مهم‌ترین زنگ خطرهای پوکی استخوان (دلایل، علائم و راه‌های پیشگیری)
پوکی استخوان یکی از مشکلات شایع بزرگسالی به‌خصوص در زنان است. خوشبختانه با ورزش و داشتن رژیم غذایی سالم می‌توانید تا حد زیادی از این مشکل پیشگیری کنید. برای اینکه درباره‌ی وضعیت استخوان‌های خود اطلاع پیدا کنید، سنجشی به نام سنجش تراکم استخوان وجود دارد. در ادامه با دیجی‌کالا مگ همراه باشید تا درباره‌ی پوکی استخوان و سنجش تراکم استخوان بیشتر بخوانید.
آشنایی با پوکی استخوان
پوکی استخوان عارضه‌ای است که روی استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد. داخل استخوان سالم فضاهای کوچکی قرار دارند که شبیه به کندوی زنبور عسل هستند. پوکی استخوان باعث بزرگ‌تر شدن این فضاها می‌شود که نتیجه‌ی آن کاهش استحکام و تراکم استخوان است.
علاوه بر این، قسمت بیرونی استخوان هم ضعیف‌تر و شکننده‌تر می‌شود. افراد در هر سنی ممکن است به پوکی استخوان مبتلا شوند اما در افراد مسن و به ویژه زنان، پوکی استخوان شایع‌تر است. افراد مبتلا به پوکی استخوان ممکن است هنگام انجام کارهای عادی و روزمره مانند نشستن و برخاستن دچار شکستگی استخوان شوند و احتمال بروز این نوع شکستگی‌ها در آن‌ها زیاد است.
معمولا استخوان‌هایی که بیشتر تحت تأثیر پوکی استخوان قرار می‌گیرند عبارتند از دنده‌ها، استخوان‌های اطراف مفصل ران، مچ دست و ستون مهره‌ها.
علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان در مراحل اولیه هیچ علامت یا نشانه‌ی هشداردهنده‌ای ایجاد نمی‌کند. در بیشتر مواقع افراد مبتلا به پوکی استخوان تا زمانی که دچار شکستگی نشده‌اند از بیماری خود اطلاعی ندارند. پوکی استخوان در مراحل اولیه می‌تواند با بروز علائمی زیر همراه باشد.
- عقب‌رفتگی؛ لثه به دلیل کاهش تراکم در استخوان فک، نفوذ راحت‌تر باکتری‌ها و بروز بیماری‌های لثه
- کاهش توانایی در گرفتن اجسام
- ناخن‌های ضعیف و شکننده
اگر علائمی ندارید اما در خانواده سابقه‌ی ابتلا به این بیماری وجود دارد، با پزشک مشورت کنید تا خطر ابتلای شما را ارزیابی کند.
پوکی استخوان شدید
بدون درمان مناسب، این بیماری وخیم‌تر می‌شود و با ضعیف‌تر شدن استخوان‌ها احتمال بروز شکستگی‌ها هم افزایش می‌یابد. در پوکی استخوان شدید علاوه بر افتادن، عطسه یا سرفه‌ی شدید هم می‌تواند باعث شکستگی شود. همچنین درد در ناحیه‌ی پشت یا گردن و کاهش قد هم می‌توانند علائم پوکی استخوان شدید باشند. شکستگی فشاری در ستون مهره‌ها می‌تواند باعث درد پشت یا گردن و کاهش قد شود. این شکستگی در یکی از مهره‌های گردن یا کمر رخ می‌دهد و دلیل آن بیش از حد ضعیف شدن این استخوان‌ها است. این استخوان‌ها به قدری ضعیف شده‌اند که فشار طبیعی روی ستون مهره‌ها باعث شکستگی آن‌ها می‌شود.
اگر دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان شده‌اید، مدت زمان بهبودی آن به عوامل زیادی بستگی دارد. این عوامل شامل محل شکستگی، شدت شکستگی، سن و سوابق بیمار می‌شود.
عواملی که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند
عوامل زیر احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.
بیماری‌ها و داروها
بعضی از بیماری‌ها مانند پرکاری تیروئید و مصرف بعضی از داروها احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. داروهای کورتیکواستروئیدی مانند پردنیزون و کورتیزون از جمله‌ی این داروها هستند که مصرف طولانی‌مدت آن‌ها به شکل خوراکی یا تزریقی می‌تواند با افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان مرتبط باشد.
