۷ علت شایع درد تخمدان (و ارتباط آن با سرطان)
تخمدان‌ها غدد تولید مثلی هستند که در دو طرف لگن قرار دارند. این اندام‌های مهم مسؤول ساخت تخمک هستند و همچنین به‌عنوان منبع اصلی هورمون‌های استروژن و پروژسترون در بدن عمل می‌کنند. زنان هر از گاهی درد تخمدان را تجربه می‌کنند که معمولا این درد به چرخه‌ی قاعدگی مربوط می‌شود. اما گاهی اوقات می‌تواند نشانه‌ی یک بیماری زمینه‌ای مهم باشد. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ ۷ علت درد تخمدان را معرفی کرده و علائم، نحوه‌ی تشخیص و درمان آن‌ها را توضیح می‌دهیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
۱.میتل اشمرز
بعضی از افراد هر ماه در حین تخمک‌گذاری درد تخمدان را تجربه می‌کنند که به این وضعیت «میتل اشمرز» (Mittelschmerz) می‌گویند. تخمک‌گذاری در اواسط چرخه‌ی قاعدگی اتفاق می‌افتد. بنابراین، ممکن است بیشترین درد را در حدود روز ۱۴ یا بعد از آن احساس کنید.
تئوری‌های مختلفی درباره‌ی درد ناشی از تخمک‌گذاری وجود دارد. یک نظریه این است که چون سوراخی در تخمدان وجود ندارد، تخمک باید از دیواره‌ی تخمدان عبور کند که این موضوع باعث بروز درد می‌شود. به اعتقاد بعضی از پزشکان، بزرگ شدن تخمک در تخمدان، درست قبل از تخمک‌گذاری، ممکن است به ایجاد درد منجر شود.
علائم
معمولا در یک طرف لگن خود احساس ناراحتی می‌کنید. این درد به تخمدانی مربوط است که تخمک را آزاد می‌کند. درد تخمک‌گذاری اغلب خفیف و مبهم است و از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد. اما گاهی اوقات می‌تواند شدید و ناگهانی باشد. بعضی از زنان در حین تخمک‌گذاری دچار خونریزی یا ترشح می‌شوند. بعضی از آن‌ها هم ممکن است همراه با درد حالت تهوع داشته باشند.
معمولا درد ناشی از تخمک‌گذاری نگران‌کننده نیست. با این حال، در بعضی مواقع ممکن است نشانه‌ی ابتلا به بیماری‌هایی مانند اندومتریوز یا عفونت‌های مقاربتی (STI) باشد. در صورتی که درد شدید است، به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص و درمان
پزشکان با توجه به زمان بروز درد و معاینه‌ی لگنی درد ناشی از تخمک‌گذاری را تشخیص می‌دهند. اگر درد به تخمک‌گذاری مربوط باشد، در حین معاینه‌ی لگنی هیچ مشکلی مشاهده نمی‌شود.
درد میتل اشمرز طی یک یا دو روز برطرف می‌شود و نیازی به درمان ندارد. بعضی از افراد ممکن است برای تسکین درد به استفاده از داروهای مسکن بدون نسخه (OTC) مانند استامینوفن یا ایبوپروفن نیاز پیدا کنند. اگر قصد بارداری ندارید، استفاده از قرص‌های ضدبارداری می‌تواند درد را کاهش دهد. چون اگر این قرص‌ها طبق دستور مصرف شوند، تخمک‌گذاری را به‌طور کامل متوقف می‌کنند.
۲. کیست تخمدان
کیست‌های تخمدان، کیسه‌های پر از مایعی هستند که روی سطح تخمدان ایجاد می‌شوند. شایع‌ترین انواع کیست‌ها در طول چرخه‌ی قاعدگی تشکیل می‌شوند. به این کیست‌ها «کیست‌های عملکردی» می‌گویند که اغلب طی چند هفته یا چند ماه از بین می‌روند. سایر انواع کیست که ارتباطی به چرخه‌ی قاعدگی ندارند، به شرح زیر است.
- اندومتریوما (Endometriomas) یا کیست‌های شکلاتی که روی تخمدان افراد مبتلا به اندومتریوز ایجاد می‌شوند.
- کیست‌های درموئید (Dermoid) یا تراتوما (Teratomas) که از بدو تولد رشد می‌کنند و می‌توانند شامل بافت‌هایی مانند پوست و مو باشند.
- سیست آدنوما (Cystadenomas) که با مایع آبکی یا موکوس مانند پر شده و به‌طور بالقوه می‌تواند بسیار بزرگ شود.
