۱۲ نکته‌ی کلیدی که در انتخاب کتاب برای کودک باید به آنها توجه کنید
کتاب خواندن برای کودک نقش مهمی در رشد شخصیت و مهارت‌های او دارد. انتخاب کتاب خوب برای کودک اولین قدمی است که باید برای کتاب‌خوان شدن کودک خود بردارید. کتابی که برای فرزند خود انتخاب می‌کنید، نقش مهمی در علاقه‌ی آینده‌ی او به کتاب دارد. در ادامه با دیجی‌کالا مگ همراه باشید تا چند نکته در مورد اصول انتخاب کتاب برای کودک بخوانید.
چرا باید کودکان را به خواندن کتاب تشویق کرد؟
کتاب خواندن نقش مهمی در فرایند رشد کودک دارد. مواردی که در ادامه عنوان می‌کنیم از مزیت‌های کتاب خواندن کودک است که در تحقیقات متعدد، درستی آنها ثابت شده است.
۱. کمک به رشد شناختی
رشد شناختی نحوه‌ی درک و تفکر ما درباره‌ی جهان با توجه به هوش، استدلال، رشد زبان و پردازش اطلاعات است. کودکان با خواندن کتاب، درک عمیقی از دنیای خود به دست می‌آورند و مغز آنها با دانشی پیش‌زمینه‌ای پر می‌شود. آنها از این دانش پس‌زمینه‌ای برای درک آنچه می‌بینند، می‌شنوند و می‌خوانند استفاده می‌کنند که به رشد شناختی آنها کمک می‌کند.
۲. رشد همدلی در کودک
وقتی کتاب می‌خوانیم خودمان را در داستانی تخیلی، پیش روی خودمان قرار می‌دهیم. این شرایط به ما امکان می‌دهد که هم‌زمان با تجربه کردن زندگی شخصیت‌های دیگر، با آنها همدلی کنیم و با احساس آنها آشنا شویم. کودکان می‌توانند از این درک برای همدلی در دنیای واقعی با افراد دیگر استفاده کنند.
۳. به‌دست آوردن ادارک عمیق‌تر نسبت به دنیا
کتاب‌ها ما را همه‌جا می‌برند؛ به شهرهایی که ندیده‌ایم و فرهنگ‌هایی که نمی‌شناسیم. با خواندن کتاب، کودک در مورد افراد، مکان‌ها و رویدادهایی می‌آموزد که بدون کتاب نمی‌توانست آن را یاد بگیرد. این آموزش، به کودکان درک عمیق‌تری از دنیای اطراف و فرهنگ‌های متفاوت با فرهنگ خود می‌دهد.
۴. بهبود مهارت خواندن و افزایش دامنه‌ی لغات
کودکانی که از سنین پایین کتاب می‌خوانند، معمولا در مهارت خواندن، از همسالان خود جلو می‌افتند. ضمنا خواندن کتاب باعث می‌شود که دامنه‌ی لغات کودک، بسیار وسیع‌تر شود. در نتیجه در صحبت کردن هم توانمندتر از دیگران خواهد بود و کلمات بیشتری برای بیان حرف‌های خود دارد.
۵. افزایش تمرکز
کتاب خواندن یک روش عالی برای افزایش تمرکز است. مطالعه‌ی مداوم کودک را وادار می‌کند که برای مدت‌های طولانی، جایی بنشیند و تمام حواس خود را روی کتاب متمرکز کند. اگر کتاب، حالت تعاملی داشته باشد و با تصویر و صدا هم همراه باشد، این مزیت، دوچندان می‌شود.
۶. افزایش خلاقیت و قدرت تجسم
کتاب خواندن فرصتی به کودک می‌دهد تا با خلاقیت خود، دنیایی که در مورد آن می‌خواند تجسم کند. این تمرینی برای افزایش قدرت تجسم است. هر چقدر توانای فرد در تجسم دنیاهای ناشناخته بیشتر باشد، خلاقیت او افزایش پیدا می‌کند.
کودکی که کتاب می‌خواند، به‌خصوص اگر آن کتاب، تصویرسازی نداشته باشد، باید تمام صحنه‌ها و شخصیت‌ها را در ذهن خود بسازد. این فرصتی که در اختیار کودک قرار می‌گیرد او را برای خلاقیت و تصور کردن صحنه‌های جدید با شخصیت‌های جدید تشویق می‌کند.