سن
یکی از مؤثرترین عوامل در افزایش احتمال ابتلا به این بیماری، سن است. در طول زندگی، بدن در حال بازسازی استخوان‌ها است. بازسازی استخوان‌ها شامل فرایندهای تحلیل بافت‌های استخوانی قدیمی و تشکیل بافت‌های استخوانی جدید می‌شود. در بعضی از افراد با افزایش سن و بعد از ۳۰ سالگی، فرایند تحلیل سریع‌تر از فرایند تشکیل انجام می‌شود. این عدم تعادل در فرایندهای فرعی بازسازی استخوان باعث می‌شود استخوان‌ها تراکم کمتری داشته باشند و شکننده‌تر باشند. در نتیجه، احتمال بروز شکستگی در این استخوان‌ها بسیار زیاد است.
یائسگی
یائسگی یکی دیگر از عوامل اصلی است که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. این دوره از زندگی زنان در سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی آغاز می‌شود. تغییرات هورمونی ناشی از یائسگی باعث می‌شود تراکم استخوان در زنان با سرعت بیشتری کاهش پیدا کند. در مردان ۴۵ تا ۵۵ ساله هم کاهش تراکم استخوان وجود دارد اما در مقایسه با زنان سرعت بسیار کمتری دارد. وقتی مردان و زنان به سن ۶۵ تا ۷۰ سالگی برسند، معمولا کاهش تراکم استخوان در آن‌ها سرعت یکسانی دارد.
سایر عواملی که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند به شرح زیر هستند؛
- زن بودن
- آسیایی یا قفقازی بودن
- داشتن سابقه‌ی خانوادگی در ابتلا به پوکی استخوان
- کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی
- بی‌تحرکی
- سیگار کشیدن
- وزن کمتر از حد طبیعی
- استخوان‌های کوچک داشتن
می‌توانید برخی از این عوامل مانند تغذیه نامناسب و بی‌تحرکی را کنترل کنید و خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش دهید. برای نمونه، بهبود رژیم غذایی و شروع یک برنامه‌ی ورزشی می‌تواند برای سلامت استخوان‌ها مفید باشد. اما برخی از عوامل مانند سن و جنسیت قابل تغییر نیستند و نمی‌توانید آن‌ها را کنترل کنید.
پوکی استخوان سالمندان
شاید نام پوکی استخوان سالمندان را شنیده باشید اما این بیماری در سالمندان نوع متفاوتی از بیماری پوکی استخوان نیست. پوکی استخوانی که به دلیل افزایش سن ایجاد شده باشد و هیچ دلیل ثانویه‌ای در ایجاد آن دخالت نداشته باشد، پوکی استخوان سالمندان نامیده می‌شود.
همان‌طور که در بخش قبلی بیان شد، سن یکی از مؤثرترین عواملی است که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. اگر برای پیشگیری یا درمان اقدامات مناسبی انجام نشود، ناتوانی بدن در بازسازی استخوان‌ها باعث ضعیف‌تر شدن استخوان‌ها و پوکی استخوان می‌شود. این ناتوانی ناشی از افزایش سن است. بر اساس آمارهای جهانی، نزدیک به ۱۰ درصد از زنان ۶۰ ساله و ۴۰ درصد از زنان ۸۰ ساله به پوکی استخوان مبتلا هستند.
آشنایی با سنجش تراکم استخوان
سنجش تراکم استخوان روشی است که در آن با استفاده از اشعه‌ی ایکس میزان مواد معدنی در استخوان‌ها اندازه‌گیری می‌شود. برای نمونه، یکی از این مواد معدنی که میزان آن در استخوان‌ها اندازه‌گیری می‌شود کلسیم است. انجام این آزمایش برای افرادی که در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند به ویژه زنان و افراد مسن اهمیت زیادی دارد. برای تشخیص پوکی استخوان که شایع‌ترین بیماری مربوط به استخوان‌ها است، سنجش تراکم استخوان لازم است. پوکی استخوان به تدریج باعث تحلیل توده‌ی استخوانی می‌شود و شکستگی‌هایی را به دنبال دارد که می‌توانند ناتوان‌کننده باشند.
سنجش تراکم استخوان با چه هدفی انجام می‌شود؟
معمولا پزشکان در شرایط زیر سنجش تراکم استخوان را تجویز می‌کنند.
- به ضعیف‌تر و آسیب‌پذیرتر شدن استخوان‌های بیمار مشکوک شده باشند.
