اثرات استرس در ۷ بخش سیستم جسمی و روانی

استرس بخشی رایج از زندگی است و دلیل آن میتواند عوامل متعددی از جمله شغل، روابط شخصی یا مشکلات مالی باشد. از اینکه بدانید استرس چقدر بر سلامت جسم و روان شما تأثیر منفی میگذارد شگفت زده خواهید شد. هرچند برخی از انواع استرس محرک و الهامبخش است اما اثرات استرس بر سلامت جسم و روان به ویژه اگر مزمن و طولانی مدت باشد، غیر قابل انکار است. برای آگاهی از اثرات استرس بر سلامت جسم و روان، این مطلب را بخوانید.
استرس چیست؟
استرس پاسخ بدن به یک موقعیت دشوار یا چالش برانگیز است. وقتی احساس استرس میکنید، بدنتان هورمونهای خاصی ترشح میکند. این هورمونها سیگنالهای شیمیایی هستند که بدن با استفاده از آنها به دستگاههای مختلف مانند دستگاه تنفس، دستگاه گردش خون و سایر اعضا میگوید چه کاری انجام دهند. هورمونهایی که بدن در هنگام استرس ترشح میکند، فرد را آماده میسازند تا با چالش یا تقاضای موقعیت پیش روی خود روبهرو شود. در طول پاسخ استرس، بدن با افزایش ضربان قلب، افزایش میزان تنفس و افزایش فشار خون آمادهی فرار یا مبارزه میشود.
استرس در همهی مواقع مضر نیست. اگر میزان آن کم باشد، میتواند به شما در انجام وظایف کمک کرده و یا از آسیب دیدن شما جلوگیری کند. به عنوان مثال، عاملی که باعث میشود برای جلوگیری از برخورد ناگهانی با ماشینی که جلوی شما متوقف شده است، ترمز کنید، استرس است اما افراد با موقعیتهای استرسزا به گونهای متفاوت برخورد میکنند. به طور مثال، ممکن است آنچه شما را تحت فشار قرار میدهد، برای شخص دیگری نگرانکننده نباشد.
انواع استرس
دو نوع اصلی از استرس وجود دارد.
استرس حاد
این نوع استرس کوتاه مدت است و به سرعت از بین میرود. وقتی به طور ناگهانی روی ترمز میزنید، با شریک زندگیتان دعوا میکنید یا در یک شیب تند اسکی میروید، در حال تجربه کردن استرس حاد هستید. استرس حاد به شما کمک میکند موقعیتهای خطرناک را مدیریت کنید. همچنین زمانی اتفاق میفتد که شما کار جدید یا هیجانانگیزی انجام میدهید. همهی افراد در طول زندگی خود بارها دچار استرس حاد میشوند.
استرس مزمن
استرس مزمن استرسی است که مدت طولانیتری ادامه دارد. اگر مشکلات مالی، ازدواج ناموفق یا مشکلی در محل کار دارید، ممکن است استرس مزمن داشته باشید. هر نوع استرسی که هفتهها یا ماهها ادامه داشته باشد، استرس مزمن است. ممکن است آنقدر به استرس مزمن عادت کنید که متوجه نباشید مشکلی دامنگیر شما است. اگر راهی برای مدیریت استرس پیدا نکنید، ممکن است این نوع استرس منجر به مشکلاتی در سلامت جسم و روان شما شود.
علائم استرس
اولین قدم برای مدیریت استرس، شناخت علائم آن است اما تشخیص علائم استرس ممکن است سختتر از آن چیزی باشد که فکر میکنید. بسیاری از ما آنقدر به داشتن استرس عادت کردهایم که ممکن است تا زمانی که مریض نشویم متوجه آن نباشیم.
بدن انسان با ترشح هورمونها به استرس واکنش نشان میدهد. این هورمونها مغز را هوشیارتر میکنند، ماهیچهها را منقبض میکنند و نبض را افزایش میدهند. در کوتاهمدت، این واکنشها خوب هستند زیرا میتوانند به فرد کمک کنند تا شرایطی را که باعث استرس میشود مدیریت کند. این روش بدن انسان برای محافظت از خود است.
