هوش مصنوعی به زبان ساده؛ راهنمایی برای مفاهیم کلیدی
هوش مصنوعی یا AI؛ عبارتی که این روزها زیاد به چشم و گوشمان می‌خورد. یک فناوری بسیار پر پتانسیل که در هر صنعتی می‌تواند گرد و خاک به پا کند و نام آن یادآور فیلم و سریال‌های علمی و تخیلی است. اما وقتی از هوش مصنوعی صحبت می‌کنیم دقیقا با چه موجودی مواجه هستیم؟
البته که کاملا قابل انتظار است که درک AI برای بسیاری از افراد دشوار باشد. بنابراین در این مطلب سعی می‌کنیم هوش مصنوعی را به زبان ساده توضیح دهیم و در کنار آن به معرفی برخی از مفاهیم مرتبط به آن بپردازیم.
ساده‌ترین تعریف هوش مصنوعی
هوش مصنوعی با جزئیات بیشتر
Machine Learning یا ML چیست؟
Natural Language Processing یا پردازش زبان طبیعی چیست؟
کاربردهای امروز هوش مصنوعی
آینده‌ی هوش مصنوعی
ساده‌ترین تعریف هوش مصنوعی
هوش مصنوعی به کامپیوتر یاد می‌دهد که مثل انسان‌ها آموزش ببیند و نحوه تفکرمان را شبیه‌سازی کند. این کار ابتدا با مشاهده و تحلیل حجم زیادی داده و مثال شروع شده و در ادامه از همین اطلاعات برای تصمیم‌گیری یا حتی پیش‌بینی استفاده می‌شود.
به طور مثال تصور کنید که به تازگی یادگیری دوچرخه‌سواری را شروع کرده‌اید. طبیعتا بارها به زمین خواهید خورد اما پس از مدتی متوجه می‌شوید که به طور همزمان قادر به حفظ تعادل و رکاب‌زدن هستید. مفهوم «Machine Learning» در هوش مصنوعی هم به همین نکته اشاره دارد. ماشین اول داده‌های بسیار زیادی را مشاهده می‌کند تا الگو‌هایی را از آنها شناسایی کرده و یاد بگیرد. حالا نوبت به بخش دیگر آن، یعنی «پردازش زبان طبیعی» یا «Natural Language Processing» است که به کامپیوتر می‌آموزد که چگونه زبان انسان را درک کرده و با استفاده از آن صحبت کند.
اما با این وجود، کامپیوتر‌ها همچنان نمی‌توانند دقیقا مثل انسان‌ها فکر کنند و درک داشته باشند. این یک واقعیت است که سیستم‌های AI مدرن، عقل، احساسات یا آگاهی ندارند.
هوش مصنوعی با جزئیات بیشتر
هوش مصنوعی (AI) شاخه‌ای از علوم کامپیوتر با هدف ساخت ماشین‌هایی است که از هوش انسان تقلید می‌کنند. این امر شامل ساخت الگوریتم‌هایی است که به جای استفاده از دستورالعمل‌های از قبل برنامه‌ریزی شده به کامپیوتر‌ها اجازه یادگیری، تصمیم‌گیری یا پیش‌بینی براساس اطلاعات را می‌دهد. در ادامه به بخش‌های مختلف هوش مصنوعی می‌پردازیم.
Machine Learning یا ML چیست؟
«Machine Learning» یا «یادگیری ماشین» به عنوان زیر مجموعه‌ای از هوش مصنوعی شناخته می‌شود که شامل الگوریتم‌هایی است که به کمک آنها فرایند «یادگیری» از داده‌های به دست آمده انجام می‌شود. خاصیت بسیار جذاب یادگیری ماشین این است که می‌تواند الگوریتم‌های یادگیری خود را با افزایش دیتا روز به روز بهبود ببخشد.
