۱۹ مکانیسم دفاعی در برابر اضطراب که باید بشناسید
مکانیسمهای دفاعی واکنش‌های روان‌شناختی ناخودآگاهی هستند که از شما در برابر اضطراب و چیزهایی که نمی‌خواهید درباره‌شان فکر کنید یا با آن‌ها مقابله کنید، محافظت می‌کنند. اولین بار زیگموند فروید (Sigmund Freud) در نظریه‌ی روانکاوی خود توضیح داد که مکانیسم دفاعی از انسان در برابر اضطراب محافظت می‌کند. در مقاله‌ی امروز به معرفی انواع مکانیسم های دفاعی در روانشناسی و نحوه‌ی عملکرد آن‌ها می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
مکانیسمهای دفاعی کلیدی
دختر زیگموند فروید، آنا فروید (Anna Freud)، چند مکانیسم دفاعی مختلف را توصیف کرد که توسط ایگو (ego یا بخشی از ذهن که مسؤول سنجش واقعیت است) استفاده می‌شوند. سایر محققان هم به توصیف طیف گسترده‌ای از مکانیسمهای دفاعی پرداخته‌اند.
۱. جابه‌جایی
آیا تا به حال برایتان پیش آمده است که بعد از سپری کردن یک روز واقعاً بد در محل کار ناراحتی خود را سر خانواده و دوستان‌تان خالی کنید؟ در این شرایط، شما مکانیسم دفاعی جابه‌جایی را تجربه کرده‌اید که شامل انتقال احساسات منفی به افراد یا اشیایی است که کمتر تهدیدکننده هستند.
پرخاشگری جابه‌جا شده نمونه‌ی رایج مکانیسم دفاعی است. برای مثال، به جای اینکه با رئیس‌تان مشاجره کنید، خشم خود را نسبت به شیء یا شخصی که هیچ تهدیدی ندارد (مانند همسر، فرزندان یا حیوانات خانگی) ابراز می‌کنید.
۲. انکار
انکار احتمالاً یکی از شناخته‌شده‌ترین مکانیسمهای دفاعی است که اغلب برای توصیف موقعیت‌هایی استفاده می‌شود که فرد قادر به رویارویی با واقعیت یا اعتراف به یک حقیقت آشکار نیست. افراد معتاد به مواد مخدر یا نوشیدنی‌های الکلی اغلب منکر وجود مشکل هستند، در حالی که قربانیان حوادث آسیب‌زا ممکن است وقوع این رویدادها را انکار کنند.
در بسیاری از موارد، ممکن است عیلرغم وجود شواهد زیاد مبنی بر درست بودن چیزی فرد حقیقت را انکار کند، چون مواجهه با آن برایش بسیار آزاردهنده است. انکار از ایگو در برابر چیزهایی که فرد نمی‌تواند با آن‌ها کنار بیاید، محافظت می‌کند. با این حال، استفاده از این مکانیسم مستلزم صرف انرژی قابل ملاحظه‌ای است.
۳. سرکوب و فرونشانی
سرکوب اطلاعات را دور از حوزه‌ی آگاهی نگه می‌دارد. با این حال، این خاطرات ناپدید نمی‌شوند، بلکه همچنان بر رفتار ما تأثیر می‌گذارند. برای مثال، فردی که در دوران کودکی آزار دیده و خاطرات این آزار را سرکوب کرده است، ممکن است بعداً در برقراری ارتباط با مشکل مواجه شود.
گاهی اوقات ممکن است آگاهانه اطلاعات ناخواسته را از حوزه‌ی آگاهی خود خارج کنید که به این فرآیند فرونشانی می‌گویند. با این حال، به نظر می‌رسد که در بیشتر موارد حذف خاطرات اضطراب‌آور به‌صورت ناخودآگاه رخ می‌دهد.