وقتی فرد به استرس مزمن مبتلا شود، حتی اگر خطری وجود نداشته باشد، بدن او هوشیار باقی میماند. با گذشت زمان، این فعالیت هورمونی بیش از حد بدن، فرد را در معرض خطر مشکلات سلامتی مختلفی قرار میدهد، از جمله:
- فشار خون بالا
- بیماری قلبی
- دیابت
- چاقی
- افسردگی یا اضطراب
- مشکلات پوستی مانند آکنه یا اگزما
- مشکلات قاعدگی
همچنین اگر از قبل یک بیماری زمینهای دارید، استرس مزمن میتواند آن را بدتر کند.
استرس میتواند انواع بسیاری از علائم جسمی و روانی را ایجاد کند. گاهی اوقات، ممکن است متوجه نشوید که این علائم ناشی از استرس است. برخی از نشانههایی که میگویند ممکن است استرس شما را تحت تأثیر خود قرار داده باشد عبارتاند از:
- اسهال یا یبوست
- فراموشی
- احساس درد مکرر
- سردرد
- کمبود انرژی یا تمرکز
- مشکلات جنسی
- سفت شدن فک یا گردن
- خستگی
- مشکل در خوابیدن یا خواب زیاد
- ناراحتی معده
- استفاده از الکل یا مواد مخدر برای آرامش
- کاهش یا افزایش وزن
تأثیر استرس بر سلامت جسم
استرس بر تمام سیستمهای بدن از جمله سیستمهای اسکلتی و عضلانی، تنفسی، قلبی عروقی، غدد درون ریز، دستگاه گوارش، دستگاه عصبی و دستگاه تناسلی تأثیر میگذارد.
بدن ما برای مقابله با میزان کم استرس به خوبی مجهز است اما زمانی که این استرس طولانیمدت یا مزمن شود، میتواند اثرات جدی بر بدن داشته باشد.
تأثیر استرس بر سیستم اسکلتی و عضلانی
هنگامی که بدن تحت فشار قرار میگیرد، عضلات منقبض میشوند. تنش عضلانی یک نوع واکنش بدن به استرس است. در واقع بدن در این حالت در برابر آسیب و درد از خود محافظت میکند.
با شروع ناگهانی استرس، ماهیچهها به یکباره منقبض شده و پس از پایان استرس، تنش خود را آزاد میکنند. استرس مزمن باعث میشود که ماهیچههای بدن در حالت کم و بیش ثابتی از احتیاط و مراقبت قرار گیرند. وقتی ماهیچهها برای مدتی طولانی منقبض و فشرده هستند، ممکن است واکنشهای دیگر بدن را نیز تحریک کرده و حتی باعث ایجاد اختلالات پزشکی مرتبط با استرس شود.
برای مثال، هر دو نوع سردرد تنشی و سردرد میگرنی ممکن است باعث فشار یا تنش مزمن عضلانی در ناحیهی شانه، گردن و سر شوند. درد عضلانی و اسکلتی در کمر و اندام فوقانی نیز با استرس، به ویژه استرس شغلی مرتبط است.
تکنیکهای آرامسازی و سایر فعالیتها و درمانهای کاهشدهندهی استرس به طور مؤثر تنش عضلانی را کاهش داده و بروز برخی اختلالات مرتبط با استرس مانند سردرد را کاهش میدهند. برای کسانی که به شرایط درد مزمن عضلانی مبتلا میشوند، برخی از فعالیتهای کاهش دهندهی استرس توصیه شده که خلق و خو و عملکرد روزانه را نیز در این افراد بهبود میبخشد.
تأثیر استرس بر سیستم تنفسی
سیستم تنفسی اکسیژن را به سلولها میرساند و ضایعات آن را به شکل دی اکسید کربن از بدن دفع میکند. هوا از طریق بینی وارد میشود و از طریق حنجره در گلو و سپس از طریق نای به سمت پایین و از طریق نایژهها به ریهها میرود. سپس نایژکها اکسیژن را برای گردش خون به گلبولهای قرمز خون منتقل میکنند.
استرس مزمن و احساسات شدید میتواند با علائم تنفسی مانند تنگی نفس و تنفس سریع ظاهر شود زیرا در این حالت راه هوایی بین بینی و ریهها منقبض میشود. این عارضه معمولاً برای افراد بدون بیماری تنفسی مشکلی ایجاد نمیکند زیرا بدن انسان برای راحتتر کردن تنفس ظرفیت انجام کار اضافی را دارد اما استرسهای روانی میتوانند مشکلات تنفسی را در افرادی که از قبل مبتلا به بیماریهای تنفسی مانند آسم، بیماری انسداد مزمن ریه (COPD)، آمفیزم و برونشیت مزمن هستند، تشدید کنند.