نکاتی درباره‌ی انتخاب کتاب برای کودک
برای انتخاب کتاب برای کودک باید دقت بیشتری داشته باشید چون مفاهیمی که در کتاب‌ها آموزش داده می‌شود، اهمیت زیادی دارد و شما باید بر مطالبی که کودک می‌آموزد، نظارت داشته باشید. برای انتخاب کتاب کودک، این نکات را در نظر بگیرید:
۱. انتخاب کتاب متناسب با سن
کودک در سنین مختلف، نیازها و علاقه‌مندی‌های متفاوتی دارد. مثلا کودکانی که سن کمتری دارند از کتاب‌هایی که ریتم و شعر و قسمت‌های تکراری دارد لذت می‌برند. برای این دسته از کوکان بهتر است کتاب‌هایی که داستانی را در قالب یک شعر ساده روایت می‌کنند بخرید. آنها از اینکه یک کتاب متن قابل پیش‌بینی داشته باشد و بتوانند آن را تکرار کنند لذت می‌برند. این قسمت‌های تکراری مثلا ابیاتی از یک شعر ساده، آنها را وادار می‌کند تا در فرایند خواندن کتاب مشارکت داشته باشند.
کودکانی که بزرگ‌تر هستند و به سن پیش از دبستان می‌رسند، از داستان‌های پیچیده‌تر لذت می‌برند. کتاب‌هایی که در هر صفحه یکی دو پاراگراف متن دارد، برای آنها مناسب است. البته در این سن معمولا خودتان باید کتاب را برای فرزندتان بخوانید ولی کودک به تصاویر کتاب توجه زیادی نشان می‌دهد.
کودکان در سن دبستان خودشان توانایی خواندن دارند. برای این دسته از بچه‌ها باید کتاب‌هایی بخرید که سطح آنها متناسب با سطح مهارت خواندن کودک باشد. کتاب‌ها از نظر سطح نوشتار در گروه‌های سنی مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. کودک شما ممکن است با توجه به مهارت‌هایش، توانایی بیشتری در خواندن داشته باشد. در این صورت می‌توانید بی‌توجه به دسته‌بندی خود کتاب، با توجه به مهارت و علاقه‌ی کودک، یک کتاب را برای او انتخاب کنید.
نکته‌ی دیگری که باید بدانید این است که بچه‌ها معمولا در هر سنی که باشند، کتاب‌های مصور را بیشتر دوست دارند. تصویرسازی‌های کتاب‌ها به درک بهتر موضوع به کودک کمک می‌کند و در عین حال، او را برای خواندن کتاب‌های بیشتر تشویق می‌کند.
۲. انتخاب کتاب‌های متنوع
در حالی که معمولا بچه‌ها یک کتاب را چندین بار می‌خوانند، بهتر است که شما کتاب‌های متنوعی را برای آنها تهیه کنید. البته چندین بار خواندن یک کتاب هم مزایای متعددی برای بچه‌ها دارد ولی آنها باید کتاب‌های متنوع با موضوعات مختلف بخوانند تا هم با ساختارها و کلمات جدید آشنا شوند و هم موضوعات مختلف را تجربه کنند. با خواندن کتاب‌های متنوع است که کودک می‌تواند سلیقه‌ی خود را کشف کند.
بیشتر بچه‌ها داستان‌های مربوط به پریان و ماجراهای افسانه‌ای را دوست دارند ولی باید گاهی اوقات داستان‌هایی از زندگی واقعی و شخصیت‌های دنیای واقعی را هم بخوانند. حتی کتاب‌های علمی که زبانی ساده مخصوص کودک دارند باید در بین کتاب‌های کودک وجود داشته باشد.
هر بار که کودک را به کتاب‌فروشی یا کتابخانه می‌برید، غیر از کتاب‌های داستانی، کتاب‌هایی با موضوعات دیگر هم با توجه به علاقه‌ی کودک بخرید. این کتاب می‌توانید کتاب‌های علمی به زبان ساده باشد یا حتی کتابی که کاردستی‌های ساده آموزش می‌دهد.
