خوبی‌های، بدی‌ها و عوارض مهم شیرینکنندههای مصنوعی
درباره‌ی شیرینکنندههای مصنوعی که به آن‌ها «شیرین‌کننده‌ها یا قندهای رژیمی» و «جایگزین‌های شکر» هم می‌گویند، اطلاعات ضد و نقیضی وجود دارد. از یک طرف، ادعا می‌شود که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند و به سلامت روده و ثبات قند خون صدمه می‌زنند. اما از سوی دیگر، بیشتر سازمان‌های علمی آن‌ها را بی‌خطر می‌دانند و بسیاری از افراد با هدف کاهش وزن از آن‌ها استفاده می‌کنند. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به بررسی شیرینکنندههای مصنوعی پرداخته و شواهد علمی درباره‌ی اثرات آن‌ها را مرور می‌کنیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
شیرین‌کننده‌ی مصنوعی چیست؟
از شیرینکنندههای کم‌کالری که شامل شیرینکنندههای مصنوعی و شیرینکنندههای غیرمغذی می‌شوند، برای تهیه‌ی نوشیدنی‌ها، غذاها، آبنبات‌ها، خمیردندان‌ها و بعضی داروها استفاده می‌شود. این ترکیبات یا کالری بسیار کمی دارند یا فاقد کالری هستند. شیرینکنندههای غیرمغذی از گیاهانی مانند گیاه‌ی استویا و عصاره‌ی میوه‌ی مانک استخراج می‌شوند. شیرینکنندههای مصنوعی از ترکیبات شیمیایی شامل سولفونامیدها، محصولات جانبی ساکارز، پپتیدها و مشتقات آن‌ها ساخته می‌شوند.
شیرینکنندههای رژیمی که از آن‌ها برای طعم‌دهی به بعضی غذاها و نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود، در مقایسه با قند و شکر معمولی شیرین‌تر هستند. به‌طوریکه میزان شیرینی بعضی از آن‌ها نسبت به شکر معمولی ۲۰۰ تا ۱۳ هزار برابر بیشتر است. اگرچه بعضی از این شیرین‌کننده‌ها حاوی کالری هستند، اما به دلیل طعم فوق‌العاده شیرینی که دارند مقدار ناچیزی از آن‌ها برای تغییر طعم محصولات غذایی کافی است. بنابراین، تقریبا هیچ کالری به غذاها اضافه نمی‌کنند.
سطح زبان توسط تعداد زیادی جوانه‌ی چشایی پوشیده شده است که در هر کدام از آن‌ها چند گیرنده‌ی چشایی برای تشخص طعم‌های مختلف وجود دارد. به‌عنوان مثال، هنگامی که مولکول قند به گیرنده‌ی طعم شیرین متصل می‌شود، مغز می‌تواند شیرین بودن غذا را تشخیص دهد. مولکول‌های شیرینکنندههای مصنوعی به قدری شبیه‌ی مولکول قند هستند که می‌توانند روی این گیرنده‌ها قرار بگیرند.
الکل قندها از جمله سوربیتول، زایلیتول، لاکتیتول، اریتریتول، مانیتول و مالتیتول کربوهیدرات هستند، اما به‌عنوان شیرینکنندههای کم‌کالری طبقه‌بندی نمی‌شوند. این قندها نسبت به شکر معمولی کالری کمتری دارند و میزان شیرینی آن‌ها ۲۵ تا ۱۰۰ درصد شکر است. الکل قندها که در غذاهایی مانند آبنبات، آدامس، بستنی و همچنین خمیر دندان و داروهای سرفه وجود دارند، باعث افزایش ناگهانی قند خون یا افزایش خطر پوسیدگی دندان نمی‌شوند.
انواع شیرینکنندههای مصنوعی
در حال حاضر، هشت شیرین‌کننده‌ی مصنوعی زیر برای استفاده توسط انسان تأیید شده‌اند.
- آسه سولفام پتاسیم (Acesulfame potassium) – همراه با سایر شیرینکنندههای مصنوعی استفاده می‌شود و ممکن است در نوشابه‌های بدون قند یافت شود.
- آسپارتام (Aspartame) – در طیف گسترده‌ای از غذاها، نوشیدنی‌ها، آبنبات‌ها و همچنین ویتامین‌ها و ملین‌ها یافت می‌شود. آسپارتام در مقایسه با شکر معمولی ۲۰۰ برابر شیرین‌تر است. این شیرین‌کننده نباید توسط افراد مبتلا به فنیل کتونوری (PKU) که یک اختلال ژنتیکی نادر است، مصرف شود.
- نئوتام (Neotame) – ۷ تا ۱۳ هزار برابر شیرین‌تر از شکر است. این شیرین‌کننده که در غذاها و نوشیدنی‌ها یافت می‌شود، به اندازه‌ی سایر شیرینکنندههای کم‌کالری رایج نیست.