یک مفهوم دیگر هم وجود دارد به نام «Deep Learning»، که زیرمجموعه دیگری از ماشین لرنینگ است و از شبکه‌های عصبی مصنوعی برای یادگیری و پیش‌بینی استفاده می‌کند. دیپ لرنینگ در واقع از مغز انسان الگو گرفته شده و با هدف تقلید از نحوه یادگیری و تصمیم‌گیری انسانی‌تر طراحی شده است.
Natural Language Processing یا پردازش زبان طبیعی چیست؟
«پردازش زبان طبیعی» (NLP) یکی دیگر از جنبه‌های مهم هوش مصنوعی است که با تعامل بین کامپیوتر و انسان با استفاده از زبان طبیعی سروکار دارد. این فرایند معمولا شامل یک سیستم هوش مصنوعی است که درخواست زبان طبیعی را می‌گیرد، آن را تجزیه و تحلیل می‌کند، متن را درک کرده و سپس یک پاسخ به زبان طبیعی تولید می‌کند.
شبکه‌های عصبی به اشکال مختلفی در NLP استفاده می‌شود، از جمله:
- شبکه‌های عصبی تبدیل کننده از قبل آموزش دیده
- شبکه‌های عصبی بازگشتی
- شبکه‌های باور عمیق
- شبکه‌های عصبی کانولوشنال
- نقشه‌های خود سازماندهی شده
توانایی ماشین‌ها برای درک و پاسخ به زبان انسان برای بسیاری از برنامه‌های هوش مصنوعی، مانند دستیاران مجازی و چت‌بات‌های هوش مصنوعی مهم است.
به طور کلی هوش مصنوعی را می‌توان به دو نوع اصلی طبقه‌بندی کرد:
۱. هوش مصنوعی محدود، که برای انجام یک کار (مثل تشخیص چهره یا جستجو‌های اینترنتی) طراحی شده است.
۲. هوش مصنوعی عمومی (AGI)، که یک سیستم هوش مصنوعی با توانایی‌های شناختی تعمیم‌یافته انسان است که می‌تواند در کار‌های اقتصادی برای عملکرد بهتر به ما کمک کند. AGI گاهی اوقات با عبارت AI قوی هم معرفی می‌شود.
با این حال، علی‌رغم پیشرفت‌های اساسی، هوش مصنوعی هنوز توانایی‌های شناختی انسان را به صورت کامل ندارد. فناوری‌های فعلی هوش مصنوعی مختص یک کار هستند و نمی‌توانند متن‌های خارج از برنامه‌نویسی خاص خود را درک کنند.
کاربردهای امروز هوش مصنوعی
در حال حاضر هوش مصنوعی پتانسیل و کاربردهایی فراتر از حوزه فناوری دارد.
۱. چت‌بات‌ها
حتی اگر اهل فناوری نباشید، احتمالاً نام “ChatGPT” را شنیده‌اید. ChatGPT (مخفف Chat Generative Pre-transformer) یک چت‌بات هوش مصنوعی تولیدکننده است که با چت‌بات‌هایی که در گذشته استفاده می‌شد، تفاوت دارد. ChatGPT از هوش مصنوعی برای پردازش زبان طبیعی انسان، یافتن داده‌ها و ارائه پاسخ استفاده می‌کند. اشاره به تمام قابلیت‌های ChatGPT یک فهرست طولانی می‌شود اما مهم‌ترین آنها این موارد هستند: بررسی واقعیت، چک کردن املا و گرامر، ایجاد برنامه زمان‌بندی شده، نوشتن رزومه و حتی ترجمه زبان‌های مختلف.
از دیگر چت‌بات‌های مطرح می‌توانیم به Claude، جمینای (بارد سابق) و HuggingChat اشاره کنیم که هر کدام ویژگی‌های خاص خودشان را دارند. ذکر این نکته لازم است چت‌بات‌ها ممکن است رایگان یا پولی باشند و یا اینکه در یک زمینه به خصوصی تخصص داشته باشند.
