گزارشی از کارنامه‌ی ده ساله اکران نوروزی؛ روزگار بد سینما
با به پایان رسیدن فروردین 1401، پرونده اکران نوروزی سال جاری هم بسته شد. اما ناگفته پیداست که اوضاع فروش فیلم‌ها و اقبال مردم به سینما، تا حد زیادی دچار نقصان شده و سینمای ایران پس از شیوع کرونا با شیب بسیار تندی، مسیری نزولی را در پیش گرفته است. با وجود اینکه اکران نوروزی در دو دهه‌‌ی گذشته یکی از بهترین بازه‌های زمانی برای سود سینمای ایران بوده، اما در دو سال اخیر، شاهد افت شدید مخاطب حتی در تعطیلات نوروز بودیم. تنها شیوع کرونا نیست که به فروش سینمای ایران لطمه وارد کرده، بلکه تصمیمات شورای صنفی نمایش وزرات ارشاد مبنی بر تخصیص سینماها برای برخی فیلم‌های ارگانی و کنار گذاشتن برخی دیگر فیلم‌ها از یک سو و افزایش بی‌رویه قیمت بلیط سینما، همه دست به دست هم داده تا یکی از تفریحات مهم و اصلی جامعه، به اولویت‌های آخر سبد فرهنگی خانواده‌ها تبدیل شود. در این میان نقش مهم تلویزیون برای ترغیب سطح گسترده‌تری از مردم به سینما رفتن را هم نباید نادیده نگرفت؛ نقشی که رسانه ملی خیلی وقت است دیگر آن را به درستی انجام نمی‌دهد و تنها فیلم‌هایی را به صورت گزینشی، آن هم با تیزرهایی کوتاه تبلیغ می‌کند. تاثیر غیرقابل انکار پلتفرم‌های نمایش خانگی و ظهور پدیده اکران آنلاین هم در مسیر ضعیف شدن هرچه بیشتر سینما را نباید فراموش کرد.
ممکن است برخی از فیلم‌ها در تبلیغات خود در فضای مجازی از فروش میلیاردی خبر بدهند، اما واقعیت فروش سینما و مخصوصا بازه پر مخاطبی مانند اکران نوروز، چیز دیگری است. امسال حتی با قراردادن دو فیلم کمدی در لیست آثار اکران نوروزی، این نسخه قدیمی هم چندان جوابگو نبود. در اینجا با مروری بر فروش اکران نوروزی 10 سال گذشته سینمای ایران و میزان مخاطب فیلم‌ها، خلاصه‌ای از وضعیت سینما را در دهه‌ای که گذشت بررسی می‌کنیم.
سال 1390
- قیمت بلیط: 3 هزار تومان
- برنده اکران نوروزی: اخراجی‌های 3 با فروش 4 میلیارد و 700 میلیون تومان
- میزان مخاطب: 1 میلیون و 567 هزار نفر
اکران نوروزی سال 90، یکی از سال‌های پر رونق سینما بود. سال‌های پایانی دهه هشتاد به دلیل مسایل سیاسی و از هم گسستگی که در جریان‌های سینمایی اتفاق افتاده بود، مخاطب سینما کاهش محسوسی داشت. اما نوروز 90، با قرارگیری پنج فیلم «اخراجی‌های 3»، «جدایی نادر از سیمین»، «سه درجه تب»، «یکی از ما دو نفر» و «زنها شگفت‌انگیزند»، در کنار هم، مخاطب دوباره به سینماها بازگشت. فیلم «جدایی نادر از سیمین» تازه چند هفته بود که اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان را دریافت کرده بود که روی پرده سینماهای ایران رفت. همین موضوع باعث شد با رقابت تنگاتنگی تا پایان تعطیلات نوروز و پس از آن تا شروع اکران بعدی، در کنار «اخراجی‌های 3» حرکت کند. فیلم اصغر فرهادی در مقام دوم فروش اکران نوروزی قرار گرفت و مسعود ده‌نمکی برای سومین بار با یک فیلم کمدی سیاسی، برنده اکران نوروزی لقب گرفت.