هدف این است که کودک با موضوعات تازه و شیوه‌های متنوع نوشتن آشنا شود و بتواند متن‌های متنوع را بخواند. کتاب‌های داستانی، شعرها، کتاب‌های علمی، کتاب‌های آموزشی و… نمونه‌ای از کتاب‌هایی است که می‌توانید در اختیار کودک بگذارید تا انواع مختلف کتاب را بخواند.
۳. کتاب‌هایی متناسب با علایق کودک
کودکان علایق متفاوتی دارند. مثلا بعضی از آنها شخصیت‌هایی مثل شاهزاده‌ها را دوست دارند و برخی دیگر علاقه‌مند به دنیای دایناسورها هستند. با در نظر داشتن این موضوع، کتاب‌هایی برای کودک انتخاب کنید که شخصیت اصلی آنها، از شخصیت‌های مورد علاقه‌ی کودک است. یا کتاب‌های علمی بخرید که در مورد همان موضوع موردعلاقه‌ی آنها است.
قبل از سر زدن به کتاب‌فروشی یا کتابخانه حتما از کودک در مورد موضوعات موردعلاقه‌اش سوال کنید. وقتی کودک به موضوع کتاب علاقه داشته باشد، با اشتیاق بیشتری آن را دنبال می‌کند.
برای پیدا کردن کتاب در موضوع مورد علاقه‌ی کودک، از اینترنت کمک بگیرید. این روزها اطلاعات کامل کتاب‌ها به‌راحتی پیدا می‌شود و اگر دسترسی به خود کتاب هم نداشته باشید، می‌توانید اطلاعات لازم مرتبط با آن را پیدا کنید.
۴. کمک گرفتن از خود کودک
اگر از محتوای کتاب‌ها مطمئن هستید و نمی‌دانید بین چند کتاب، کدام‌یک را انتخاب کنید، از خود کودک کمک بگیرید. بچه‌هایی که خواندن بلد نیستند، معمولا با ورق زدن کتاب و دیدن تصویرسازی‌های آن، در مورد آن کتاب تصمیم می‌گیرند. بچه‌هایی که خواندن بلد باشند، غیر از تصویرسازی معمولا موضوع کتاب را هم در نظر می‌گیرند. در مجموع کودک شما وقتی خودش کتابی را انتخاب کند، برای خواندن و شنیدن آن مشتاق‌تر است.
از سنی به بعد مثلا از سال‌های آخر دبستان که فرزند شما تقریبا به‌خوبی خواندن را یاد گرفته است، انتخاب کتاب را می‌توانید کاملا به خود او واگذار کنید. به کتاب‌فروشی‌های مخصوص کتاب کودک سر بزنید و اجازه دهید که فرزند شما آزادانه در میان قفسه‌ها بچرخد، کتاب‌ها را ورق بزند و هر کتابی که دوست داشت تهیه کند.
۵. خریدن کتاب‌های برنده‌ی جایزه
هر سال در سراسر دنیا جشنواره‌ها و مسابقات متعددی برگزار می‌شود و در آن بهترین کتاب‌ها از نظر نویسندگی، تصویرسازی، ترجمه و… انتخاب می‌شوند. کتاب‌هایی که در مسابقات مختلف برنده‌ی جوایز متعددی شده‌اند، معمولا کتاب‌های بسیار ارزشمندی هستند و ارزش آن را دارند که حتما آنها را بخوانید و داشته باشید.
اگر نمی‌توانید تصمیم بگیرید که چه کتابی بخرید، از فهرست کتاب‌هایی که برنده‌ی جایزه شده‌اند شروع کنید. معمولا این کتاب‌ها شما را ناامید نمی‌کنند و کودکان از داشتن آن لذت می‌برند.
برای این منظور لازم است که پیگیر جشنواره‌ها و مسابقات مربوط به بازار نشر باشید. اگر پیگیر این مسابقات نیستید، می‌توانید با کمک اینترنت، کتاب‌های برنده را پیدا کنید.
در ایران تعداد این جشنواره‌ها کمتر است. شما می‌توانید کتاب‌های برنده‌شده در مسابقات خارجی را پیدا کنید. این کتاب‌ها معمولا توسط ناشران داخلی هم ترجمه و منتشر می‌شوند و می‌توانید به بهترین کتاب‌های دنیا دسترسی داشته باشید.
