اصغر فرهادی با «قهرمان» چقدر شانس بردن اسکار را دارد؟

اصغر فرهادی با «قهرمان» چشم به سومین اسکارش دارد. اتفاقی بزرگ که تنها چند کارگردان در دنیای سینما موفق به انجامش شده‌اند و فرهادی در صورت بردن سومین اسکارش نامش در کنار کارگردان بزرگی به نام اینگمار برگمان قرار می‌گیرد. تا به الان تنها سه کارگردان موفق به بردن دو جایزه‌ی اسکار شده‌اند و همین موضوع بزرگی کار فرهادی را تا به اینجا به خوبی نشان می‌دهد. کوروساوای ژاپنی و رنه کلمان فرانسوی دیگر فیلمسازان غیرآمریکایی هستند که دو بار جایزه‌ی اسکار را برده‌اند و نام‌شان در کنار نام فرهادی دیده می‌شود.

از زمان بردن جایزه‌ی ویژه جشنواره‌ی کن نام «قهرمان» به عنوان یکی از شانس‌های اصلی بردن اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زیان مطرح شده است. هرچند اکران فیلم در ایران، بحث‌های زیادی را در میان اهالی سینما درباره‌ی شانس «قهرمان» در کسب جایزه مطرح کرده و بسیاری با شک و تردید به موفقیت فیلم فرهادی در اسکار نگاه می‌کنند.

با توجه به بحث‌های شکل گرفته در مورد امکان موفقیت «قهرمان» در اسکار و شرایطی که در سال‌های قبل منجر به بردن اسکار توسط فرهادی شد، سعی کردیم به تحلیلی درباره‌ی وضعیت این فیلمساز بزرگ در اسکار ۲۰۲۲ برسیم. مقایسه‌ی دوره‌های گذشته‌ای که فرهادی موفق به بردن اسکار شد با شرایطی که امسال وجود دارد، شمای کامل‌تر و بهتری را در مورد موفقیت یا عدم موفقیت فرهادی پیش‌رویمان قرار می‌دهد.

سال ۲۰۰۹/ ۱۳۹۸

• درباره الی

فیلم اصغر فرهادی در سال ۲۰۰۹ در اسکار پذیرفته نشد ولی نام این کارگردان را به گوش سینمادوستان خارجی رساند. درام پرکشش با تعلیقی جذاب در کنار کارگردانی خوب، تماشاگران کشورهای دیگر را پای «درباره الی» نشاند تا نام فرهادی در خارج از مرزهای کشور مطرح شود.

«درباره الی»‌ با وجود اینکه جایزه‌ی خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین را کسب کرد اما برای مرحله‌ی نهایی جایزه‌ی اسکار پذیرفته نشد تا ایران در سال ۲۰۰۹ نماینده‌ای در اسکار نداشته باشد. در آن سال، درام عاشقانه‌ی آرژانتینی به نام «راز چشمان آن‌ها» اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان را برد. فیلم شاید از داستان متفاوتی برخوردار نبود ولی کارگردانی چشم‌نواز خوان خوزه کامپانلا داوران آکادمی اسکار را برای دادن جایزه به این فیلم قانع کرد.

در آن سال دو فیلم مهم دیگر هم در اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان حضور داشتند که به اعتقاد بسیار از منتقدان لیاقت آن‌ها برای بردن اسکار بیشتر از فیلم آرژانتینی بود. «روبان سفید» میشاییل هانکه یکی از بهترین فیلم‌های ساخته شده در آن سال بود که نخل طلا را برای کارگردانش به ارمغان آورد ولی در اسکار چندان مورد توجه قرار نگرفت.

همچنین درام پرکشش «یک پیامبر» از کارگردان فرانسوی، ژاک اودیارد، فیلم جذاب دیگری بود که برخی آن را شایسته‌ی کسب جایزه می‌دانستند. اما داوران اسکار از کنار این فیلم هم گذاشتند تا در نهایت شگفتی، فیلم آرژانتینی با درامی ضعیف‌تر و داستانی ساده‌تر اسکار را به کشورش ببرد.

از بخت بد فرهادی در سال ۲۰۰۹ فیلم‌های قدری ساخته شدند تا او شانسی برای پذیرش در مرحله‌ی نهایی نداشته باشد. حتی اگر «درباره‌ی الی» در بخش نهایی هم پذیرفته می‌شد با وجود این فیلم‌های تماشایی، شانس زیادی برای بردن جایزه نداشت.

سال ۲۰۱۲/ ۱۳۹۱

• جدایی نادر از سیمین

فرهادی در سال ۲۰۱۱ در اوج پختگی در فیلمسازی «جدایی نادر از سیمین» را کارگردانی کرد و توانست با فیلمش حسابی از مخاطبان و منتفدان دلربایی کند. «جدایی نادر از سیمین»‌ یک اتفاق مهم و یک سبک تازه در سینمای ایران بود که با خودش موجی نو را به سینمای ایران آورد. اگرچه فرهادی با «درباره الی» این مسیر را آغاز کرده بود ولی با «جدایی نادر از سیمین» این راه را به کمال و پختگی رساند.