اکثر کیست‌های تخمدان خوش‌خیم و غیرسرطانی هستند. احتمال بدخیم یا سرطانی بودن کیست‌های تخمدان در افراد سالمند و یائسه بیشتر است.
علائم
اکثر کیست‌ها، حتی کیست‌های بزرگ، درد یا علامت دیگری ایجاد نمی‌کنند. شایع‌ترین علائمی که ممکن است مشاهده شود در ادامه آورده شده‌اند.
- درد شامل درد لگن، درد مبهم کمر و ران، درد لگن در حوالی زمان پریود و درد هنگام رابطه‌ی جنسی
- خونریزی غیرعادی از واژن
- حساسیت سینه‌ها
- احساس فشار روی مثانه و تکرر ادرار
- مشکل در تخلیه‌ی کامل مثانه یا روده
کیست‌های تخمدان ممکن است بزرگ و پاره شوند. پارگی کیست می‌تواند باعث خونریزی شدید شود. در صورت مشاهده‌ی علائم زیر بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
- درد ناگهانی و شدید شکم
- تب
- حالت تهوع یا استفراغ
- سرد شدن پوست
- تنفس سریع
- سبکی سر
تشخیص و درمان
اگر علائم کیست تخمدان را داشته باشید، پزشک ابتدا معاینه‌ی لگنی انجام می‌دهد تا وجود کیست را روی تخمدان‌ها احساس کند. در صورت تشخیص کیست، آزمایش‌های زیر انجام می‌شوند.
- تست بارداری
- سونوگرافی ترانس واژینال برای تعیین اندازه، محل و محتوای کیست
- آزمایش خون برای تشخیص نشانگر سرطان تخمدان به نام CA125 (برای زنان یائسه)
بسیاری از کیست‌های تخمدان خودبه‌خود از بین می‌روند. چنانچه کیست باعث درد تخمدان می‌شود، داروهای مسکن بدون نسخه به تسکین آن کمک می‌کنند. اگر کیست‌ها به‌طور مکرر ایجاد می‌شوند، ممکن است پزشک استفاده از روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری را توصیه کند. این داروها تخمک‌گذاری را متوقف می‌کنند و احتمال تشکیل کیست را کاهش می‌دهند.
بعضی از انواع کیست به جراحی نیاز دارند. غالبا جراحی با استفاده از لاپاراسکوپی و از طریق ایجاد یک برش کوچک در شکم انجام می‌شود. جراحی برای کیست‌های زیر توصیه می‌شود.
- خودبه‌خود از بین نروند.
- درد زیادی ایجاد کنند.
- بزرگ باشند یا بزرگ‌تر شوند.
- در سونوگرافی غیرعادی به نظر برسند.
۳. اندومتریوز
اندومتریوز (Endometriosis)، یکی از مهم‌ترین دلایل درد تخمدان است. در این بیماری، بافتی مشابه اندومتر که داخل رحم را می‌پوشاند، در خارج از رحم رشد می‌کند. تخمدان‌ها یکی از نواحی هستند که این بافت در آن‌ها رشد می‌کند.
علائم
علامت اصلی اندومتریوز درد است که به شکل‌های مختلف زیر ظاهر می‌شود.
- دردهای شدید قاعدگی (دیسمنوره)
- درد مزمن لگن یا کمر
- دردی که در حین یا بعد از رابطه‌ی جنسی ایجاد می‌شود
- درد در هنگام ادرار کردن یا اجابت مزاج که اغلب در زمان پریود بدتر می‌شود
- مشکلات گوارشی
شدت درد از فردی به فرد دیگر متفاوت است. میزان دردی که تجربه می‌کنید، نشان‌دهنده‌ی شدت اندومتریوز نیست. برای مثال ممکن است درد شدید باشد، اما به اندومتریوز خفیف مبتلا باشید. سایر علائم اندومتریوز در ادامه آمده است.
- خستگی
- حالت تهوع
- اسهال
- یبوست
- ناباروری
تشخیص و درمان
تشخیص اندومتریوز دشوار است. چون علائم آن مشابه‌ی بسیاری از بیماری‌ها است. پزشک برای تشخیص بیماری علائم و سابقه‌ی پزشکی شخصی و خانوادگی را بررسی می‌کند. سپس معاینه‌ی لگنی انجام می‌دهد. در مرحله‌ی بعد، از روش‌های تصویربرداری مثل سونوگرافی و ام آر آی (MRI) برای ارزیابی ناحیه‌ی اطراف اندام‌های تناسلی استفاده می‌کند. لاپاراسکوپی، تنها راه مطمئن برای تشخیص اندومتریوز است. با لاپاراسکوپی که نوعی جراحی کم‌تهاجمی است، پزشک داخل لگن را بررسی کرده و در صورت لزوم نمونه‌برداری انجام می‌دهد.