۶. انتخاب کتاب از نویسندگان آشنا
اگر کتابی برای کودک شما جذاب بوده و دوستش دارد، احتمالا کتاب‌های دیگر همان نویسنده و تصویرگر را هم می‌پسندد. اگر نمی‌دانید چه کتابی بخرید، کتاب‌های قبلی کودک را بررسی کنید و از او بخواهید کتاب محبوبش را انتخاب کند. با کمی جست‌وجو می‌توانید کتاب‌های دیگری از همان نویسنده یا تصویرگر را پیدا کنید. احتمالا کودک شما از همان سبک نوشتن یا همان سبک تصویرسازی لذت می‌برد و کتاب جدیدش را هم دوست خواهد داشت.
این نکته در مورد بزرگترها هم صادق است. ما هم گاهی سبک نوشتن یک نویسنده را می‌پسندیم و تمام کتاب‌های آن نویسنده را می‌خوانیم و دوست داریم.
در مورد کتاب کودک، تصویرگری هم نقش مهمی دارد. پس حتما از کودک بپرسید که داستان کتاب را بیشتر دوست داشته یا نقاشی‌هایش را. اگر تصویرگری کتاب برای کودک جذاب است، دنبال آثار دیگر همان تصویرگر باشید.
۷. کتاب‌هایی با رویدادهای واقعی
برای فرزند خود کتابی بخرید که در آن از رویدادهای زندگی واقعی صحبت کرده باشد. یعنی اتفاقاتی که کودک شما آنها را هر روز خودش تجربه می‌کند و می‌تواند اتفاقات کتاب را درک کند چون آنها را خودش هم تجربه کرده است. بچه‌ها دوست دارند در مورد اتفاقاتی که در زندگیشان می‌افتد صحبت کنید و دوست دارند در مورد آن بخوانند تا تجربه‌های دیگران را هم متوجه شوند.
مثلا اگر در خانه منتظر تولد یک فرزند جدید هستید، برای بچه‌ها کتاب‌هایی با همین موضوع تهیه کنید. یا اگر کودک شما قرار است وارد مدرسه شود، می‌توانید برایش کتاب‌هایی در مورد مدرسه و روزهای اول آن پیدا کنید. این کتاب‌ها کمک می‌کنند تا کودک برای پذیرش اتفاقات بزرگ و رویدادهای زندگی واقعی آماده شود.
نمونه‌ی دیگر خریدن کتاب‌هایی است که کودک در مورد موضوع آن فکر می‌کند. مثلا اگر فرزند شما دوست دارد که در آینده پلیس شود، کتابی با موضوع یک روز زندگی یک پلیس برایش تهیه کنید. بچه‌ها کتاب‌هایی را که می‌توانند حوادث آن را درک کنند بیشتر دوست دارند و برایشان واقعی‌تر به نظر می‌رسد.
۸. کتاب‌های آموزنده
یکی از جنبه‌های خواندن کتاب برای کودک، علاوه بر سرگرم کردن کودک، آموختن چیزهای مهم است. گاهی اوقات کودکان با کمک شعر و داستان، مفاهیم اصلی زندگی را بهتر و عمیق‌تر یاد می‌گیرند. ممکن است شما با نصحیت کردن و صحبت بخواهید چیزی را به کودک یاد بدهید ولی خواندن یک داستان مرتبط معمولا تاثیرگذاری بیشتری دارد.
کتاب‌هایی تهیه کنید که مهارت‌های ضروری و مهم را به کودک می‌آموزد. این مهارت می‌تواند خواندن و نوشتن، اعداد و رنگ‌ها و… باشد یا حتی مهارت‌های ارتباطی مثل برقراری ارتباط با دوستان و همین طور آموزش اصول اخلاقی. مثلا بدی حسادت، دروغ و دشمنی را می‌توانید در قالب یک شعر یا داستان زیبا به کودک یاد بدهید.