- علائمی از پوکی استخوان را در بیمار مشاهده کنند.
- بیمار به سنی رسیده باشد که غربالگری پیشگیرانه برای او لازم شده باشد.
کارشناسان توصیه می‌کنند به منظور غربالگری پیشگیرانه، افراد زیر سنجش تراکم استخوان انجام دهند.
- بعد از ۶۵ سالگی؛ همه‌ی زنان
- قبل از ۶۵سالگی؛ زنانی که احتمال بروز شکستگی در آن‌ها زیاد است.
زنانی که در یکی از گروه‌های زیر قرار دارند، خطر ابتلا به پوکی استخوان در آن‌ها بیشتر است.
- سیگار می‌کشند.
- الکل مصرف می‌کنند.
- به بیماری کلیوی مزمن (CKD) مبتلا هستند.
- دچار یائسگی زودرس شده‌اند.
- به دلیل ابتلا به اختلال خوردن، با کاهش وزن مواجه می‌شوند.
- در اقوام نزدیک آن‌ها سابقه‌ی ابتلا به پوکی استخوان وجود دارد.
- دچار شکستگی‌های ناشی از شکنندگی می‌شوند. (این شکستگی‌ها هنگام انجام فعالیت‌های روزمره رخ می‌دهند و معمولا افراد عادی در این موقعیت‌ها دچار شکستگی نمی‌شوند.)
- به روماتیسم مفصلی مبتلا هستند.
- به میزان قابل‌توجهی دچار کاهش قد می‌شوند. (این کاهش قد نشانه‌ی بروز شکستگی‌های فشاری در ستون مهره‌ها است.)
- سبک زندگی بی‌تحرک را دنبال می‌کنند. ( در این سبک زندگی، فعالیت‌هایی که به تحمل وزن نیاز دارد بسیار کم انجام می‌شود.)
چگونه برای سنجش تراکم استخوان آماده شویم؟
این آزمایش به آمادگی کمی نیاز دارد. اسکن استخوان به روش‌های مختلفی انجام می‌شود و در بیشتر آن‌ها حتی به تعویض لباس هم نیاز نیست. البته باید از پوشیدن لباس‌هایی که اجزای فلزی مانند دکمه یا زیپ دارند اجتناب کنید چرا که فلز می‌تواند در تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس تداخل ایجاد کند.
سنجش تراکم استخوان چگونه اجرا می‌شود؟
سنجش تراکم استخوان بدون درد است و برای انجام آن نیازی به مصرف دارو نیست. در حالی که به‌راحتی روی تخت مخصوص دراز کشیدید، آزمایش انجام می‌شود. اگر پزشک تجهیرات مناسبی داشته باشد، ممکن است این آزمایش را در مطب خودش انجام دهد. در غیر این صورت، باید به مراکز و آزمایشگاه‌های تخصصی مراجعه کنید که معمولا پزشک یکی از این مراکز را به شما معرفی می‌کند. البته در برخی مواقع از دستگاه‌های اسکن قابل حمل استفاده می‌شود که سنجش تراکم استخوان با این تجهیرات بسیار راحت‌تر و سریع‌تر است اما به اندازه‌ی تجهیزات ثابت دقیق نیست.
سنجش تراکم استخوان به یکی از دو روش زیر انجام می‌شود.
روش DXA با دستگاه‌های ثابت
در این روش هنگامی که فرد روی تخت مخصوص دراز کشیده است، دستگاه اشعه‌ی ایکس از استخوان‌های تصویربرداری می‌کند. معمولا از این روش برای سنجش تراکم در استخوان‌های مفصل ران، ستون مهره‌ها و سایر استخوان‌های تنه استفاده می‌شود.
روش DXA با دستگاه‌های جانبی (قابل حمل)
از این روش برای سنجش تراکم در استخوان‌های ساعد، مچ و انگشتان دست یا پاشنه‌ی پا استفاده می‌شود. این نوع تصویربرداری روشی برای غربالگری است تا افرادی که به انجام سنجش تراکم استخوان با روش قبلی نیاز دارند تشخیص داده شوند. این آزمایش فقط چند دقیقه طول می‌کشد.