۲. تجزیه و تحلیل داده‌ها
در عصر حاضر تجزیه و تحلیل داده اهمیت بی‌اندازه‌ای پیدا کرده، چه در تحقیقات، سلامت، کسب‌وکار و چه در هر بخش دیگری. سال‌هاست که کامپیوتر‌ها، داده‌ها را تجزیه و تحلیل می‌کنند اما استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند همه چیز را به سطح بالاتری برساند.
سیستم‌های هوش مصنوعی می‌توانند روند‌ها، الگو‌ها و ناهماهنگی‌ها را نسبت به یک کامپیوتر معمولی (یا حتی انسان) بهتر تشخیص دهد. به عنوان مثال، یک سیستم هوش مصنوعی می‌تواند عادات یا ترجیحات کمتر نمایان کاربر را بهتر درک کند و در نتیجه در پلتفرم‌های سوشال مدیا تبلیغات شخصی‌سازی شده‌تری را به او نشان دهد.
۳. تولید و طراحی
هنگام طراحی محصولات، عناصر متعددی باید در نظر گرفته شوند. از جمله هزینه مواد، نحوه‌ی تهیه آنها و حتی میزان کارآمد بودن عملکرد محصول تنها چند فاکتور از معدود موارد زیادی است که شرکت‌ها باید آنها را مدنظر قرار دهند. اینجاست که هوش مصنوعی می‌تواند قهرمان ماجرا باشد.
بالاتر گفتیم که هوش مصنوعی بر اساس اطلاعاتی که دریافت می‌کند چیزهای جدیدی را کشف می‌کند و بیشتر یاد می‌گیرد. از همین خصلت می‌توان از آن برای تولید مواد مقرون به صرفه و پایدار با استفاده از شیوههای مناسب تولید برای کسب و کار‌های مختلف استفاده کرد. به عنوان مثال، یک سیستم هوش مصنوعی می‌تواند با کمک مجموعه‌ای از داده‌های جامع، مواد سازگار با محیط زیست را برای تولید باتری یک محصول لیست کند.
۴. خلق هنر
از سال ۲۰۲۲ به بعد همه شاهد آثار هنری و تصاویر خلق شده توسط هوش مصنوعی بودیم و شاید نقطه عطف عمومی‌تر شدن این فناوری همین باشد. طوفانی که محصولاتی مانند Stable Diffusion، میدجورنی و DALL-E ایجاد کردند باعث محبوبیت بسیار بالای هوش مصنوعی شد. این AIهای تبدیل متن به تصویر، یک درخواست مبتنی بر متن را دریافت کرده و یک اثر هنری بر همان اساس طراحی می‌کنند.
برای مثال، اگر «غروب بنفش در ماه» را در DALL-E تایپ کنید، بیش از یک نتیجه دریافت خواهید کرد. برخی از این نوع سرویس‌ها به شما اجازه می‌دهند برای تصاویر سفارشی خود سبک خاصی را انتخاب کنید، مانند طراحی قدیمی، فراواقع گرایانه یا انیمه. حتما در خبرها خوانده‌اید که DALL-E از زمان انتشار اولیه‌ی خود بسیار تکامل یافته و به نسخه سوم خود یعنی DALL-E 3 رسیده است. شما حتی می‌توانید از DALL-E در ChatGPT Plus برای تولید تصاویر هوش مصنوعی استفاده کنید.
البته که بعضی هنرمندان این نوع هنر هوش مصنوعی را رد کرده‌اند. چرا که معتقدند این مدل طراحی‌ها بر اساس آنچه قبلا منتشر شده و هوش مصنوعی آن را یاد گرفته و تولید می‌کند. هنرمندان ادعا می‌کنند که این نقض حق کپی‌رایت است و نوعی سرقت اثر هنری اصلی قلمداد می‌شود.
