پنجه در پنجهی انقراض؛ آخرین امیدها برای نجات یوزپلنگهای آسیایی در ایران (بخش اول)
تعقیب و گریز مکرر با انسان مدتهاست که نفسهای سریعترین دوندهی خشکی در مسافتهای کوتاه را به شماره انداخته است. یوزپلنگ گربهسانی بزرگ، محتاط و در عین حال اجتماعی است که تاریخ تکاملش احتمالاً حدود ۴ میلیون سال قبل در دشتهای استپی خاورمیانه رقم خورده است. با وجود اینکه آثار و شواهد ثبتشده در فسیلهای متعلق به ۱۰ هزار سال قبل، حضور شاخص یوزپلنگها را در شمال آمریکا، اروپا، آسیا و آفریقا تایید میکند، اما ظاهراً دوران آسایش و خوشبختی آنها تنها تا آخرین عصر یخی دوام داشت چرا که پس از آن جمعیتهای انسانی بودند که در قلمرو پوزپلنگها یکهتاز شدند. حیوانی که زمانی پراکندگی وسیعی از آفریقا، شبهجزیره عربستان تا هندوستان و ترکمنستان داشت و دشتهای باز و تپه ماهورها را درمینوردید، امروز در شمال آفریقا نابود شده و در دیگر مناطق این قاره نیز شدیداً رو به کاهش است. پراکنش یوزپلنگها در آسیا در حال حاضر صرفاً به ایران محدود شده و نسل آنها در بقیهی کشورها به کلی از میان رفته است. در حال حاضر فقط و فقط دو زیرگونه یوزپلنگ وجود دارد: یوز آفریقایی با جمعیتهایی معدود در مناطق مرکزی و جنوبی آفریقا و یوز آسیایی که جمعیتش در آخرین پناهگاه خود یعنی ایرانزمین در خوشبینانهترین حالت بین ۶۰ الی ۱۰۰ عدد تخمین زده شده است.
یوز آسیایی در سنگر آخر
در گذشته یوزپلنگها را جزو زیرخانواده (Acinonychinae) طبقهبندی میکردند اما مطالعات مولکولی امروز، آنها را همراه با پوما (شیرکوهی آمریکایی) و جگواروندی (گربهسانی کوچک جثه و بومی آمریکای جنوبی و مرکزی) در یک تبار موسوم به (Acinonychini) قرار داده است.
جمعیت یوز آسیایی در آخرین پناهگاه خود یعنی ایران در خوشبینانهترین حالت بین ۶۰ الی ۱۰۰ عدد تخمین زده شده است
واژه (Acynonyx) به معنی ثابت پنجه که در نام علمی این حیوان هم به چشم میخورد، اشارهای به یک ویژگی کاملاً منحصربفرد یعنی عدم توانایی در جمع کردن ناخنها است که سبب میشود تا یوزپلنگ در سرعتهای خیلی بالا (۱۱۰ کیلومتر در ساعت) بتواند مهار لازم را همچنان نگاه دارد. بنابر شواهد و قراین پوزپلنگها قریب ۶٫۹ میلیون سال پیش برای همیشه از همتبارهای خود جدا شدند. زیرگونه يوزپلنگ آسيايي با نام علمی (Acinonyx jubatus venaticus) يکي از نادرترين گربهسانان جهان است که زماني در اکثر مناطق دشتي غرب آسيا ميزيست، اما امروز بيش از ۳۰ سال است که ايران آخرين پناهگاه آن در دنيا به شمار ميرود و اتحاديهی جهاني حفاظت از طبيعت و منابع طبیعی (IUCN) آن را در طبقه به شدت در خطر انقراض جاي داده است.
بعد از انقراض شیر ایرانی و ببر مازندران، هماکنون یوز آسیایی بزرگترین گربهسان ایران بعد از پلنگ است که از طعمههایی نظیر جبیر، قوچ و میش و کل و بز تغذیه میکند
دکتر باقر نظامی بلوچی، مشاور تحقیقاتی پروژه بینالمللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و عضو هیئت علمی دانشگاه محیطزیست در گفتگو با خبرنگار دیجیکالامگ یادآور شد که اين زیرگونه هم اکنون در استانهاي يزد، سمنان، خراسان جنوبي، خراسان شمالي، کرمان و اصفهان به تعداد کمتر از ۱۲۰ فرد در گسترهی حدود ۶ ميليون هکتار پراکندگي دارد. وی از پناهگاه حياتوحش نايبندان طبس، مجموعهی حفاظتي توران شاهرود، پناهگاه حياتوحش درهانجير اردکان، منطقهی حفاظتشده بافق و آريز، پناهگاه حياتوحش مياندشت جاجرم، پارک ملي سياهکوه اردکان، منطقهی حفاظتشده کالمند-بهادران مهريز، پناهگاه حياتوحش دربند راور، پارک ملي کوير گرمسار و پناهگاه حيات وحش عباس آباد نائين بعنوان مهمترين مناطق زيست باقيمانده برای یوز آسیایی یاد کرد.