سال 1391
- قیمت بلیط: 6 هزار تومان
- برنده اکران نوروزی: گشت ارشاد 1 با فروش 1 میلیارد و 600 میلیون تومان
- میزان مخاطب: 267 هزار نفر
در روزهای پایانی اسفند 90، وقتی اکران نوروزی کار خود را شروع کرد، اوضاع آرام بود. پنج فیلم «گشت ارشاد»، «قلاده‌های طلا»، «خصوصی»، «انتهای خیابان هشتم» و «فیتیله و ماه پیشونی»، آثاری بودند که روی پرده رفتند. اما پس از گذشت چند روز و با حاشیه‌ها و اعتراضاتی که درباره دو فیلم «گشت ارشاد» و «خصوصی» به وجود آمد، کم کم حوزه هنری و شهرداری، سینماهای خود را از این دو فیلم گرفتند و اکران آنها در برخی شهرستان‌ها هم متوقف شد. اما با همین شرایط «گشت ارشاد»، ساخته سعید سهیلی، توانست در کمتر از دو هفته به فروشی بالای 1.5 میلیارد تومان برسد. این درحالی است که فیلم سیاسی «قلاده‌های طلا» که به اتفاقات سال 88 پرداخته بود، تا مدتها روی پرده بود و پس از گذشت چندین هفته و پایان یافتن نوروز به فروش 2 میلیاردی رسید و نام خود را به عنوان پر فروش‌ترین فیلم سال 91 ثبت کرد.
سال 1392
- قیمت بلیط: 6 هزارتومان
- برنده اکران نوروزی: رسوایی با فروش 3 میلیارد و 700 میلیون تومان
- میزان مخاطب: 616 هزار نفر
بازهم در این سال یکی از ساخته‌های مسعود ده‌نمکی گوی سبقت را از بقیه فیلم‌ها ربود. اما چند اتفاق ویژه در اکران نوروزی سال 92 وجود داشت. اول اینکه پس از چند سال که همیشه 5 فیلم برای این بازه در نظرگرفته می‌شد، تعداد این فیلم‌ها به 6 رسید و سینماهای بیشتری در تهران و شهرستان‌ها برای این نوروز آمده پذیرایی از مخاطبان بودند. فیلم‌های «رسوایی»، «قاعده تصادف»، «حوض نقاشی»، «رژیم طلایی»، «تهران 1500» و «آقای الف» برای اکران نوروزی انتخاب شدند. اتفاق ویژه دوم، قرارگیری یک فیلم انیمیشن ایرانی در لیست آثار اکران بود که با استقبال بسیار خوب مخاطبان روبرو شد و به فروش 1 میلیارد و 500 میلیونی هم رسید.
سال 1393
- قیمت بلیط: 6 هزار و 500 تومان
- برنده اکران نوروزی: طبقه حساس با فروش 4 میلیارد و 300 میلیون تومان
- میزان مخاطب: 661 هزار و 500 نفر
با وجود اینکه مسعود ده‌نمکی بازهم فیلمی در اکران نوروزی داشت، اما نتوانست به رتبه اول برسد و «طبقه حساس» به یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های آن سال تبدیل شد. در این دوره اکران نوروزی 4 فیلم درکنار ساخته کمال تبریزی قرار داشتند؛ «معراجی‌ها»، «خط ویژه»، «چ» و «با دیگران». یکی از موضوعات پررنگ اکران نوروزی سال 93، اعتراضاتی بود که برخی تهیه‌کنندگان درباره‌ی تبلیغات ضعیف تلویزیونی و آمارسازی‌های برخی دفاتر فیلمسازی داشتند. اما در نهایت براساس آمار و با فروش میلیاردی همه فیلم‌های نوروزی به جز «با دیگران»، اکران نورورزی 93 یکی از پرمخاطب‌ترین اکران‌های دهه 90 محسوب می‌شود.
سال 1394
- قیمت بلیط: 8 هزار تومان
- برنده اکران نوروزی: ایران برگر با فروش 4 میلیارد و 635 میلیون تومان
- میزان مخاطب: 580 هزار نفر
سال 94، اکران نوروزی موفقی نداشت. شاید در ارقام فروش با سال قبل تفاوت چندان دیده نشود، اما افزایش قیمت 20 درصدی بلیط سینماها، گویای کاهش مخاطب اکران نوروزی بود. برخلاف رکوردی که سال قبل در بازه زمانی مشابه ثبت شده بود، فیلم‌های «استراحت مطلق»، «رخ دیوانه»، «طعم شیرین خیال» و «روباه» به عنوان رقبای «ایران برگر» نتوانستند چندان در جذب مخاطب موفق باشند. تنها «رخ دیوانه» با فروش 2 میلیاردی کمی به سود سینما در اکران نوروزی کمک کرد.