برخی از مطالعات نشان میدهد که علاوه بر استرس مزمن، یک استرس حاد مانند مرگ یکی از عزیزان نیز میتواند باعث به وجود آمدن حملات آسم شود. علاوهبراین، تنفس سریع ناشی از استرس میتواند باعث حملهی پنیک (پنیک اتک) در افراد مستعد این حملات شود.
مشورت با یک روانشناس برای ایجاد آرامش، تنفس مناسب و سایر راهبردهای رفتاری شناختی میتواند در این زمینه مفید باشد.
تأثیر استرس بر سیستم قلبی عروقی
قلب و رگهای خونی دو عنصر سیستم قلبی عروقی را تشکیل میدهند که با یکدیگر همکاری دارند و مواد مغذی و اکسیژن را برای اندامهای مختلف بدن فراهم میکنند. فعالیت این دو عنصر نیز در پاسخ بدن به استرس هماهنگ است. استرس حاد (استرس لحظهای یا کوتاه مدت مانند نزدیک شدن به زمان یک قرار ملاقات، گیر افتادن در ترافیک یا ترمز ناگهانی برای جلوگیری از تصادف) باعث افزایش ضربان قلب و انقباضات قویتر عضلهی قلب با هورمونهای استرس میشود. آدرنالین، نورآدرنالین و کورتیزول به عنوان پیامرسان این اثرات عمل میکنند.
علاوهبراین، رگهای خونی که خون را به سمت عضلات بزرگ و قلب هدایت میکنند، منبسط میشوند. در نتیجه میزان خون پمپ شده به این قسمتهای بدن افزایش یافته و فشار خون بالا میرود. این حالت به عنوان واکنش جنگ یا گریز نیز شناخته میشود. پس از پایان دورهی استرس حاد، بدن به حالت عادی خود باز میگردد.
استرس مزمن، یا استرسی که در یک دورهی زمانی طولانی به طور مداوم تجربه شده نیز میتواند موجب ایجاد مشکلات طولانیمدت برای قلب و عروق خونی شود. افزایش مداوم و پیوستهی ضربان قلب و افزایش سطح هورمونهای استرس و فشار خون میتواند بر بدن تأثیر بگذارد. این استرس مداوم و طولانی مدت خطر ابتلا به فشار خون بالا، حملهی قلبی یا سکته را افزایش خواهد داد.
خطر ابتلا به بیماری قلبی مرتبط با استرس برای زنان بسته به یائسه بودن یا نبودن متفاوت است. زیاد بودن میزان هورمون استروژن در خون زنان قبل از یائسگی موجب میشود تا رگهای خونی در هنگام استرس واکنش بهتری نشان دهند. در نتیجه زنان قبل از یائسگی استرس را بهتر مدیریت کرده و در برابر بیماریهای قلبی مقاومتر هستند اما زنان یائسه به دلیل از دست دادن سطح بالایی از استروژن این مقاومت را ندارند. بنابراین، در معرض خطر بیشتری از اثرات استرس بر بیماریهای قلبی قرار میگیرند.
تأثیر استرس بر دستگاه گوارش
در درون شکم صدها میلیون نورون وجود دارد که میتوانند بهطور مستقل عمل کنند. این نورونها یا سلولهای عصبی در ارتباط دائمی با مغز هستند و باعث ایجاد معدهدرد عصبی (که به حس پرواز پروانه در شکم موسوم است) میشوند. استرس میتواند بر ارتباط مغز و معده تأثیر بگذارد و همچنین باعث ایجاد درد، نفخ و سایر ناراحتیهای شکمی شود.
اگر استرس بیش از حد باشد، ممکن است باعث تهوع شود. بهعلاوه، استرس در افزایش یا کاهش اشتها نیز نقش دارد. رژیمهای غذایی ناسالم نیز ممکن است خلق و خوی فرد را بدتر کند.
