به جز کنگ‌فو و فیلم‌های مهیج از سینمای هنگ کنگ چه می‌دانید؟

مسأله‌ی سانسور سینمای هنگ کنگ را بیش از هر زمان دیگری تهدید می‌کند. با این حال، این صنعت مدت‌هاست که با تنوع و خلاقیت خود الهام‌بخش سینمای جهان بوده است. از شکوه بصری ونگ کار وای گرفته تا سینمای اکشن پرشتاب جان وو و جانی تو، فیلم‌های هنگ‌کنگ برای دهه‌ها بسیار جالب توجه بوده‌اند و انگیزه‌ی زیادی برای سینمای بین‌المللی ایجاد کرده‌اند.

• ۷ فیلم کونگ‌فویی محبوب کوئنتین تارانتینو؛ ادای دین به سینمای شرق آسیا

کوئنتین تارانتینو، کارگردان آمریکایی، یک بار طی مصاحبه‌ای با یکی از خبرگزاری‌ها گفت که او فقط طرفدار سینمای هنگ کنگ نیست، بلکه درباره‌ی آن مطالعه کرده است. سایر فیلم‌سازان برجسته‌ی آمریکایی مانند واچوفسکی‌ها سازنده‌های ماتریکس هم در آثار خود از هنر سینمای هنگ کنگ یاد می‌کنند.

آشفتگی درونی و بیرونی این کلانشهر خیره کننده که در سال 1997 پس از 156 سال حکومت استعماری بریتانیا به عنوان یک منطقه‌ی ویژه به چین بازگردانده شد، بارها و بارها چه آشکار و چه نهان به طرح‌های فیلم‌هایشان راه پیدا کرده است. فیلم‌های هنگ‌کنگ اغلب به موضوعاتی پرداخته‌اند که در چین تابو هستند، مانند گرایشات جنسی خاص، بیماری‌های روانی و جنبش دموکراسی.

1. تهدید به سانسور

خشونت پلیس علیه تظاهرکنندگان؛ صحنه‌ای از فیلم مستند «متفرق نشوید» (Do Not Split)

در آگوست 2021، مقامات تحت کنترل چین در هنگ کنگ از قانون سانسور جدیدی رونمایی کردند که بر اساس آن فیلم‌های جدید و حتی فیلم‌های قدیمی‌تر بررسی دقیق خواهند شد. ادوارد یاو، وزیر بازرگانی گفت: «هر فیلمی که در انظار عمومی، از گذشته، حال یا آینده نمایش داده شود، نیاز به تأیید دارد.» این خبر نه تنها برای فیلم‌سازان هنگ کنگی، بلکه برای دوستداران فیلم در سراسر جهان شوکه کننده بود.

بنابراین سانسورچیان چینی صنعت فیلمی را که از قدمت زیادی برخوردار است، تهدید می‌کنند. پس از نمایش فیلم‌های سینمایی در مستعمره‌ی سابق بریتانیا در پایان قرن نوزدهم توسط برادران و پیشگامان سینما، آگوست و لوئیس لومیر، اولین فیلم بلند هنگ کنگ اوایل سال 1909 اکران شد. پس از آن، فیلم‌های مهیجی شکل گرفت که در ابتدا تحت‌الشعاع شانگهای بود.

2. شروعی پر شور

بروس لی در سال 1972 در فیلم «سلام مرگ از شانگهای» (Death Greetings from Shanghai) که زمانی مهم‌ترین فیلم صادراتی هنگ کنگ بود.

در دهه‌ی 70 میلادی کنگ فو بود که هنگ کنگ را به صحنه‌ی بین المللی سوق داد. فیلم‌هایی که بروس لی، اسطوره‌ی هنرهای رزمی فقید در آن بازی می‌کرد، به یک هیجان جهانی تبدیل شد و شور و شوق هنرهای رزمی را به راه انداخت که تا به امروز ادامه دارد. هموطن او، جکی چان، راه او را در دهه‌ی 80 میلادی دنبال کرد.

چان با وجود شهرت جهانی‌اش در میان حامیان جنبش دموکراسی هنگ کنگ اصلا محبوب نیست، زیرا او میهن پرستی خود را نسبت به چین پنهان نکرده است. از جمله، چان در یک کنفرانس مطبوعاتی در سال 2009 گفت که «آزادی بیش از حد» باعث ایجاد جوامع «بی‌نظم و پر هرج و مرج» مانند هنگ کنگ می‌شود و او احساس می‌کند که چینی‌ها باید «کنترل شوند.»

آن فیلم‌های رزمی نه‌تنها راه را برای فیلم‌سازان دیگر در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ که امروز هم فعال هستند هموار کردند، بلکه جایگاه سینمای هنگ کنگ را در صحنه‌های بین‌المللی تثبیت کردند. جان وو با گذشت بیش از 30 سال از موفقیتش با فیلم «قاتل» (The Killer) (1989) به تعیین استانداردهای زیبایی شناختی با فیلم‌های اکشنی مانند «بلوند اتمی» (Atomic Blonde) (2017) و مجموعه‌ی «جان ویک» (John Wick) (2014) ادامه می‌دهد که نه تنها بر فیلم‌های مهیج هالیوود، بلکه بر فیلم‌های مستقل هم تأثیر گذاشته‌اند.

3. قصیده‌ی براندازی

«امور دوزخی» (Infernal Affairs) محصول 2002 با بازی اندرو لاو و آلن مک نشان دهنده‌ی یک جامعه‌ی تقسیم شده است

وونگ کار وای در کنار وو به شهرت رسید. این فیلم‌ساز برنده‌ی جوایز متعدد، تماشاگران را با فیلم‌هایی مانند «چانگ‌کینگ اکسپرس» (Chungking Express) (1994) و «در حال و هوای عشق» (In the Mood for Love) (2000) تحت تأثیر قرار داده است که هر دو کلاسیک‌هایی رایج در فیلم نوآر و موج نو هستند. در کنار پرداختن به عشق و اشتیاق نافرجام، آن‌ فیلم‌ها بیانیه‌های سینمایی عشق به زادگاهش هنگ کنگ هستند.