سال 1395
- قیمت بلیط: 10 هزار تومان
- برنده اکران نوروزی: من سالوادور نیستم با فروش 14 میلیارد و 330 میلیون تومان
- میزان مخاطب: 1 میلیون 430 هزارنفر
شاید بهتر باشد به اکران نوروزی سال 95، لقب استثنایی‌ترین اکران یک دهه اخیر را بدهیم. هنوز هم در خاطرات بسیاری از مردم صف‌های طولانی جلوی سینماها در نوروز این سال، باقی مانده است. سالی که از 6 فیلم اکران شده در تعطیلات عید، 3 فیلم به فروشی بالای 10 میلیاردتومان رسیدند و افزایش قیمت بلیط هم تاثیری بر عدم جذب مخاطب نداشت. البته یک فاکتور مهم در اکران نوروزی 95 بسیار موثر بود و تبلیغ فیلم‌های اکران شده در سینماها در شبکه‌های ماهواره‌ای بود. پدیده‌ای که بخش بزرگی از جامعه را به سینما کشاند و با اعتراض وزارت ارشاد هم روبرو شد. در این دوره در کنار «من سالواردو نیستم» فیلم‌های «50 کیلو آلبالو» با 13 میلیارد و 650 میلیون تومان و «ابد و یک روز» با 11 میلیارد و 480 میلیون تومان فروش، در رده‌های بعدی قرار گرفتند. «بادیگارد»، «خشم و هیاهو» و «کفشهایم کو؟» هم در مجموعه مورد توجه مخاطب بودند و به نسبت سال‌های قبل مجموع فروش را به بالاترین حد خود رساندند.
سال 1396
- قیمت بلیط: 12 هزارتومان
- برنده اکران نوروزی: گشت ارشاد 2 با فروش 18 میلیارد و 870 میلیون تومان
- میزان مخاطب: 1 میلیون و 570 هزار نفر
در ابتدا قرار بود قیمت بلیط سینماها در سال 96 افزایش پیدا نکند، اما بلاخره با 20 درصد افزایش، سینمای ایران وارد اکران نوروزی شد. اما مخاطبانی که از سال 95 با سینما آشتی کرده بودند، در اکران نوروزی 96 هم به سینما وفادار ماندند و بازهم یکی از پررونق‌ترین نوروز‌ها را در سینما ثبت کردند. در کنار فصل دوم فیلم «گشت ارشاد»، اولین ساخته پیمان قاسم‌خانی یعنی «خوب، بد، جلف» هم در نوروز اکران شد و با فروش 10 میلیارد و 500 میلیون تومان، دومین پدیده نوروز بود. «ماجرای نیمروز» هم با فروش 4 میلیاردی در رده سوم قرار گرفت. اما «آبا جان» و «یک روز بخصوص» چندان مورد توجه قرار نگرفتند.
سال 1397
- قیمت بلیط: 15 هزارتومان
- برنده اکران نوروزی: مصادره با فروش ۱۴میلیارد و ۷۹۴میلیون تومان
- میزان مخاطب: 987 هزارنفر
با شروع اکران نوروزی سال 97، یک سرگروه به سینماهای پوشش دهنده نوروز اضافه شد و برای اولین بار 7 فیلم در برنامه اکران نوروزی قرارگرفتند. «مصادره»، «لونه زنبور» و «خرگیوش» در ژانر کمدی و «به وقت شام» و «لاتاری» در گونه درام و اکشن و «فیلشاه» انیمیشن تحسین شده جشنواره سال قبل بود. در کنار «مصادره»، دو فیلم «به وقت شام» و «لونه زنبور» توانستند به فروشی بالا 12 میلیارد تومان برسند. اما بازهم افزایش قیمت بلیط، اقبال عامه مردم به سینما را در جهت نزولی قرار داده بود.
