آخرین فرصت تماشای دنباله‌دار لئونارد را از دست ندهید
با رسیدن دنباله‌دار لئونارد به نزدیک‌ترین فاصله با زمین، فرصت محدودی برای رصد آن در اختیار است که نباید از دست داد.
اگر فرصتی دارید و می‌توانید زیر آسمانی تاریک و صاف حضور پیدا کنید، پنجره‌ی رصدی درخشان‌ترین دنباله‌دار سال را از دست ندهید. ناظران نیمکره‌ی شمالی یک پنجره‌ی محدود برای رصد دنباله‌دار «لئونارد» (Leonard) یا C/2021 A1 در اختیار دارند که احتمالا درخشان‌ترین دنباله‌دار سال خواهد بود.
خبر خوب این است که با وجود زمان کوتاهی که برای تماشای این جرم دردسترس است اما انتظار می‌رود که روشنایی لئونارد با نزدیک شدن به زمین افزایش یابد. این دنباله‌دار که در هفته‌ی گذشته با قدر ۷ توسط یک دوربین دوچشمی قابل رؤیت بود، امکان دارد در روز آینده تا قدر حدود ۵ هم درخشان شود که باعث می‌شود در آسمان پیش از طلوع در مناطق تاریک، با چشم غیرمسلح هم قابل رؤیت باشد.
شناسایی دنباله‌دار
«گرگ لئونارد» (Greg Leonard) پژوهشگر ارشد «رصدخانه‌ی کوه لمون» (Mt. Lemmon Observatory) در نزدیکی توسان آریزونا، این دنباله‌دار را در ۳ ژانویه‌ی ۲۰۲۱ و زمانی که یک بسیار ضعیف و دور بود کشف کرد. از آن زمان به‌طور پیوسته به خورشید و زمین نزدیک‌تر شده و در ۳ ژانویه‌ی ۲۰۲۲ به حضیض مداری (نزدیک‌ترین فاصله به خورشید) خواهد رسید. اما سه هفته پیش از آن یعنی در ۱۲ دسامبر (۲۱ آذر) از نزدیک‌ترین فاصله با زمین در ۳۴.۹ میلیون کیلومتری عبور خواهد کرد.
مدار دنباله‌دار لئونارد
Credit: NASA, JPL Horizons
این دنباله‌دار یک هدف عالی برای منجمان آماتور در آسمان شب آذر است و گزینه‌ی مطلوبی برای عکاسی هم به‌شمار می‌رود. در حالی که لئونارد با دنباله‌دار باشکوه سال گذشته یعنی «نئووایز» (NEOWISE) قابل مقایسه نیست، اما احتمالا طی چند روز تا ۱۲ دسامبر (۲۱ آذر) در آسمان صبحگاهی مناطق تاریک با چشم غیرمسلح قابل مشاهده خواهد بود و به‌تدریج در گرگ‌ومیش صبحگاهی در آسمان شرقی ناپدید خواهد شد. بنابراین رصد با یک دوربین دوچشمی، در مناطقی که آسمان شرقی تاریکی دارند، یک تجربه‌ی خوب را رقم خواهد زد. خوشبختانه در این زمان هم ماه غروب کرده و نور آن مانع رصد نمی‌شود.
آینده‌ی لئونارد
پیش‌بینی دنباله‌دارها کار آسانی نیست و تمایل زیادی به رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی دارند. این اجرام آسمانی با توجه به ساختار لانه‌زنبوری شکننده از یخ‌های عجیب‌وغریب و آشنا، گاهی با نزدیک شدن به خورشید از هم می‌پاشند. گرمایش خورشیدی یخ را تبخیر می‌کند و بدین ترتیب فشارهای ایجاد شده به داخل و خارج از بدنه‌ی دنباله‌دار، گاهی اوقات می‌تواند ساختارهای آن را مختل کرده و از هم جدا کنند.