۴. تصعید (والایش)
این مکانیسم دفاعی به ما اجازه می‌دهد که تکانه‌های ناخواسته را به‌شکل قابل قبول‌تری برون‌ریزی کنیم. برای مثال، شخصی که به‌شدت عصبانی است، ممکن است از کیک بوکسینگ به‌عنوان وسیله‌ای برای ابراز ناامیدی استفاده کند. فروید معتقد بود که تصعید نشانه‌ای از بلوغ است که به افراد اجازه می‌دهد به روشی که از نظر اجتماعی قابل قبول است، عمل کنند.
۵. فرافکنی
مکانیسم دفاعی فرافکنی شامل گرفتن ویژگی‌ها یا احساسات غیرقابل قبول خود و نسبت دادن آن‌ها به دیگران است. به‌عنوان مثال، ممکن است به کسی علاقه نداشته باشید و بگویید که او با من دشمنی دارد. در حقیقت، با این جمله می‌خواهید به خودتان ثابت کنید که بی‌علاقگی‌تان دلیل مشخصی دارد.
۶. عقلانی‌سازی
عقلانی‌سازی با تفکر در مورد رویدادها به‌شکل سرد و بی‌احساس به کاهش اضطراب کمک می‌کند. این مکانیسم دفاعی به ما این امکان را می‌دهد که از فکر کردن در مورد جنبه‌ی استرس‌زا و عاطفی موقعیت اجتناب کرده و فقط روی بخش منطقی آن متمرکز شویم.
به‌عنوان مثال، فردی که به‌تازگی متوجه شده است که یک بیماری لاعلاج دارد، ممکن است روی تحقیق درباره‌ی بیماری خود تمرکز کند تا از واقعیت و احساسات خود در مورد آن دور بماند.
۷. دلیل‌تراشی
در این مکانیسم دفاعی، فرد یک رفتار یا احساس غیرقابل قبول را به‌شیوه‌ای عقلانی یا منطقی توضیح می‌دهد تا از روبه‌رو شدن با دلایل واقعی آن اجتناب کند. به‌عنوان مثال، ممکن است دانش‌آموز نمره‌ی پایین خود را به‌جای اینکه به عدم آمادگی خود نسبت دهد به گردن معلم بیندازد.
دلیل‌تراشی نه تنها از اضطراب جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند از عزت نفس هم محافظت کند. معمولاً مردم موفقیت‌هایشان را به ویژگی‌ها و مهارت‌های خود نسبت می‌دهند، در حالی که شکست‌ها را به گردن سایر افراد یا نیروهای بیرونی می‌اندازند.
۸. واپس‌روی
گاهی اوقات، وقتی افراد با رویدادهای استرس‌زا مواجه می‌شوند، راهبردهای مقابله‌ای را کنار می‌گذارند و به سراغ الگوهای رفتاری‌ای می‌روند که در مراحل قبلی رشد از آن‌ها استفاده می‌شده است.
به عقیده‌ی آنا فروید، مردم رفتارهای مربوط به آن مرحله از رشد روانی-جنسی را که در آن تثبیت شده‌اند، برون‌ریزی می‌کند. به‌عنوان مثال، فردی که در مراحل اولیه‌ی رشد تثبیت شده است ممکن است با شنیدن اخبار ناخوشایند گریه یا بغض کند.
به گفته‌ی فروید، رفتارهای مرتبط با واپس‌روی بسته به مرحله‌ای که فرد در آن تثبیت شده است، متفاوت هستند. برای مثال، فردی که در مرحله‌ی دهانی تثبیت شده است ممکن است به سیگار کشیدن بیش از حد روی بیاورد یا از نظر کلامی بسیار پرخاشگر شود. تثبیت در مرحله‌ی مقعدی ممکن است به آراستگی یا بی‌نظمی بیش از حد منجر شود.
۹. واکنش وارونه
واکنش وارونه با در نظر گرفتن احساس یا رفتار متضاد، اضطراب را کاهش می‌دهد. برای مثال، ممکن است با فردی که به‌شدت از او بدتان می‌آید بیش از حد دوستانه رفتار کنید تا احساسات واقعی شما پنهان بمانند.