سال 1398
- قیمت بلیط: 18 هزارتومان
- برنده اکران نوروزی: متری شیش و نیم با ۲۷میلیارد و ۷۸۶میلیون تومان
- میزان مخاطب: 1میلیون و 540 هزارنفر
با وجود شدت گرفتن تحریم‌های اقتصادی در سال 97 و تورم شدید، اما مردم در نوروز 98 ترجیح دادند به سینماها بروند و نسبت به سال قبل، اقبال به گیشه نوروز، اندکی رشد داشت. البته اکران نوروزی 98 بدون حاشیه نبود و فیلم «رحمان 1400» پس از سه هفته به دلیل برخی اعتراضات و مسایلی که میان تهیه‌کننده و ارشاد به وجود آمد، از پرده پایین آورده شد. ارشاد به پخش تیزرهای این فیلم در ماهوراه و برخی مسایلی که در فیلم عنوان می‌شد اعتراض داشت. این اتفاق باعث شد پس از سال‌ها، یک کمدی صدر نشین نباشد و «متری شیش و نیم» برنده اکران نوروزی شود. در کنار این دو فیلم «ژن خوک»، «زندانی‌ها»، «غلامرضا تختی» و «پیشونی سفید 3» هم به نمایش در آمد. «زندانی‌ها» شکست تجاری برای مسعود ده‌نمکی پس از سال‌ها ساخت فیلم‌های گیشه‌پسند، محسوب می‌شد. همچنین برخلاف پیش‌بینی‌ها فیلم «غلامرضا تختی» هم چندان مورد استقبال قرار نگرفت.
سال 1399
تنها چند هفته مانده به آغاز سال 99، به دلیل شیوع ویروس کرونا در جهان، سینماها تعطیل شد و عملا اکران نوروزی وجود نداشت. چندین فیلم از جمله «خروج» ساخته حاتمی کیا آمده اکران بودند. البته تنها فیلم «خوب، بد، جلف؛ ارتش سری»، به عنوان نماینده اکران نوروزی، از همه فیلم‌ها زودتر روی پرده رفت و تنها چند روز بعد، قرنطینه سراسری شروع شد.
سال 1400
- قیمت بلیط: 30 هزارتومان
- برنده اکران نوروزی: خورشید با فروش 1 میلیارد و 650 میلیون تومان
- میزان مخاطب: 55 هزار نفر
در نوروز 1400، هنوز واکسن کرونا وارد ایران نشده بود، اما با تصمیم وزرات ارشاد، سینماها اجازه بازگشایی گرفتند. این در شرایطی بود که تنها درصدی از بلیط‌ها فروخته می‌شد تا فاصله اجتماعی رعایت شود. در این شرایط چهار فیلم «خون شد»، «خورشید»، «تک‌خال» و «لاله» برای نمایش نوروزی اعلام آمادگی کردند. اما اکثر تهیه‌کننده‌ها، از اکران فیلم‌هایشان در اکران نوروزی خودداری کردند. سینماها خالی بود و تقریبا نیمی از مردم حتی نمی‌دانستند که سینماها با رعایت پروتکل‌های بهداشتی بازگشایی شده‌اند. فروش فیلم‌ها هم با وجود بلیط 30 هزارتومانی، حتی به یک میلیارد تومان هم نرسید. از سوی دیگر پس از چند روز، اکران نوروزی متوقف و به دلیل اوج گیری موج کرونا، سینماها دوباره تعطیل شد. این شرایط بد در سینما ماند و متاسفانه هنوز هم مخاطب به صورت کامل به سینماها بازنگشته است.
سال 1401
- قیمت بلیط: 45 هزارتومان
- برنده اکران نوروزی: سگ بند با فروش 24 میلیارد و 230 میلیون تومان
- میزان مخاطب: 540 هزارنفر
با واکسینه شدن بخش بزرگی از جامعه و بازشدن اکثر سینماها در سال 1400، امید آن می‌رفت که شرایط سینما به روزهای عادی خود برگردد. بنابراین اکران نوروزی به عنوان یک بازه زمانی نجات‌دهنده برای اقتصاد سینمای ایران مطرح بود. اما در این میان قیمت بلیط که به رقم 45 هزارتومان رسیده و شرایط اقتصادی بسیار بدی که مردم با آن روبرو هستند، عملا سینما رفتن را به یک تفریح گران قیمت تبدیل کرده. در این شرایط فیلم‌هایی مانند «موقعیت مهدی»، «روز صفر» و «مرد بازنده» که تصور می‌شد فروش خوبی داشته باشند، گیشه‌شان به مرز 10 میلیارد تومان هم نرسید. برنده اکران هم نتوانست بیشتر از 500 هزار نفر را در طی یک ماه در سراسر کشور به سینماها بکشاند.
(ارقام اکران نوروزی امسال، براساس اعلام تا روز 2 اردیبهشت 1401 و زمان تنظیم این گزارش است.)