حتی این امکان وجود دارد که چنین چیزی برای لئونارد هم روی بدهد، زیرا پس از روشن شدن پیوسته، اخیرا نشانه‌هایی از زیاد نشدن درخشندگی از خود نشان داده است. این دنباله‌دار هم‌اکنون فقط به دلیل نزدیک شدن به زمین درخشان‌تر دیده می‌شود و روشنایی ذاتی آن با وجود نزدیک شدن به خورشید، تغییری نمی‌کند. در عوض به‌نظر می‌رسد که به‌تدریج در حال محو شدن است.
دنباله‌دار لئونارد در ۷ دسامبر (۱۶ آذر)
Credit: ESA/NEOCC
بر اساس آنچه دانشمندان از دنباله‌دارهای قبلی دیده‌اند، نگران هستند که کم‌نور شدن لئونارد به این معنی باشد که گوی یخی تازه کشف شده، محکوم به نابودی است. در گذشته برخی از دنباله‌دارها که از هم جدا شده‌اند، حتی با وجود نزدیک شدن به خورشید، کم‌سوتر شده‌اند و این اولین چیزی است که نشان می‌دهد اتفاقی در حال رخ دادن است.
هرچند روند محو شدن ذاتی دنباله‌دار ادامه دارد و هنوز چگونگی ادامه‌ی آن مشخص نیست اما در عین حال، تازه‌ترین تصاویر همچنان ریخت‌شناسی (مورفولوژی) لئونارد را خوب نشان می‌دهند. نخستین نشانه‌ی از بین رفتن یک دنباله‌دار آن است که دنباله‌ی یونی خود را از دست بدهد، جریانی از ذرات باردار که از دنباله‌دار در جهت مخالف خورشید قرار می‌گیرند. این ویژگی می‌تواند در عرض چند ساعت پس از شکسته شدن یک دنباله‌دار ناپدید شود.
از سویی عوامل گوناگونی می‌تواند باعث از هم پاشیدگی یک دنباله‌دار شوند. کشش گرانشی خورشید یا یک سیاره‌ی بزرگ، قطعا باعث واپاشی آن خواهد شد اما قلب خود دنباله‌دار هم می‌تواند منفجر و باعث متلاشی شدن آن شود. همچنین اگر مواد دنباله‌دار به شیوه‌ای کاملا هماهنگ در یک جهت خاص تبخیر شوند، می‌توانند سرعت چرخش دنباله‌دار را به‌طرزی چشمگیر افزایش دهد که باعث تکه‌تکه شدن گوی یخی خواهد شد.
هرچند این احتمال هم وجود دارد که حتی پس از واپاشی دنباله‌دار، دانشمندان هرگز متوجه نشوند علت آن چه بوده است. «کوانژی یه» (Quanzhi Ye) اخترفیزیکدان دانشگاه مریلند گفت: «معمولا برای دنباله‌دارهای منفرد، تعیین اینکه کدام محرک بیشتر در متلاشی کردن آن نقش دارد، دشوار است.»
آیا رصدگران باید نگران باشند؟
وضعیت رصدی دنباله‌دار لئونارد در نزدیک‌ترین فاصله نسبت به زمین
Credit: Sky & Telescope
رفتار جدید این دنباله‌دار نباید باعث نگرانی از رصد شود. حتی اگر دنباله‌دار لئونارد یک پایان زودرس را تجربه کند، هنوز زمان برای دیدن آن در آسمان وجود دارد. به گفته‌ی یه، معمولا بین زمانی که یک دنباله‌دار شروع به از هم پاشیدگی می‌کند و زمانی که از دید ناظران زمینی محو می‌شود، یک تأخیر وجود دارد. او افزود: «معمولا چند روز طول می‌کشد تا بتوانید تغییر چشمگیری در دنباله‌دار ببینید و محوشدگی آن نمایان شود. بنابراین این هفته باید منتظر چیزی درخشان باشیم، زیرا متلاشی شدن کامل دنباله‌دار به زمان نیاز دارد.»