- ساخارین (Saccharin) – این شیرین‌کننده‌ی مصنوعی در سال ۱۸۷۹ میلادی (۱۲۵۷ شمسی) کشف شد و مدت کوتاهی بعد از آن به‌صورت تجاری استفاده شد. ساخارین ۲۰۰ تا ۷۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر است.
- سوکرالوز (Sucralose) – سوکرالوز در غذاهای فرآوری شده، میوه‌های کنسرو شده و محصولات لبنی یافت می‌شود. شیرینی این ماده در مقایسه با شکر ۶۰۰ برابر بیشتر است.
- استویا (Stevia): یک شیرین‌کننده‌ی غیرمغذی و تقریبا بدون کالری است که از برگ‌های گیاه‌ی استویا گرفته می‌شود و ۲۰۰ تا ۳۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر است. استویا در انواع غذاها و نوشیدنی‌ها یافت می‌شود.
- لو هان گو (Luo han guo) یا عصاره میوه مانک (Monk fruit extract) – یک شیرین‌کننده‌ی غیرمغذی و فاقد کالری است که ۱۰ تا ۲۵۰ برابر شیرین‌تر از شکر است. این شیرین‌کننده اغلب با سایر شیرینکنندههای غیرمغذی مانند استویا ترکیب می‌شود.
- ادونتام (Advantame) – جدیدترین شیرین‌کننده‌ی غیرمغذی است که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۲ شمسی) تأیید شده است. میزان شیرینی ادونتام در مقایسه با شکر ۲۰ هزار برابر بیشتر است. برخلاف آسپارتام، این شیرین‌کننده برای افراد مبتلا به فنیل کتونوری بی‌خطر است.
اثرات شیرینکنندههای مصنوعی روی سلامتی
اگرچه شیرینکنندههای رژیمی به ما این امکان را می‌دهند که در عین لذت بردن از طعم شیرین غذاها کالری دریافتی خود را کاهش دهیم، اما ممکن است به‌راحتی سبب افراط در مصرف غذاها و نوشیدنی‌های شیرین شوند.
هم انجمن قلب آمریکا (AHA) و هم انجمن دیابت آمریکا (ADA) جایگزین کردن شکر با شیرینکنندههای مصنوعی را برای مبارزه با چاقی، سندرم متابولیک و دیابت و کاهش خطر بیماری قلبی تأیید می‌کنند، اما توصیه می‌کنند که احتیاط کرده و همچنان بر مصرف کالری خود نظارت کنید. با این حال، مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که شیرینکنندههای رژیمی می‌توانند باعث افزایش وزن شده و حتی به بروز تومورهای مغزی، سرطان مثانه و سایر بیماری‌ها منجر شوند.
جامعه‌ی علمی درباره‌ی بی‌ضرر بودن شیرینکنندههای مصنوعی اختلاف نظر دارند. صرف نظر از این موضوع، تحقیقات نشان داده است که این نوع شیرین‌کننده‌ها می‌توانند قسمت‌های مختلف بدن را تحت تأثیر قرار دهند.
سلامت روده
باکتری‌های روده نقش مهمی در حفظ سلامتی دارند. به‌طوریکه تغییر آن‌ها با چاقی، عدم کنترل قند خون، ضعف سیستم ایمنی و اختلال خواب مرتبط است. ترکیب و عملکرد باکتری‌های روده در افراد مختلف، متفاوت است و تحت تأثیر غذاهای مصرفی از جمله شیرینکنندههای مصنوعی قرار می‌گیرد.
در یک مطالعه، محققان ساخارین، سوکرالوز یا آسپارتام را به آب آشامیدنی موش‌ها اضافه کردند. یازده هفته بعد، موش‌هایی که محلول آب قند مصرف می‌کردند، برخلاف سایر موش‌ها که آب، گلوکز یا ساکارز را به تنهایی دریافت می‌کردند، دچار عدم تحمل گلوکز (افزایش قند خون) شدند. محققان به این نتیجه رسیدند که عدم تحمل گلوکز از تغییر باکتری‌های روده ناشی می‌شود.
سرطان
مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که ترکیب سیکلامات و ساخارین باعث بروز سرطان می‌شود. طبق گفته‌ی FDA، در مورد انسان هیچ ارتباطی بین سرطان و این نوع شیرین‌کننده‌ها مشاهده نشده است. با این حال، سیکلامات برای استفاده در آمریکا تأیید نشده‌اند.
