۲۵ سال از فرود نخستین مریخ‌نورد ناسا روی سیاره‌ی سرخ گذشت
۲۵ سال پیش در ۴ جولای، روز استقلال آمریکا بود که سوجورنر ناسا، یک مریخ‌نورد کوچک همنام با یکی از طرفداران لغو جنگ داخلی این کشور، با چتر نجات و به کمک کیسه‌ی هوا به سطح سیاره‌ی سرخ رسید.
نخستین مریخ‌نورد ناسا با نام «سوجورنر» (Sojourner) در ۴ جولای ۱۹۹۷ (۱۳ تیر ۱۳۷۶) در «هامونه‌ی کرایس» (Chryse Planitia) بر فراز فرودگر خود، «رهیاب» (Pathfinder) روی سطح مریخ نشست. این فرود موفقیت‌آمیز باعث انقلابی در فناوری اکتشاف مریخ شد که توسط مریخ‌نوردهای فعال کنجکاوی و پشتکار ناسا تا امروز، یعنی یک ربع قرن بعد، همچنان ادامه دارد.
نام مریخ‌نورد این مأموریت در یک مسابقه‌ی سراسری توسط «والری آمبرویز» (Valerie Ambroise) 12 ساله پیشنهاد شده بود، که مقاله‌ی برنده‌ی او، به نقش مهم «سوجورنر تروث» (Sojourner Truth)، با نام مستعار «ایزابلا ون واگنر» (Isabella Van Wagener) می‌پرداخت.
مریخ نورد سوجورنر نزدیک به چهار ماه یعنی ۱۲ برابر طول عمر طراحی خود، روی مریخ کار کرد که شامل قرارگیری روی سنگ‌ها، تجزیه‌وتحلیل شیمی آن‌ها و انتقال مشاهدات خود به زمین بود.
این نتایج که بلافاصله در شبکه‌های اینترنتی ابتدایی آن دوران پخش شد، سیاره‌ای سرخ را نشان داد که به‌طور بالقوه می‌تواند پذیرای شرایط حیات باشد. آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا (JPL) که مریخ‌نورد را مدیریت می‌کرد در آن زمان گفت: «یافته‌های علمی حاصل نشان می‌دهد که مریخ در گذشته گرم و مرطوب بوده و دارای آب در حالت مایع و اتمسفر غلیظ‌تری بوده است.»
سوجورنر که با انرژی خورشیدی کار می‌کرد، نقش یک جد ارزشمند را برای مریخ‌نوردهای بسیار بزرگ‌تر و دارای انرژی هسته‌ای امروزی دارد: «کنجکاوی» (Curiosity) که در آستانه‌ی رسیدن به دهمین سال فعالیت در مریخ است و «پشتکار» (Perseverance) که ۱۸ فوریه ۲۰۲۰ (۱ اسفند ۱۳۹۹) همراه بالگرد «نبوغ» (Ingenuity) روی مریخ فرود آمد.
مقایسه‌ی سه نسل از مریخ‌نوردهای ناسا در آزمایشگاه پیشرانش جت؛ نمونه‌ی دوقلوی سوجورنر در جلو دیده می‌شود، دوقلوی مریخ‌نوردهای روح و فرصت که در سال ۲۰۰۴ به مریخ رسیدند در سمت چپ قرار دارد و نمونه‌ی مریخ‌نورد کنجکاوی هم که در سال ۲۰۱۲ بر سطح مریخ فرود آمد در راست قرار گرفته است.
Credit: NASA/JPL-Caltech
این مریخ‌نوردها بخشی چند نسل از فرودگرها، مدارگردها و دیگر وسایل نقلیه را تشکیل می‌دهند که سیاره‌ی سرخ را برای درک تاریخچه‌ی پیچیده‌ی آن کاوش می‌کنند. مواردی مانند اینکه چرا اتمسفر مریخ رقیق شد، چقدر آب روی سطح جاری شد و آیا شرایط سکونت در آن وجود داشته است یا خیر، پرسش‌هایی است که هنوز دانشمندان را به خود مشغول کرده است.
مریخ‌نورد پشتکار در ۱۳ تیر به مناسبت این سالگرد در توییتر نوشت: «بیست‌وپنج سال پیش در چنین روزی، یک پیشگام واقعی به زمین نشست. سوجورنر ثابت کرد که ما می‌توانیم در مریخ رانندگی کنیم. از آن زمان هر مریخ‌نورد کاوش‌های کاملی روی سطح انجام داده است. من پنجمین نفر در این مسیر هستم و نمونه‌هایی را جمع‌آوری می‌کنم که می‌توانند روزی به زمین بازگردند و تاریخ را از نو بنویسند.»
این مأموریت همچنین به عنوان یک چراغ راه در همراه کردن مردم عمل کرد. تیم‌های مریخ‌نوردهای امروزی از توییت‌ها، تیک‌تاک و رویدادهای پخش زنده برای اعلام یافته‌های جدید در مریخ استفاده می‌کنند.
اینترنت در سال ۱۹۹۷ خیلی زود شاهد آپلود پیوسته‌ی تصاویر در وب‌سایت Pathfinder بود که هنوز هم طراحی همان دوران قدیمی خود را دارد. در ابتدا، ناسا فکر کرد که پس از فرود، ۲۵ میلیون دانلود از تصاویر خواهد داشت. اما این آژانس در سال ۲۰۱۷ یادآور شد که خیلی زود این تخمین را به سه برابر، به‌روز کرد. بار ترافیک به اندازه‌ای بود که این آژانس را ناچار کرد سرورهای دیگر را هم برای جلوگیری از خرابی وب‌سایت آزمایشگاه پیشرانه جت وارد عمل کند و سرانجام همه‌ی این تلاش‌ها کارساز بود.
رهیاب مریخ بسیار در حافظه‌ی جمعی مردم محبوب و ماندگار شد و حتی در فیلم «مریخی» (Martian) که در سال ۲۰۱۵ بر اساس رمانی از «اندی ویر» (Andy Weir) ساخته شد هم به این تاریخ‌سازی به‌عنوان یک نقطه عطف مهم اشاره شده است. این فیلم درباره‌ی فضانوردی است که پس از سرگردان شدن، به تنهایی به سیاره‌ی سرخ می‌رود.
این مأموریت آخرین ارسال تصاویر خود را در ۲۷ سپتامبر ۱۹۹۷ (۵ مهر ۱۳۷۶) انجام داد و بدین ترتیب راهیاب مریخ و سوجورنر برای همیشه در سطح مریخ آرام شدند، اما داده‌های آن‌ها برای همیشه باقی خواهند ماند. ناسا هنوز ۱۶۵۰۰ تصویر از رهیاب مریخ و ۵۵۰ تصویر از سوجورنر در اختیار دارد که دانشمندان امروزی می‌توانند آن‌ها را تجزیه‌وتحلیل کنند تا بینش جدیدی در مورد تاریخچه‌ی سیاره سرخ به‌دست آورند.
عکس کاور: مریخ‌نورد سوجورنر روی فرودگر رهیاب مریخ لحظاتی پس از فرود بر سیاره‌ی سرخ
Credit: NASA
منبع: Space