«جدایی نادر از سیمین» در سال ۲۰۱۱ بیش از ۵۰ جایزه‌ی بین‌المللی کسب کرد که جایزه‌ی اسکار و گلدن‌گلوب مهم‌ترین‌شان به حساب می‌آید. این بار برخلاف دو سال پیش، هیئت انتخاب اسکار نه تنها فیلم فرهادی را برای بخش نهایی پذیرفت بلکه جایزه‌ی بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان را به «جدایی نادر از سیمین»‌ داد تا سینمای ایران اولین اسکارش را از این رویداد مهم سینمایی دشت کند.

هر چقدر فرهادی دو سال پیش برای دیده شدن در اسکار بد شانس بود، این بار در نهایت خوش‌شانسی توانست افتخاری بزرگ را برای خودش و سینمای کشورش به دست بیاورد. سالی که فرهادی فیلم درخشانش را ساخت و روانه‌ی اسکار کرد، رقیب مهمی در سطح جهانی برای بردن اسکار نداشت و همین کارش را برای بردن جایزه راحت‌تر می‌کرد.

در این سال فیلمی از کارگردان‌های سرشناس اروپایی و آسیایی حضور نداشت و فیلم‌هایی معمولی و متوسط رقیب فرهادی بودند. «کله شق»‌ از بلژیک، «در تاریکی»‌ از لهستان و «آقای لازار» از کانادا، رقبای «جدایی نادر از سیمین» برای کسب جایزه‌ی اسکار بودند. فیلم فرهادی در داستان و کارگردانی یک سر و گردن از رقبایش بالاتر بود و این کارگردان ایرانی در نهایت شایستگی جایزه‌ی اسکار را مال خود کرد.

این بار فرهادی به آنچه که لیاقتش بود رسید و این افتخار بزرگ را برای خود و سینمای ایران به ارمغان آورد. حالا دیگر همه در سطح جهانی با نام و چهره‌ی فرهادی آشنا شده‌اند و سینمایش مخاطبان زیادی در کشورهای مختلف پیدا کرده است. پس از این موفقیت، تهیه‌کنندگان کشورهای دیگر جهت همکاری با فرهادی ابراز علاقه‌مندی کردند و فصل تازه‌ای در کارنامه‌ی کاری کارگردان ایرانی آغاز شد.

سال ۲۰۱۶/ ۱۳۹۵

• فروشنده

فرهادی پس از بردن جایزه‌ی اسکار، «گذشته» را با زبان فرانسوی ساخت که خیلی دیده نشد. پس از تجربه‌ی ناموفق «گذشته»‌، فرهادی بار دیگر به سینمای ایران برگشت و «فروشنده» را مقابل دوربین برد. پس از موفقیت‌های «جدایی نادر از سیمین»، این فیلم به معیاری برای مقایسه‌ی آثار فرهادی تبدیل شد و «فروشنده» هم ناخودآگاه این قیاس را در ذهن تماشاگر ایجاد می‌کرد.

«فروشنده»‌ از «جدایی نادر از سیمین» فیلم ضعیف‌تری بود ولی به لحاظ داستان و موقعیت‌هایی که ایجاد می‌کرد، کشش و جذابیت‌های لازم برای تماشا را داشت. یک بار دیگر پرنده‌ی اقبال روی شانه‌های فرهادی نشست تا او در سالی که فیلم شاخص خارجی زبانی در اسکار حضور نداشت، بتواند برای دومین بار این جایزه را به خانه ببرد.

از زمانی که «فروشنده» جزو نامزدهای نهایی اسکار غیرانگلیسی‌زبان قرار گرفت،‌ گمانه‌زنی‌ها برای بردن جایزه توسط فرهادی بالا گرفت. برخی می‌گفتند احتمال اینکه داوران بار دیگر چنین جایزه را به فرهادی بدهند، ضعیف است و برخی دیگر معتقد بودند «فروشنده» در حد بردن جایزه‌ی اسکار نیست.

شاید این حرف که «فروشنده» در حد و اندازه‌های بردن جایزه‌ی اسکار نبود تا حدودی درست باشد ولی نکته‌ی مهم اینجاست که فرهادی در آن سال هیچ رقیب مهم و جدی‌ای بر سر راهش نداشت. «زیر شن» از دانمارک، «مردی به نام اوه» از سوئد، «تانا» از استرالیا و «تونی اردمان» از آلمان چهار رقیب «فروشنده» برای کسب اسکار بودند.