در حال حاضر، هیچ درمانی برای اندومتریوز وجود ندارد و به همین دلیل پزشکان بر کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی متمرکز می‌شوند. داروهای زیر به کنترل علائم اندومتریوز کمک می‌کنند.
- داروهای هورمونی ضدبارداری که درد و خونریزی را کاهش می‌دهند.
- آگونیست‌های هورمون آزادکننده‌ی گنادوتروپین که با تأثیر بر هورمون‌های چرخه‌ی قاعدگی، اندومتریوز را درمان می‌کنند.
- داروهای ضددرد بدون نسخه که می‌توانند درد خفیف را کاهش دهند.
جراحی هم به درمان اندومتریوز کمک می‌کند. در طی جراحی، پزشک ضایعات اندومتریوز را در ناحیه‌ی لگن تشخیص داده و آن‌ها را برمی‌دارد یا از بین می برد. معمولا در شرایط زیر جراحی توصیه می‌شود.
- علائم شدید باشد.
- بیماری به سایر درمان‌ها پاسخ ندهد.
- بیماری بر باروری اثر گذاشته باشد.
در بعضی از افراد سایر مداخلات مانند طب سوزنی، رژیم غذایی و مصرف مکمل‌های غذایی یا گیاهی به کاهش علائم اندومتریوز کمک می‌کند.
۴. بیماری التهابی لگن
به عفونت اندام‌های تناسلی که دهانه‌ی رحم، رحم، لوله‌های رحم و تخمدان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بیماری التهابی لگن (PID) می‌گویند. این عفونت در زنانی که در سنین باروری هستند، شایع‌تر است و ممکن است به آسیب دائمی اندام‌های تناسلی و در نتیجه عوارض جدی مثل ناباروری و حاملگی خارج رحمی منجر شود.
علائم
PID می‌تواند با علائم یا بدون علائم باشد. علائم PID ممکن است خفیف باشد یا با سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته شود. رایج‌ترین علائم این بیماری را در ادامه ببینید.
- درد یا حساسیت لگن یا شکم
- احساس سوزش هنگام ادرار کردن
- تکرر ادرار
- خونریزی نامنظم
- تغییر ترشحات واژن
- درد هنگام رابطه‌ی جنسی
- تب (با یا بدون لرز)
تشخیص و درمان
روش‌های زیر به تشخیص PID کمک می‌کنند.
- معاینه‌ی لگن برای بررسی التهاب و حساسیت اندام‌های تناسلی
- کشت یک نمونه از واژن یا دهانه‌ی رحم برای آزمایش عفونت
- آزمایش برای تشخیص بیماری‌های مقاربتی مانند سوزاک و کلامیدیا
- آزمایش خون و ادرار برای بررسی علائم التهاب و کمک به رد سایر بیماری‌ها
همچنین ممکن است پزشک از روش‌های زیر برای تأیید تشخیص PID یا ارزیابی آسیب‌دیدگی اندام‌های تولید مثلی استفاده کند.
- سونوگرافی لگن
- نمونه‌برداری از اندومتر (پوشش دیواره‌ی رحم)
- لاپاراسکوپی
درمان PID شامل مصرف یک دوره آنتی‌بیوتیک است که باید به‌طور کامل استفاده شود تا عفونت از بین برود. همسر شما هم باید تحت درمان قرار بگیرد تا احتمال عود مجدد عفونت کاهش یابد. در شرایط نادر، ممکن است برای کمک به درمان PID به جراحی نیاز باشد. معمولا جراحی در شرایطی توصیه می‌شود که به دلیل عفونت در ناحیه‌ی لگن آبسه ایجاد یا پاره شده باشد.
۵. پیچ‌خوردگی تخمدان
این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان به دور رباط‌هایی که آن را در جای خود در ناحیه‌ی لگن نگه داشته‌اند، می‌پیچد. پیچ‌خوردگی خون‌رسانی به تخمدان را قطع کرده و باعث از بین رفتن بافت تخمدان می‌شود. غالبا پیچ‌خوردگی تخمدان به دلیل وجود توده‌ای که در اثر کیست تخمدان، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و تومور ایجاد شده، رخ می‌دهد. بارداری و درمان‌های باروری هم به دلیل بزرگ شدن فولیکول‌های تخمدان، از عوامل خطر پیچ‌خوردگی هستند.
علائم
علائم پیچ‌خوردگی تخمدان شامل زیر است.
- درد ناگهانی و شدید لگن که ممکن است به شکم، پشت یا پهلو سرایت کند.