برخلاف تصور عموم، استرس باعث افزایش تولید اسید در معده و همچنین باعث زخم معده نمیشود. مورد دوم در واقع توسط یک عفونت باکتریایی ایجاد میشود. البته هنگامی که استرس دارید، زخم معده ممکن است آزاردهندهتر باشد.
همچنین استرس بر سرعت حرکت غذا در بدن تأثیر میگذارد که میتواند باعث اسهال یا یبوست شود. علاوهبراین، استرس میتواند باعث اسپاسم عضلانی در روده شود که عارضهای دردناک است.
تأثیر استرس بر دستگاه تولید مثل
استرس هم برای جسم و هم برای ذهن خستهکننده است. وقتی تحت استرس دائمی هستید، از دست دادن میل جنسی امری غیرعادی نیست. در حالی که استرس کوتاه مدت ممکن است باعث شود مردان هورمون مردانهی تستوسترون بیشتری تولید کنند اما این اثر ماندگار نیست.
اگر استرس برای مدتی طولانی ادامه یابد، سطح تستوسترون مردان ممکن است کم کم کاهش یابد. این کاهش هورمونی میتواند در تولید اسپرم اختلال ایجاد کند و باعث اختلال نعوظ یا ناتوانی جنسی شود. همچنین استرس مزمن ممکن است خطر عفونت را برای اندامهای تناسلی مردانه مانند پروستات و بیضهها افزایش دهد.
استرس در زنان نیز میتواند بر چرخهی قاعدگی تأثیر بگذارد. استرس منجر به پریودهای نامنظم، سنگینتر یا دردناکتر میشود. همچنین استرس مزمن میتواند علائم فیزیکی یائسگی را تشدید کند.
تأثیر استرس بر سیستم عصبی
سیستم عصبی چندین بخش دارد. بخش مرکزی شامل مغز و نخاع و بخش محیطی شامل سیستم عصبی خودمختار و پیکری میشود.
سیستم عصبی خودمختار نقش مستقیمی در پاسخ فیزیکی به استرس دارد و به سیستم عصبی سمپاتیک (SNS) و سیستم عصبی پاراسمپاتیک (PNS) تقسیم میشود. هنگامی که بدن تحت فشار قرار میگیرد، SNS واکنش جنگ یا گریز را ایجاد میکند. در این حالت، بدن منابع انرژی خود را تا حد امکان صرف مبارزه با تهدید یا فرار از آن میکند.
SNS به غدد فوق کلیوی سیگنال میدهد تا هورمونهایی به نام آدرنالین (اپی نفرین) و کورتیزول را آزاد کنند. این هورمونها همراه با اعمال مستقیم اعصاب خودمختار باعث میشوند ضربان قلب تندتر شود، تعداد تنفس افزایش یابد، رگهای خونی در بازوها و پاها گشاد شوند، فرایند گوارش تغییر کند و سطح گلوکز (قند خون) افزایش یابد.
پاسخ SNS نسبتاً ناگهانی است تا بدن را برای واکنش به یک موقعیت اضطراری یا استرس حاد آماده کند. پس از پایان بحران، بدن معمولاً به حالت قبل از استرس باز میگردد. این بازیابی توسط PNS تسهیل میشود که عموماً اثر متضادی با SNS دارد. اما فعالیت بیش از حد PNS نیز میتواند منجر به واکنشهای استرسی شود.
تأثیر استرس بر سیستم ایمنی
استرس سیستم ایمنی را تحریک میکند که میتواند برای موقعیتهای بحرانی و اضطراری مفید باشد. این تحریک به فرد در جلوگیری از عفونت و التیام زخمها کمک میکند اما با گذشت زمان، هورمونهای استرس سیستم ایمنی بدن را تضعیف میکنند و پاسخ آن به مهاجمان خارجی را کاهش میدهند. افرادی که استرس مزمن دارند بیشتر در معرض ابتلا به بیماریهای ویروسی مانند آنفولانزا و سرماخوردگی و همچنین سایر عفونتها قرار میگیرند. همچنین استرس میتواند زمان بهبودی از بیماری یا آسیب را افزایش دهد.
تأثیر استرس در خواب
استرس میتواند با الگوهای خواب تداخل ایجاد کند و باعث بیخوابی یا مشکلاتی در خواب شود. چرخهی منظم خواب و بیداری بدن ممکن است توسط هورمونهای استرس مختل شود که در کیفیت و کمیت خواب تأثیر میگذارد. همچنین استرس میتواند منجر به ظهور افکار ناراحتکننده در ذهن فرد شود که خوابیدن را دشوار میکند.
