص خود سوال کنند، زیرا ممکن است مانند هورمون استروژن در بدن عمل کند.
همچنین برخی از محققان معتقدند زنان باردار نباید این دانه دارویی را مصرف کنند، زیرا ممکن است مانند استروژن در بدن عمل کند. اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی هستید، قبل از مصرف دانه کتان از پزشک خود سوال کنید.
افراد مبتلا به انسداد روده، روده ملتهب یا مری باریک نباید دانه کتان مصرف کنند. به خاطر داشته باشید که این دانه دارویی آسیاب شده دارای فیبر بالایی است و در هر قاشق غذاخوری از آن ۲ گرم فیبر موجود است. در حالی که فیبر مفید است، افزایش مصرف آن به سرعت می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی، از جمله گاز و نفخ شود.
سخن پایانی
برای استفاده از همه گیاهان دارویی، در ابتدا اطلاعات خود را راجع به آن کامل کنید. موارد منع مصرف، تداخلات دارویی و موارد احتیاط مصرف آن را مطالعه کنید و در صورت تناسب با شرایط جسمی، بیماری‌ها، شرایط سلامتی و رژیم غذایی خود با مشورت متخصصین تغذیه، مصرف گیاهان دارویی را شروع کنید. اندام‌های داخلی بدن مانند کبد و کلیه مسئول تصفیه مواد غذایی که به آنها می‌رسانید هستند، بدن خودتان را دوست داشته باشید و با اطلاعات کم اندام‌های داخلی خود را به زحمت نیندازید و سلامتی خود را به خطر نیندازید.
منبع: healthline و mountsinai