- حالت تهوع
- استفراغ
پیچ‌خوردگی تخمدان یک اورژانس پزشکی است و به درمان سریع نیاز دارد. اگر علائم این بیماری را تجربه کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص و درمان
از آزمایش خون و ادرار برای کمک به تشخیص پیچ‌خوردگی تخمدان استفاده می‌شود. غالبا آزمایش بارداری هم انجام می‌شود. چون بارداری یک عامل خطر برای پیچ‌خوردگی است. سونوگرافی ترانس واژینال یا سونوگرافی لگن می‌تواند به پزشک در مشاهده‌ی تخمدان آسیب‌دیده و بررسی وضعیت خون‌رسانی به آن کمک کند. با این حال، تشخیص قطعی در طی جراحی اصلاحی (بازگرداندن تخمدان به جای خود) انجام می‌شود.
پیچ‌خوردگی تخمدان با استفاده از جراحی درمان می‌شود. در حین جراحی، پزشک تلاش می‌کند تا تخمدان را به دقت باز کند. در صورتی که کیست تخمدان وجود داشته باشد، ممکن است آن را هم بردارد. اگر بافت تخمدان شروع به از بین رفتن کرده باشد یا توده‌ی تخمدان سرطانی به نظر برسد، ممکن است پزشک تخمدان و لوله‌ی رحم مرتبط را بردارد.
۶. سندرم تخمدان باقیمانده
برای درمان بعضی از بیماری‌ها لازم است که رحم و تخمدان‌ها از طریق جراحی برداشته شوند. سندرم تخمدان باقیمانده زمانی رخ می‌دهد که بعد از جراحی بخش کوچکی از بافت تخمدان به‌طور ناخواسته در داخل لگن باقی می‌ماند. رایج‌ترین دلایل بروز این اتقاق در زیر آورده شده است.
- وجود چسبندگی
- خونریزی در حین جراحی
- تغییرات آناتومیک
- تکنیک ضعیف جراحی
علائم
درد لگن شایع‌ترین علامت ORS است که علائم زیر را دارد.
- احساس یک توده‌ی لگنی
- ظاهر نشدن علائم یائسگی مورد انتظار بعد از جراحی
- علائم مشابه‌ی اندومتریوز (مانند درد هنگام رابطه‌ی جنسی، درد هنگام ادرار کردن یا مشکلات گوارشی)
اگر قبلا تخمدان‌های خود را جراحی کرده‌اید و درد لگنی دارید، با پزشک مشورت کنید. چون ممکن است این درد از ORS ناشی شود.
تشخیص و درمان
برای تشخیص ORS، پزشک سابقه‌ی جراحی‌های شما را بررسی کرده و سونوگرافی لگن انجام می‌دهد. تشخیص قطعی ORS از طریق لاپاراسکوپی انجام می‌شود. در حین لاپاراسکوپی، پزشک نمونه‌ای از بافت تخمدان باقیمانده را جمع‌آوری و آزمایش می‌کند.
با استفاده از جراحی بافت تخمدان باقیمانده برداشته می‌شود. اگر جراحی توصیه نشود یا مناسب نباشد، به جای آن از هورمون‌درمانی استفاده می‌شود. هورمون‌درمانی تخمک‌گذاری را سرکوب می‌کند و علائم ORS را کاهش می‌دهد.
۷. درد ارجاعی
تخمدان‌ها در نزدیکی بسیاری از اندام‌های بدن قرار دارند. در نتیجه، ممکن است درد تخمدان و لگن به سایر بیماری‌ها مربوط باشد. هنگامی که احساس درد در یک قسمت از بدن به وجود درد در ناحیه‌ی دیگری مربوط باشد، به آن درد ارجاعی یا راجعه می‌گویند. احتمالا نحوه‌ی اتصال اعصاب و همپوشانی یا نزدیک بودن مسیرهای عصبی به یکدیگر در بروز درد ارجاعی نقش دارد.
علائم
چند نمونه از شرایطی که می‌توانند باعث درد ارجاعی در ناحیه‌ی تخمدان شوند به شرح زیر است.
- آپاندیسیت؛ التهاب و عفونت آپاندیس باعث بروز درد در نزدیکی ناف یا سمت راست شکم، بی‌اشتهایی، یبوست، تب، لرز و استفراغ می‌شود.
- یبوست؛ اگر کمتر از سه بار در هفته اجابت مزاج داشته باشید، احتمالا دچار یبوست هستید. مدفوع سفت، زور زدن هنگام اجابت مزاج و احساس عدم تخلیه‌ی کامل روده از سایر علائم یبوست هستند.