۹. دخالت ندادن سلیقه‌ی شخصی
گاهی اوقات والدین سعی می‌کنند تا سلیقه‌ی شخصی خود را روی انتخاب کتاب کودک اعمال کنند و بیشتر از نیاز و علاقه‌ی کودک، سلیقه‌ی خودشان را در نظر می‌گیرند. حتی شاید دوست داشته باشند کتاب‌هایی که خودشان در کودکی خوانده‌اند و برایشان جالب بوده، برای فرزندان خود بخرند.
ولی توجه کنید که کودک شما هر چقدر هم کوچک باشد، سلیقه و علایق خاص خود را دارد. مممکن است کتاب‌های عالی و فوق‌العاده‌ی زمان شما، برای کودک امروزی، جالب و سرگرم‌کننده نباشد. پس اگر سلیقه‌ی شما و سلیقه‌ی کودک با هم تفاوت دارد، سلیقه‌ی کودک اولویت دارد و باید از سلیقه‌ی خود صرف نظر کنید.
۱۰. توجه به تصویرسازی‌ها
این روزها یکی از مهم‌ترین قسمت‌های کتاب کودک، تصویرسازی‌های آن است. تقریبا هیچ‌کدام از کتاب‌های کودکان، بدون تصویرسازی منتشر نمی‌شوند. تصویرسازی‌ها نقش مهمی در علاقه‌مندی کودک به کتاب دارند. پس علاوه بر توجه به موضوع و محتوای کتاب و ادبیات آن، تصویرسازی‌های کتاب را هم در نظر بگیرید.
البته برای کودکانی که سن بسیار کمتری دارند، کتاب‌هایی چاپ می‌شود که اصلا متن ندارد و همه‌ی آن تصویرسازی است. شما می‌توانید این کتاب را در اختیار کودک بگذارید تا با تخیل خودش، بر اساس تصویرسازی‌ها داستانی بسازد یا خودتان، با توجه به تصاویر، داستانی برای کودک تعریف کنید.
۱۱. جذابیت برای روخوانی
روخوانی کردن کتاب با صدای بلند، برای بچه‌ها جذاب است. آنها دوست دارند بزرگترها برایشان با صدای بلند کتاب بخوانند یا اگر خودشان خواندن بلد باشند، دوست دارند برای دیگران کتاب بخوانند. برای بلند خواندن یک کتاب، لحن و نوشتار آن مهم است. کتاب‌هایی که یک ریتم خاص و یکنواخت دارند برای بچه‌ها جذاب‌تر هستند. به‌همین دلیل است که بیشتر بچه‌ها معمولا شعر را دوست دارند.
موقع انتخاب کتاب برای کودک کتابی بخرید که بلند خواندن آن هم برای شما و هم برای خود کودک، جذاب باشد و بتواند با شما همراهی کند.
۱۲. خرید کتاب‌های روز
با جست‌وجو در اینترنت یا پرسیدن سوال از مسئولان کتابخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌ها می‌توانید کتاب‌های محبوب روز را پیدا کنید. خواندن این کتاب‌ها کمک می‌کند که از بازار نشر کتاب کودک مطلع باشید و موضوعات جدید و به‌روز را برای کودک انتخاب کنید. با این روش، کمی از کتاب‌های قدیمی فاصله می‌گیرید و همیشه موضوعات تازه‌ای برای مطالعه‌ی کودک در اختیار او می‌گذارید.
جمع‌بندی
کتاب بهترین هدیه‌ای است که می‌توانید برای فرزند خود بخرید. انتخاب کتاب خوب برای کودک اهمیت زیادی دارد چون موضوع و محتوای کتاب و حتی تصویرسازی‌های آن باید متناسب با سن کودک و علایق او باشد. با راهکارهایی که عنوان کردیم، بهترین کتاب را برای فرزند خود انتخاب کنید و با هدیه دادن کتاب، او را برای مطالعه‌ی بیشتر تشویق کنید.
با این روش فرزندی تربیت می‌کنید که در بزرگسالی هم مشتاق کتاب و مطالعه خواهد بود. موقع انتخاب کتاب برای کودک به سلیقه‌ی خود او هم توجه کنید تا کتاب خواندن به فرایندی دلپذیر و لذت‌بخش برای او تبدیل شود و در بزرگسالی هم این عادت خوب را ترک نکند.
منابع: Readingeggs, Stayathomeeducator