آینده‌ی هوش مصنوعی
هوش مصنوعی در حال حاضر برای توسعه درمان‌های جدید، بهینه کردن شیوههای تجاری پایدار‌تر و حتی ساده‌‌تر کردن زندگی روزمره ما با انجام کار‌هایی مانند پخت و پز یا تمیز کردن استفاده می‌شود. با این حال، افرادی هستند که فکر می‌کنند آینده هوش مصنوعی تاریک و ویران‌کننده است. باتوجه به اینکه چگونه کتاب‌ها و فیلم‌های علمی تخیلی کلیشه‌های ترسناکی را در مورد هوش مصنوعی و پیامد‌های احتمالی آن ایجاد کرده‌اند، جای تعجب نیست که این یک فرض رایج باشد.
هوش مصنوعی واقعاً می‌تواند مورد سوءاستفاده قرار گیرد، اما این امر برای هر فناوری صادق است. پیش از این دیده‌‌ایم که مجرمان سایبری از وای‌فای، VPN، ایمیل و حتی فلش یو‌اس‌بی برای انتشار بدافزار‌ها و کلاهبرداری استفاده می‌کنند. با این حال، نگرانی از هوش مصنوعی به دلیل قابلیت‌های گسترده آن بیشتر است.
در ژانویه ۲۰۲۳، فردی ادعا کرد که با موفقیت بدافزاری با استفاده از ChatGPT ایجاد کرده است. این بدافزار خیلی پیچیده نبود، اما توانایی ایجاد کدهای مخرب از طریق یک چت‌بات هوش مصنوعی داشت که مردم با آن صحبت می‌کردند. اگر در حال حاضر از هوش مصنوعی کمتر توسعه‌یافته این‌چنین سوءاستفاده می‌شود، در آینده‌ای که کامپیوتر‌ها فوق هوشمند شده‌اند چه اتفاقی خواهد افتاد؟
در حال حاضر هیچ سیستم هوش مصنوعی وجود ندارد که بتواند در سطح یک انسان فکر کند. گمانه‌زنی‌های بسیاری در این رابطه وجود دارد که در آینده هوش مصنوعی چه شکل و شمایلی خواهد داشت اما در نهایت همه آنها فرضی و زاده‌ی تصورات ما هستند. برخی بر این باوراند که در دهه آینده هوش مصنوعی به سطح هوش انسانی خواهد رسید اما بعضی دیگر باور دارند که زمان بسیار بیشتری برای این سطح از درک نیاز خواهد بود.
در صورت هدایت و کنترل درست هوش مصنوعی، می‌توان از دستیابی مجرمان و مخربان به فناوری‌های بسیار پیشرفته جلوگیری کرد و به درستی هوش مصنوعی را توسعه داد. در این مسیر مجوزها، مقررات و قوانین همگی در دور نگه داشتن هوش مصنوعی از دست افراد اشتباه نقش اساسی دارند. با این حال، این کار باید بدون محدود کردن بیش از حد توسعه و دسترسی به فناوری هوش مصنوعی انجام شود، چرا که این امر می‌تواند به سرعت نتیجه معکوس به دنبال داشته باشد.
در انتها…
هوش مصنوعی، این دنیای پیچیده و اسرارآمیز، هر روز در حال پیشرفت و گسترش است. تلاش کردیم تا هوش مصنوعی را به زبان ساده توضیح دهیم و همچنین برخی از مفاهیم بنیادی این فناوری جذاب را به شما معرفی کنیم.
اما این تازه شروع ماجراست! هوش مصنوعی کاربردهای بسیار متنوعی در حوزه‌های مختلف دارد و هر روز شاهد نوآوری‌های جدیدی در این زمینه هستیم.
نظر شما در مورد هوش مصنوعی چیست؟ به نظر شما چه آینده‌ای در انتظار این فناوری شگفت‌انگیز است؟
دیدگاه‌ها و تجربیات خود را در مورد هوش مصنوعی در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.
منبع: Makeuseof