سایر مکانیسمهای دفاعی
بعد از اینکه فروید برای اولین بار مکانیسمهای دفاعی اصلی را توصیف کرد، محققان به معرفی سایر روش‌های کاهش اضطراب پرداختند. بعضی از این مکانیسمهای دفاعی عبارتند از:
۱۰. برون‌ریزی: فرد به جای پذیرش و تحمل احساسات خود به‌شکل نامناسبی واکنش نشان می‌دهد. برای مثال، به جای اینکه به کسی بگویید از دست او عصبانی هستید، سر او فریاد می‌زنید یا چیزی را به‌سمت دیوار پرتاب می‌کنید.
۱۱. بازداری هدف: به معنی پذیرش شکل تعدیل‌شده‌ی هدف اصلی است. به‌عنوان مثال، به جای اینکه به یک ورزشکار حرفه‌ای تبدیل شوید، مربی بسکتبال مدرسه می‌شوید.
۱۲. نوع‌دوستی: به ارضای نیازهای درونی از طریق کمک به دیگران اشاره دارد. برای مثال، فردی که مصرف مواد مخدر را کنار گذاشته است، سعی می‌کند به سایرین برای ترک آن کمک کند.
۱۳. اجتناب: به معنی امتناع از مواجهه با اشیاء یا موقعیت‌های ناخوشایند است. برای مثال، ممکن است به جای اینکه با کسی بحث کنید، از او دوری کنید.
۱۴. جبران: به معنی کسب موفقیت در یک زمینه برای جبران شکست در زمینه‌های دیگر است. به‌عنوان مثال، فردی که از نظر تحصیلی ناموفق بوده است، ممکن است این ناکامی را با برتری در ورزش جبران کند.
۱۵. جداسازی: شخص سعی می‌کند از تجربه‌ی خود جدا شود یا آن را حذف کند. برای مثال، هنگام مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا از نظر ذهنی و احساسی خود را از آن جدا می‌کنید.
۱۶. فانتزی یا خیال‌پردازی: فرد با عقب‌نشینی به یک مکان امن در ذهن خود از رویارویی با واقعیت اجتناب می‌کند. وقتی چیزی باعث اضطراب شما می‌شود، ممکن است به دنیای درونی خود عقب‌نشینی کنید، جایی که علت استرس نمی‌تواند به شما آسیب برساند.
۱۷. شوخ‌طبعی: به جنبه‌های خنده‌دار یا کنایه‌آمیز یک موقعیت اشاره دارد. برای مثال، فرد در یک موقعیت استرس‌زا یا آسیب‌زا شروع به شوخی کردن می‌کند.
۱۸. پرخاشگری منفعل: به معنی ابراز غیرمستقیم خشم است. به‌عنوان مثال، به‌جای اینکه به کسی بگویید ناراحت هستید، به او بی‌توجهی و کم‌محلی می‌کنید.
۱۹. بی‌اثرسازی: به معنی تلاش برای جبران افکار، احساسات یا رفتارهای نامناسب است. برای مثال، اگر احساسات کسی را جریحه‌دار کنید، ممکن است برای کاهش اضطراب یا احساس گناه‌ی خود به او پیشنهاد انجام کاری را بدهید.
مکانیسمهای دفاعی اغلب یک واکنش منفی در نظر گرفته می‌شوند، اما همه‌ی ما در مواقع بحرانی برای کاهش موقت استرس و محافظت از عزت نفس به آن‌ها نیاز داریم. بعضی از این مکانیسم‌ها می‌توانند مفیدتر از سایرین باشند. به‌عنوان مثال، استفاده از شوخ‌طبعی برای غلبه بر یک موقعیت استرس‌زا و اضطراب‌آور مکانیسم دفاعی سازگارانه تلقی می‌شود.