- سنگ کلیه؛ درد شدیدی که روی پهلو، پشت و نزدیک دنده‌ها متمرکز است، می‌تواند به سنگ کلیه مربوط باشد. خون در ادرار، تب یا لرز هم از علائم سنگ کلیه است.
- بارداری؛ اگر پریود نمی‌شوید، ممکن است باردار باشید. حساسیت سینه‌ها، حالت تهوع، استفراغ و خستگی از سایر علائمی هستند که زنان باردار تجربه می‌کنند. حاملگی خارج رحمی هم می‌تواند باعث درد ارجاعی شود، به‌ویژه اگر درد شدید باشد.
- عفونت مجاری ادراری (UTI)؛ اگر درد در مرکز لگن احساس می‌شود، ممکن است عفونت ادراری داشته باشید. UTI باعث تکرر ادرار و احساس سوزش هنگام ادرار کردن می‌شود.
تشخیص و درمان
پزشک علاوه بر بررسی سابقه‌ی پزشکی کارهای زیر را انجا می‌دهد.
- معاینه لگن انجام می‌دهد.
- آزمایش خون یا ادرار را توصیه می‌کند.
- آزمایش بارداری انجام می‌دهد.
- از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی، سی تی اسکن (CT) یا MRI برای مشاهده‌ی لگن یا شکم استفاده می‌کند.
هیچ درمان خاصی برای درد ارجاعی وجود ندارد. هنگامی که پزشک علت بروز درد تخمدان را شناسایی کرد، برای درمان آن برنامه‌ریزی می‌کند.
ارتباط درد تخمدان با سرطان تخمدان
ممکن است نگران باشید که درد تخمدان به سرطان مربوط باشد. اگرچه نباید این احتمال را نادیده گرفت، اما سرطان تخمدان نسبتا نادر است. این بیماری غالبا زنان سالمند و بالای ۶۳ سال را درگیر می‌کند. سابقه‌ی خانوادگی سرطان تخمدان، چاقی، اندومتریوز، نداشتن سابقه‌ی بارداری و سیگار کشیدن احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را بالا می‌برند.
علائم
مراحل اولیه‌ی سرطان تخمدان ممکن است بدون علامت باشد. علائم زیر با پیشرفت سرطان مشاهده می‌شوند.
- نفخ یا تورم شکم
- درد لگن یا شکم
- سریع سیر شدن هنگام غذا خوردن
- تکرر ادرار
- خستگی
- درد هنگام رابطه‌ی جنسی
- کاهش وزن ناخواسته
- ناراحتی معده
- یبوست
تشخیص و درمان
فرآیند تشخیص سرطان تخمدان با بررسی سابقه‌ی پزشکی و انجام معاینه‌ی بدنی شروع می‌شود. روش‌های تصویربرداری مثل سونوگرافی، MRI و سی تی اسکن به پزشک اجازه می‌دهند که تخمدان‌ها و اندام‌های اطراف آن‌ها را ببیند. آزمایش دیگری که ممکن است پزشک تجویز کند، آزمایش خون برای بررسی نشانگر CA125 است. سطح CA125 در افراد مبتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد. نمونه‌برداری از بافت تخمدان و بررسی آن در زیر میکروسکوپ برای تشخیص و تعیین مرحله‌ی سرطان حیاتی است.
معمولا سرطان تخمدان با جراحی و برداشتن تخمدان آسیب‌دیده درمان می‌شود. با توجه به میزان گسترش سرطان ممکن است سایر بافت‌های اطراف مثل غدد لنفاوی، لوله‌های رحم، رحم و دهانه‌ی رحم هم برداشته شوند. شیمی‌درمانی هم به درمان سرطان تخمدان کمک می‌کند و هم می‌تواند بعد از جراحی سلول‌های سرطانی باقیمانده را از بین ببرد.
کلام پایانی
درد تخمدان دلایل مختلفی دارد که بعضی از آن‌ها خطرناک نیستند، اما تعدادی از آن‌ها می‌توانند عوارض جدی ایجاد کنند. حتی اگر درد خفیف است و روی فعالیت‌های روزمره‌ی شما تأثیر نمی‌گذارد، بهتر است با پزشک مشورت کنید. اگر به‌طور ناگهانی متوجه‌ی درد تخمدان شدید و این درد با علائمی مانند تب یا استفراغ همراه بود، به اورژانس مراجعه کنید. پزشک با بررسی تاریخچه‌ی پزشکی شما، معاینه‌ی بدنی و استفاده از سایر روش‌های تشخیصی علت بروز درد تخمدان را مشخص می‌کند.
منبع: healthline