خطرات احتمالی سنجش تراکم استخوان
از آنجایی که در سنجش تراکم استخوان از اشعه‌ی ایکس استفاده می‌شود، در معرض تابش این اشعه قرار گرفتن می‌تواند خطرات کمی داشته باشد. البته سطح تابش اشعه‌ی ایکس در این آزمایش بسیار پایین‌تر از سطحی است که خطرات جدی به دنبال داشته باشد. بر اساس نظر همه‌ی کارشناسان، تشخیص ندادن پوکی استخوان قبل از شکستگی استخوان به مراتب خطرناک‌تر از قرار گرفتن در معرض این سطح از تابش اشعه‌ی ایکس است.
اگر باردار هستید یا در خودتان علائم بارداری را مشاهده کرده‌اید اما هنوز آزمایش نداده‌اید، به پزشک اطلاع دهید. تابش اشعه‌ی ایکس می‌تواند به جنین آسیب برساند.
مراقبت‌های بعد از سنجش تراکم استخوان
ابتدا پزشک نتایج آزمایش را بررسی می‌کند. نتایج در قالب نمره‌ی T بیان می‌شوند. این نمره نتیجه‌ی مقایسه‌ی وضعیت تراکم استخوان فرد را با تراکم استخوان یک فرد ۳۰ ساله‌ی سالم است. نمره‌ی صفر یک نمره‌ی ایدئال در نظر گرفته می‌شود.
کارشناسان با توجه به نمرات تراکم استخوان الگوی تشخیصی زیر را ارائه می‌دهند.
- طبیعی: بین یک تا منفی یک
- توده‌ی استخوانی کمتر از میزان طبیعی: بین منفی یک تا منفی ۲٬۵
- پوکی استخوان: کمتر از منفی ۲٬۵
- پوکی استخوان شدید: منفی ۲٬۵ یا کمتر همراه با شکستگی استخوان
بعد از اینکه پزشک نتایج را اعلام می‌کند، با توجه به نتایج یا دلیل انجام آزمایش ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری را هم تجویز کند. در مرحله‌ی آخر هم پزشک برنامه‌ی درمانی یا پیشگیرانه را ارائه می‌دهد و در ادامه این خود فرد است که باید همکاری لازم را با پزشک داشته باشد تا بتواند با مشکلات مقابله کند.
پیشگیری از پوکی استخوان
همان‌طور که قبلا بیان شد عواملی که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند دو دسته هستند؛ عوامل غیرقابل‌تغییر مانند سن، جنسیت و سابقه‌ی خانوادگی و عوامل تغییرپذیر مانند رژیم غذایی نامناسب و بی‌تحرکی. می‌توانید با کنترل عوامل تغییرپذیر از ابتلا به پوکی استخوان پیشگیری کنید. بهترین راهکارها برای پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان به صورت زیر هستند.
- دریافت مقدار کافی از ویتامین D و کلسیم در روز
- انجام تمریناتی که به تحمل وزن نیاز دارند
- ترک سیگار
- برای زنان؛ بدون در نظر گرفتن عوارض، هورمون‌درمانی انجام نشود.
البته اگر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستید، باید درباره‌ی مؤثرترین اقدامات پیشگیرانه با پزشک مشورت کنید.
نکات پایانی
پوکی استخوان عارضه‌ای است که می‌تواند تأثیرات منفی بسیاری به دنبال داشته باشد. شاید بهبودی یک شکستگی در فرد مبتلا به پوکی استخوان به زمان طولانی‌تری نیاز داشته باشد و با عوارض دردناکی همراه باشد. برای نمونه، بهبودی شکستگی سر استخوان ران می‌تواند به ماندن در رختخواب برای دوره‌ی طولانی نیاز داشته باشد که خطر لخته شدن خون و ایجاد عفونت‌ها مانند ذات‌الریه را افزایش می‌دهد.
خبر خوب این است که راهکارهای زیادی برای پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان وجود دارد. تغذیه‌ی صحیح و ورزش مؤثرترین این راهکارها هستند. از طرفی دیگر با انجام به موقع سنجش تراکم استخوان و تشخیص بیماری پوکی استخوان، این بیماری با روش‌های درمانی مختلف قابل کنترل است.
اگر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستید به پزشک مراجعه کنید. با انجام سنجش تراکم استخوان و تعیین وضعیت دقیق استخوان‌های شما، پزشک برنامه‌ی پیشگیرانه یا درمانی مناسب شما را انتخاب می‌کند و شما با رعایت نکات توصیه‌شده و پیگیری درمان‌ها می‌توانید برای بهبود سلامت استخوان‌ها و یا کاهش عوارض ناشی از پوکی استخوان اقدامات لازم را انجام دهید.
منابع: Healthline, Healthline