دنباله‌دار لئونارد پیش از طلوع خورشید صبح ۱۲ دسامبر (۲۱ آذر) در ارتفاع کم نزدیک افق شرقی اما بهترین موقعیت برای رصد خواهد بود. سپس برای چند روز توسط تابش خیره‌کننده‌ی خورشید در آسمان پنهان می‌شود تا زمانی که ۱۷ دسامبر (۲۶ آذر) در آسمان عصرگاهی و کمی پس از غروب خورشید در نزدیکی جنوب شرقی دیده شود.
با استفاده از دوربین‌های دوچشمی و با فرض اینکه هسته همچنان فعال است، گیسوی لئونارد به‌صورت لکه‌ی نوری نرم با روشنایی بیشتر به سمت مرکز که تقریبا نصف قطر ظاهری ماه است، دیده می‌شود. با نگاه به پهلو، ممکن است یک درجه یا بیشتر از دم ضعیف را هم که به سمت شمال غربی به سمت بالا اشاره می‌کند، مشاهده کنید.
این شب‌ها تا آنجا که ممکن است لئونارد را زیر نظر داشته باشید. اگر به دلیل گرمایش خورشیدی یا دیگر نیروها، هسته‌ی آن از هم جدا شود، می‌تواند یک انفجار متوسط را ایجاد کند که سپس به‌سرعت محو خواهد شد. برعکس، پراکندگی گردوغبار دنباله‌دار در جلوی آن هم می‌تواند به‌طور موقت روشنایی آن را افزایش دهد و دید با چشم غیرمسلح را امکان‌پذیر کند. باید دید حرکت بعدی لئونارد چه خواهد بود.
وضعیت رصدی دنباله‌دار لئونارد در اواخر آبان در آسمان عصرگاهی
Credit: Sky & Telescope
با توجه به اینکه دنباله‌دار اکنون به سرعت به زمین و خورشید نزدیک می‌شود، سرعت و جابه‌جایی آن هم در آسمان بیشتر شده است. در روزهای گذشته (تا ۸ دسامبر/۱۷ آذر) در صورت فلکی «گاوران» (Boötes) و نزدیک به غول درخشان و نارنجی «سماک رامح» (Arcturus) قرار داشت که یک راهنمای خوب برای یافتن لئونارد محسوب می‌شد. اکنون این دنباله‌دار در صورت فلکی «مار» (Serpens) و سپس «مارافسای» (Ophiuchus) دیده می‌شود و نزدیک ستاره‌های آلفای این صورت‌های فلکی قرار می‌گیرد اما سماک رامح (ژوبین‌دار) هم کمی بالاتر، همچنان یک راهنمای خوب برای یافتن آن است.
در حالی که لئونارد ۱۲ دسامبر (۲۱ آذر) به درخشان‌ترین موقعیت خود از نگاه ناظران زمین می‌رسد، به آرامی به سمت آسمان شامگاهی حرکت می‌کند و از نظر ظاهری از خورشید فاصله می‌گیرد و در عین حال به‌تدریج در غروب محو می‌شود. در این زمان ناظران نیمکره‌ی جنوبی بهترین دید را برای رصد آن خواهند داشت.
در نهایت برای رصد این دنباله‌دار باید در مکان مناسبی دور از آلودگی نوری مستقر شوید. یک مکان تاریک پیدا کنید و بسته به تاریخ رصد، در آسمان صبحگاهی یا عصرگاهی به دنبال این فانتوم غبارآلود بگردید که سرانجام پس از بازدید ۳۵ هزار ساله از منظومه‌ی شمسی بیرونی، به نزدیکی خانه‌ی ما رسیده و منتظر خوشامدگویی است!
عکس کاور: نمایی از دنباله‌دار لئونارد و خوشه‌ی کروی M3 در ۳ دسامبر ۲۰۲۱ (۱۲ آذر ۱۴۰۰)
Credit: Martin Mobberley
منابع: Space, Sky & Telescope, EarthSky, ESA