مکانیسم دفاعی چه کاری انجام می‌دهد؟
به گفته‌ی زیگموند فروید، شخصیت انسان از سه عنصر نهاد (id)، خود یا ایگو و فراخود یا سوپرایگو (superego) تشکیل شده است. در مدل شخصیت زیگموند فروید، ایگو جنبه‌ای از شخصیت است که با واقعیت سروکار دارد و باید با خواسته‌های متضاد نهاد و سوپرایگو کنار بیاید:
- نهاد: بخشی از شخصیت است که از زمان تولد وجود دارد و به دنبال برآورده کردن تمام خواسته‌ها، نیازها و انگیزه‌ها است. این بخش از شخصیت شامل رفتارهای غریزی می‌شود.
- سوپرایگو: بخشی از شخصیت است که استانداردهای اخلاقی و آرمانی را دربرمی‌گیرد. سوپرایگو شامل تمام ارزش‌های درونی‌شده‌ای است که ما از والدین، سایر اعضای خانواده، مذهب و جامعه کسب می‌کنیم.
به منظور مقابله با اضطراب، فروید معتقد بود که مکانیسمهای دفاعی از ایگو در برابر تعارضات ایجادشده توسط نهاد، سوپرایگو و واقعیت محافظت می‌کنند. پس اگر ایگو نتواند با خواسته‌ها، محدودیت‌ها و معیارهای اخلاقی ما کنار بیاید، چه اتفاقی می‌افتد؟
به گفته‌ی فروید، اضطراب یک حالت درونی ناخوشایند است که افراد سعی می‌کنند از آن اجتناب کنند. اضطراب به ایگو این سیگنال را می‌فرستد که همه چیز آن‌طور که باید پیش نمی‌رود. درنتیجه، ایگو از مکانیسمهای دفاعی برای کمک به کاهش اضطراب استفاده می‌کند.
انواع اضطراب
تمام اضطراب‌ها و نگرانی‌ها از منابع یکسانی سرچشمه نمی‌گیرند. سه نوع اضطراب معرفی‌شده توسط فروید عبارتند از:
- اضطراب اخلاقی: ترس از زیر پا گذاشتن اصول اخلاقی خودمان.
- اضطراب روان‌رنجور: نگرانی ناخودآگاه برای از کنترل خارج شدن نهاد (غرایز).
- اضطراب واقعی: ترس از رویدادهای دنیای واقعی. معمولاً علت این اضطراب به‌راحتی قابل شناسایی است. برای مثال، ممکن است از گاز گرفتن سگی که در نزدیکی شما است، بترسید. رایج‌ترین راه برای کاهش این اضطراب دوری از عامل تهدیدکننده است.
این احتمال وجود دارد که آگاهانه از مکانیسمهای مقابله‌ای برای مدیریت اضطراب استفاده کنیم، اما در بیشتر موارد، این مکانیسم‌ها به‌طور ناخودآگاه برای تحریف واقعیت فعال می‌شوند.
همه‌ی مکانیسمهای دفاعی می‌توانند ناسالم باشند، اما تطبیق‌پذیر هستند و به ما اجازه می‌دهند که عملکرد طبیعی داشته باشیم. بزرگترین مشکلات زمانی به‌وجود می‌آیند که از مکانیسمهای دفاعی بیش از حد استفاده شود. در روانکاوی سعی می‌شود به فرد برای کشف این مکانیسمهای دفاعی ناخودآگاه و یافتن راه‌های بهتر و سالم‌تر برای مقابله با اضطراب کمک شود.
کلام پایانی
به یاد داشته باشید که مکانیسمهای دفاعی می‌توانند هم خوب و هم بد باشند. آن‌ها از ایگو در برابر استرس محافظت می‌کنند، اما ممکن است شما را از رویارویی با واقعیت باز دارند و به‌سوی خودفریبی سوق دهند. اگر متوجه شدید که استفاده‌ی بیش از حد از مکانیسمهای دفاعی خاص روی زندگی شما تأثیر منفی گذاشته اشت، با متخصص بهداشت روان مشورت کنید.
منبع: verywellmind