• ۱۰ فیلم برتر جت لی؛ رزمی‌کار چینی که به هالیوود رسید

فیلم مهیج «امور دوزخی» با بازی اندرو لاو و آلن مک نمونه‌ای از قدرت ویرانگر سینمای هنگ کنگ است. در این اکشن مهیج، دو مرد در طرف‌های مختلف قانون، بازی مرگبار گربه و موش را انجام می‌دهند. بحران‌های هویتی این دو قهرمان که چند سال پس از تحویل هنگ‌کنگ به چین توسط بریتانیا در سال 1997 ساخته شد، ماهیت گسسته‌ی جامعه‌ی هنگ‌کنگ را منعکس می‌کند. در سال 2007، مارتین اسکورسیزی، فیلم‌ساز کهنه کار هالیوود این فیلم را با نام «رفتگان» (The Departed) بازسازی کرد که برنده‌ی چندین جایزه از جمله گلدن گلوب و چهار جایزه‌ی اسکار شد.

4. فیلم‌سازی با وجود مشکلات

از درون کسسته و تنها؛ شاون یو در «دنیای دیوانه» (Mad World) (2016)

با وجود نفوذ فزاینده‌ی مقامات، برخی از فیلم‌سازان شجاع هنگ کنگی در تمرین آزادی هنری خود استقامت کردند. طنز سیاسی «ده سال» (Ten Years) (2015) در سال 2025 شامل پنج قسمت کوتاه است که توسط کارگردانان مختلف ساخته شد. این مجموعه شامل داستان‌هایی از رانندگان تاکسی است که باید امتحان زبان ماندارین را بگذرانند، فعالی که در مقابل سفارت بریتانیا خودسوزی می‌کند و کودکانی با لباس نظامی که بزرگسالان را کنترل می‌کنند. در هنگ کنگ، فیلم با وجود بودجه‌ی اندک و فرصت‌های اندک اکران، موفقیت بزرگی داشت اما در چین سانسور شد.

با فیلم «دنیای دیوانه» (2016)، کارگردان وونگ چون به ورطه‌های کنونی جامعه‌ی هنگ کنگ نگاه کرد. این فیلم یک تحلیلگر مالی سابق را به تصویر می‌کشد که به دلیل اختلال دوقطبی شغل خود را از دست می‌دهد و متعاقبا از بیمارستان روانی مرخص می‌شود. او به خانه و نزد پدر راننده کامیونش برمی‌گردد که با اکراه از او مراقبت می‌کند. این فیلم به نقد برخورد با افراد مبتلا به مشکلات روانی می‌پردازد و وجود خدا را زیر سوال می‌برد.

5. انعکاس واقعیت

ادوارد لئونگ، فعالی که اکنون زندانی است، در «گمشده در دود» (Lost in the Fumes) اثر نورا لام

مستند «آرشیوهای ناپدید شده» (Vanished Archives) محصول 2017 به شورش‌های سال 1967 علیه قدرت استعماری بریتانیا می‌پردازد که در آن 51 نفر کشته و بیش از 1000 نفر زخمی شدند. از آنجایی که فیلم نقش دولت چین را هم بررسی می‌کند، کارگردان کانی لو ون یا مجبور شد آن را با هزینه‌ی شخصی و با کمک پشتیبان‌های خصوصی تولید کند. او همچنین نتوانست توزیع کننده‌ای پیدا کند. هنگ کنگی‌های طرفدار دموکراسی سپس با خرید نسخه‌های زیادی از DVD فیلم‌هایش از او حمایت کردند.

فیلم مستند بیوگرافی نورا لام با نام «گمشده در دود» ادوارد لیونگ فعال استقلال طلب و سیاستمدار جوان را نشان می‌دهد که توسط دولت مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرد. این فیلم در جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم مستند تایوان برنده‌ی جایزه شد، اما اجازه‌ی نمایش در سینماهای تجاری هنگ‌کنگ را به دلیل نمایش خشونت در آن نگرفت. لیونگ به دلیل شورش محکوم شد و از سال 2018 در زندان به سر می‌برد.

درام «خیابان چانگ یانگ شماره‌ی 1» (No. 1 Chung Ying Street) (2018) تضادهای شورش‌های سال 1967 و انقلاب چتر سال 2014 را به تصویر می‌کشد و سؤالاتی را درباره‌ی مسائلی مانند خشونت پلیس مطرح می‌کند. این فیلم همچنین به دلیل «غیر تجاری بودن» هیچ حمایت مالی دریافت نکرد و توسط جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم هنگ کنگ رد شد. با این حال، جایزه‌ی برتر جشنواره‌ی فیلم آسیایی اوزاکا در ژاپن را از آن خود کرد.

«خیابان چانگ یانگ شماره‌ی 1» (2018) در هنگ کنگ رد شد اما در ژاپن تحسین شد

فیلم‌سازان سایر نقاط جهان هم به هنگ کنگ پرداخته‌اند. فیلم آمریکایی/ نروژی «متفرق نشو» (Do Not Split) (2020) ساخته‌ی کارگردان نروژی آندرس هامر درباره‌ی تظاهرات گسترده و خشونت پلیس علیه فعالان دموکراسی در سال 2019 است و نامزد دریافت جایزه‌ی اسکار بهترین مستند کوتاه در سال 2021 شد.

منبع: dw