از میان این چهار فیلم منتقدان «تونی اردمان» را جدی‌ترین رقیب فرهادی می‌دانستند ولی داستان «فروشنده»‌ برای داوران اسکار جذاب‌تر بود تا فرهادی بار دیگر تاریخ‌سازی کند و دومین اسکار را ببرد. توجه به پیچیدگی روابط اجتماعی و انسانی در فیلم برای داوران اسکار اهمیت زیادی دارد و «فروشنده» به نسبت «تونی اردمان»‌ فیلمی انسانی‌تر و اجتماعی‌تر بود. مسئله‌ی فیلم به مذاق داوران خوش آمد و فرهادی را در آن سال در جایگاه اول سینمای جهان نشاند.

سال ۲۰۲۱/ ۱۴۰۰

• قهرمان

دوباره همان بحث‌های قدیمی که بر سر احتمال بردن جایزه‌ی اسکار توسط «فروشنده» وجود داشت، برای فیلم «قهرمان» هم پیش آمده است. برخی «قهرمان» را ضعیف‌ترین فیلم فرهادی می‌دانند و شانسی برایش قائل نیستند و برخی دیگر «قهرمان» را بهتر از «جدایی نادر از سیمین» می‌دانند و معتقدند بردن جایزه‌ی ویژه‌ی جشنواره‌ی کن گواهی بر کیفیت بالای فیلم است.

هنوز لیست نهایی جایزه‌ی اسکار منتشر نشده ولی در صورت پذیرفته شدن «قهرمان» در اسکار -که احتمالش هم بسیار بالاست-  این فیلم باید با این فیلم‌ها به عنوان جدی‌ترین رقبایش رقابت کند: «ماشین مرا بران» از ژاپن، «دست خدا» از ایتالیا و «کوپه شماره۶» از فنلاند.

امسال فرهادی بر خلاف دو دوره‌ی قبلی رقبای سرسختی را پیش رو دارد. هر سه فیلم بسیار خوش‌ساخت و جذاب هستند و از داستان‌هایی به شدت انسانی برخوردارند و همین نشانه‌ها شانس «قهرمان» را برای موفقیت کاهش می‌دهد. به ویژه آنکه قدرت درام و مسئله‌ی فیلم در مقایسه با «جدایی نادر از سیمین»‌ و «فروشنده» کوچک‌تر و ضعیف‌تر است و مجموع این عوامل شانس «قهرمان» را برای کسب جایزه کم می‌کند.

«دست خدا» داستان پسری در ناآرامی‌های شهر ناپل در دهه‌ی ۸۰ میلادی است و نام فیلم ارجاعی به گل هند مارادونا در جام جهانی دارد. «ماشین من را بران» که به تازگی از سوی منتقدان حلقه‌‌ی نیویورک به عنوان بهترین فیلم شناخته شده، جایزه‌ی بهترین فیلمنامه را از جشنواره‌ی کن برده است. داستان فیلم اقتباسی از کتاب «مردان بدون زن»  هاروکی موراکامی است و شانس بالایی برای بردن اسکار دارد.

اما بسیاری از منتقدان فیلم فنلاندی «کوپه شماره۶» را جدی‌ترین رقیب «قهرمان» می‌دانند. این فیلم به طور مشترک با «قهرمان»، جایزه‌ی بزرگ جشنواره کن را دریافت کرد و همین احتمال رقابت نزدیک این دو فیلم در اسکار را می‌دهد. فنلاندی‌ها امیدوارند با «کوپه شماره۶»‌ برای اولین بار جایزه‌ی اسکار را دشت کنند و به این افتخار بزرگ برسند.

همه‌ی این فیلم‌ها در درجه‌بندی کیفی تا حدودی در یک سطح قرار دارند و نمی‌توانیم بگوییم امسال فیلمی یک سر و گردن از دیگر فیلم‌ها بالاتر است. تمام این فیلم‌ها مضامین و داستان‌هایی انسانی دارند و می‌توانند داوران را در محتوا و مضمون اقناع کنند. «قهرمان» فرهادی هم در مقایسه با این فیلم‌ها، خیلی دست برتر را ندارد و به همین خاطر نمی‌توان از الان «قهرمان» را برنده‌ی اسکار دانست.

هرچند امسال هم شانس با فرهادی است و فیلم شاخصی مثل «انگل» که تمام چشم‌ها را به خود خیره کند در میان رقبایش حضور ندارد. هرچند در نبود چنین رقیب قدری، «قهرمان» نیز خیلی نمی‌تواند نظر قاطع داوران را به خود جلب کند. امسال نمی‌توانیم همانند سال ۲۰۱۱، «قهرمان» را از قبل برنده‌ی جایزه‌ی اسکار بدانیم. اسکار غیرانگلیسی زبان امسال رقابت میان متوسط‌هاست و برخلاف سال‌هایی که فیلم‌های خیلی خوب و درخشانی حضور داشتند، این بار هیچ کدام از این فیلم‌ها کسی را شگفت‌زده نمی‌کند.