اشتها و وزن بدن
نتایج یک مطالعه نشان داد که شاخص توده‌ی بدنی (BMI) در شرکت‌کنندگانی که نوشیدنی‌های حاوی شیرین‌کننده‌ی مصنوعی مصرف می‌کنند، بالاتر است. علاوه بر این، مطالعات نشان داده‌اند که در مردان بالغ با وزن طبیعی مصرف آب شیرین شده با آسپارتام باعث افزایش اشتها و افزایش گرسنگی می‌شود. در مطالعه‌ی دیگری، استفاده از آسپارتام، آسه سولفام پتاسیم و ساخارین با افزایش مصرف غذا مرتبط بود.
بین هوس‌های غذایی و بعضی طعم‌ها از جمله شیرینی ارتباط وجود دارد. شیرینکنندههای مصنوعی تمایل شما را برای مصرف غذاهای شیرین افزایش می‌دهند. برای کاهش این وابستگی، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که به‌تدریج مصرف شکر یا شیرینکنندههای مصنوعی را کاهش داده یا آن‌ها را از رژیم غذایی خود حذف کنید.
دیابت
بیشتر شیرین کننده‌های غیرمغذی کالری کمی دارند یا فاقد کالری هستند. از سوی دیگر، چون در مقایسه با شکر شیرین‌تر هستند، مقدار خیلی کمی از آن‌ها برای شیرین کردن غذاها کافی است. با این حال، مطالعات نشان داده‌اند که مصرف بیش از حد غذاهای حاوی آن‌ها می‌تواند روی متابولیسم گلوکز (قند) اثر داشته و نحوه‌ی هضم و استفاده‌ی بدن از قند را تغییر دهد. زیاده‌روی در مصرف شیرین کننده‌های مصنوعی با افزایش وزن و بروز عوارضی مانند دیابت نوع ۲ مرتبط است.
سردرد
چند مطالعه به ارتباط بین شیرین‌کننده های رژیمی و سردرد پرداخته‌اند و نشان داده‌اند که در تعداد کمی از افراد آسپارتام یا سوکرالوز باعث سردرد می‌شوند. این ارتباط بین آسپارتام و میگرن قوی‌تر است. سردرد ممکن است پس از استفاده‌ی طولانی‌مدت از شیرین‌کننده‌هایی که در نوشیدنی‌های رژیمی وجود دارند، ایجاد شود.
سلامت دندان‌ها
باکتری‌های دهان در پوسیدگی دندان‌ها نقش دارند. استرپتوکوک موتانس، استرپتوکوک سوبرینوس و لاکتوباسیل‌ها باکتری‌هایی هستند که عمدتا باعث ایجاد پوسیدگی می‌شوند و در حضور کربوهیدرات‌های قابل تخمیر مانند ساکارز، فروکتوز و گلوکز، اسید تولید می‌کنند. مواد معدنی دندان به افزایش اسیدیته‌ی ناشی از تولید اسید لاکتیک حساس هستند. شیرینکنندههای مصنوعی برخلاف شکر، توسط باکتری‌های دهان تخمیر نمی‌شوند و در نتیجه در پوسیدگی دندان نقش ندارند.
چه افرادی نباید از شیرینکنندههای مصنوعی استفاده کنند؟
FDA مصرف شیرینکنندههای مصنوعی را بی‌خطر می‌داند، اما افراد مبتلا به فنیل کتونوری نمی‌توانند از آسپارتام استفاده کنند. علاوه بر این، انجمن پزشکی آمریکا توصیه می‌کند که در دوران بارداری از مصرف ساخارین خودداری شود.
عوارض جانبی شیرینکنندههای رژیمی
الکل قندها (سوربیتول، مانیتول، زایلیتول و اریتریتول) از میوه‌ها و انواع توت‌ها به دست می‌آیند. مصرف الکل قندها ممکن است روی سطح قند خون تأثیر داشته باشد. به استثنای اریتریتول، زیاده‌روی در مصرف آن‌ها می‌تواند به بروز نفخ و اسهال منجر شود. از سایر عوارض شیرینکنندههای مصنوعی می‌توان به میگرن یا سردرد، مشکلات پوستی، افسردگی، افزایش وزن، مشکلات عضلانی و تاری دید اشاره کرد.
کلام پایانی
شیرین کننده‌های مصنوعی یا فاقد کالری هستند یا کالری بسیار کمی دارند. با این حال، مطالعات نشان داده‌اند که ممکن است باعث افزایش وزن و افزایش خطر بعضی بیماری‌ها شوند. اگرچه به اعتقاد FDA این شیرین‌کننده‌ها باعث سرطان نمی‌شوند، اما با افزایش میل به غذاهای شیرین و تغییر باکتری‌های روده مرتبط هستند. به همین دلیل است که توصیه می‌شود حتی اگر به جای شکر از شیرینکنندههای مصنوعی استفاده می‌کنید، در مصرف آن‌ها حد تعادل را رعایت کنید.
منبع: verywellhealth