تأثیر استرس در تغییر وزن
استرس میتواند باعث شود افراد عادات غذایی بدی پیدا کنند که منجر به افزایش یا کاهش وزن خواهد شد. برخی از افرادی که استرس دارند ممکن است به عنوان یک مکانیسم مقابله، پرخوری کنند یا به مصرف وعدههای غذایی ناسالم روی بیاورند. در مقابل، استرس ممکن است باعث شود برخی افراد اشتهای خود را از دست دهند و یا حتی مصرف برخی از وعدههای غذایی را کنار بگذارند. بنابراین سلامت جسمانی میتواند تحت تأثیر افزایش و همچنین کاهش وزن به خطر بیفتد.
تأثیر استرس بر سلامت روان
استرس ممکن است تأثیرات ذهنی و عاطفی فراوانی بر روی فرد داشته باشد. بیقراری، مشکل در تمرکز یا حافظه، عصبانیت یا پرخاشگری و احساس درماندگی یا ناامیدی تعدادی از علائم معمول استرس هستند. همچنین استرس مزمن میتواند منجر به مشکلات شدیدتر سلامت روان شود که در ادامه به آنها اشاره میکنیم.
اضطراب
استرس میتواند منجر به علائم اضطرابی مانند نگرانی، ترس یا وحشت شود. واکنش جنگ یا گریز بدن در اثر استرس ایجاد میشود که میتواند علائمی از جمله ظهور افکار مخرب، تنفس سریع و افزایش ضربان قلب ایجاد کند. این علائم ممکن است ناراحتکننده باشند و زندگی روزانهی افراد را مختل کنند.
افسردگی
استرس طولانی مدت میتواند افسردگی افراد را تشدید و یا به پیشرفت آن کمک کند. انتقالدهندههای عصبی مانند سروتونین و دوپامین که در تنظیم خلق و خو نقش دارند، میتوانند با استرس تداخل داشته باشند. همچنین استرس میتواند منجر به ایجاد الگوهای فکری منفی شود که علائم افسردگی را شدیدتر خواهد کرد.
مشکلات حافظه
استرس میتواند شناخت و حافظهی فرد را مختل کند و تمرکز و به پایان رساندن کارها را برای او دشوار سازد. هورمونهای استرس بر چگونگی پردازش و به خاطر سپردن اطلاعات توسط مغز تأثیر میگذارد و تمرکز و یادآوری اشیاء، افراد، مکانها و وقایع را برای فرد دشوارتر میکنند.
نوسانات خلقی
عصبانیت، بیحوصلگی و سایر نوسانات خلقی ممکن است با استرس ایجاد شوند. هورمونهای استرس این توانایی را دارند که بر ماهیت شیمیایی مغز تأثیر بگذارند که این امر میتواند بر خلق و خو و رفتار تأثیر منفی داشته باشد.
کلام آخر
طبیعی است که گاهی اوقات استرس داشته باشید. تصور کنید صبح روزی که یک مصاحبهی شغلی دارید، خوابتان برده و دیر به محل ملاقات میرسید. طبیعی است که در این موقعیت استرس به سراغ شما بیاید اما استرس طولانیمدت میتواند علائم جسمی، عاطفی و رفتاری ایجاد کند. بهتر است که استرس مزمن خود را کنترل کنید زیرا این استرس ممکن است منجر به سایر مشکلات سلامتی شود.
در این زمینه، شناسایی مکانیسمهای مقابلهای مؤثرتر برای افراد و اولویت دادن به خودمراقبتی بسیار مهم است. یافتن راهبردهایی برای کنترل استرس و حفظ سلامت عمومی ارزش زمان و تلاش کردن را دارد زیرا حفظ سلامت روان به همان اندازه حفظ سلامت جسمی حیاتی است. سردردهای مداوم، مشکلات خواب، تغییر در اشتها، مشکلات تمرکزی و احساس خستگی زیاد یا ناراحتی از جمله علائم استرس مزمن هستند. در صورت بروز هر یک از این علائم باید از یک متخصص روانپزشک یا روانشناس کمک بگیرید.
منابع: apa , my.clevelandclinic , healthline