يوزپلنگ آسيايي يکي از نادرترين گربهسانان جهان است که زماني در اکثر مناطق دشتي غرب آسيا ميزيست، اما امروز بيش از ۳۰ سال است که ايران آخرين پناهگاه آن در دنيا به شمار ميرود و به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد
داعیهداران همه رفتند
انقراض دو گونهی ارزشمند حیاتوحش ایران (شیر ایرانی و ببر مازندران) زنگ خطری جدی است که اتهام آن متوجه تخریب زیستگاه، مسموم کردن طعمه، شکار بیرویه و کم شدن طعمه است. بذل کمترین توجه قطعاً میتوانست مانع انقراض ابدی این دو گونهی با ارزش در سرزمین ما شود که در مورد دوم یعنی ببر مازندران جای تاسف بس بیشتر است چرا که حتی یک نمونه از آن در باغوحشهای سرتاسر دنیا هم وجود ندارد. در بدبینانهترین حالت میتوان گفت که شرایطی کم و بیش مشابه نیز انتظار یوزپلنگهای آسیایی را میکشد اما از طرفی نمیتوان تاثیر اطلاعرسانی گسترده و تلاشهای دستاندرکاران امر حفاظت را در این وادی نادیده گرفت. نجات یوزپلنگ آسیایی از ورطهی هلاک بدونتردید یکی دیگر از امتحانات بزرگ طبیعت ایران زمین است. این بار سایهی گیوتین بر سر زیرگونهای است که زیستگاههایش از حداقل جاذبههای سکونتی برای انسان برخوردارند اما در مقابل مشکل اصلیاش یعنی تعارضات انسانی بالاخص آمار بالای تصادفات جادهای هنوز به قوت خود باقی است.
انقراض دو گونه ارزشمند حیاتوحش ایران، یعنی شیر ایرانی و ببر مازندران؛ زنگ خطری جدی است که اتهام آن متوجه تخریب زیستگاه، مسموم کردن طعمه، شکار بیرویه، کم شدن طعمه است. این بار سایهی گیوتین بر سر زیرگونهای است که زیستگاههایش از حداقل جاذبههای سکونتی برای انسان برخوردارند اما در مقابل مشکل اصلیاش یعنی تعارضات انسانی بالاخص آمار بالای تصادفات جادهای هنوز به قوت خود باقی است
انجمن یوزپلنگ ایرانی، یک موسسهی غیردولتی با پشتوانهی تحقیقات علمی متعدد
انجمن یوزپلنگ ایرانی، یک موسسه غیردولتی و فعال زیستمحیطی است که بصورت مستقل و غیرانتفاعی در مورد حیاتوحش بالاخص یوزپلنگ و زیستبومهای آن تحقیق و مطالعه میکند. از آنجایی که اساس فعالیتهای این انجمن را پروژههای تحقیقاتی تشکیل میدهد، لذا نتایج کارهای میدانی و پایشهای آنها اغلب درصدر اخبار موثق و معتبر مربوط به این زیرگونه قرار میگیرد. از جمله فعالیتهای تحقیقاتی مثبت این مجموعه میتوان به پروژهی پایش سراسری جمعیت یوزپلنگ در ایران اشاره کرد که فاز نخست آن در زمستان سال ۱۳۹۰ آغاز و تا سال ۱۳۹۲ ادامه پیدا کرد. در خلال این پروژه که در ۱۰ زیستگاه اصلی یوزها انجام شد، تعداد یوزها در ایران کمتر از ۷۰ فرد تخمین زده شد. بدیهی است که تغییرات جمعیتی و زیستگاهی میتواند آمارهای جمعیتی را تحتتاثیر قرار دهد لذا چنین پروژههایی اغلب در یک مرحله خلاصه نمیشوند. فاز دوم پایش سراسری جمعیت یوزپلنگ در ایران، در مرداد سال ۹۳ آغاز و احتمالاً تا سال آینده نیز ادامه پیدا خواهد کرد.
دوربینگذاری یکی از بهترین راههای پایش جمعیت حیاتوحش در کل جهان است. تصویربرداری از یوزپلنگ که به واسطهی بینایی قوی حتی میتواند طعمهی خود را از بین یک گله و ضعیفترینها انتخاب کند؛ نهتنها مستلزم تجربه بلکه در عین حال صرف وقت کافی جهت نصب دوربینهای تلهای در جایگاههای مناسب است
دوربینگذاری یکی از بهترین راههای پایش جمعیت حیاتوحش در کل جهان است. تصویربرداری از یوزپلنگ که به واسطهی بینایی قوی حتی میتواند طعمه خود را از بین یک گله و ضعیفترینها انتخاب کند؛ نه تنها مستلزم تجربه بلکه در عین حال صرف وقت کافی جهت نصب دوربینهای تلهای در جایگاههای مناسب است. رمز موفقیت این ابزار را باید در عملکرد آنی سنسورهای مادون قرمز و حساسیت آنها جستجو کرد که باعث شده محققان و حتی مردم عادی شاهد ثبت تصاویری از حضور نادرترینها در محدودههای جغرافیایی مختلف باشند. دوربینهای تلهای اغلب اتوماتیک هستند یعنی عکاس در پشت آنها قرار نمیگیرد. عکسهای دوربینهای تلهای میبایست برای شناسایی افراد یک جمعیت مناسب باشند یعنی نهتنها در نقطهی مناسب نصب شوند بلکه حتی فاصلهی آنها نیز از یکدیگر درست تعریف شده باشد. انجمن یوزپلنگ ایرانی که به واسطهی چندین سال فعالیت در نقاط مختلف ایران یکی از غنیترین مجموعه عکسهای دوربینهای تلهای را در اختیار دارد، با ارسال بهترین عکسهای دوربینهای تلهای خود در مسابقه (BBC Wildlife) شرکت و در دو شاخه جزو منتخبین قرار گرفت. در نهایت عکس منسوب به آرش (یوزپلنگ ایرانی) که توسط دوربینهای تلهای این انجمن در پناهگاه حیاتوحش نایبندان به ثبت رسید، بعنوان برندهی مسابقه انتخاب و جمع کثیری از داوران و کارشناسان را تحتتاثیر قرار داد.
تصاویر ثبتشده از دوربینهای تلهای موید این واقعیت است که ظاهراً یوزهای آسیایی در مقایسه با یوزهای آفریقایی علاقه بیشتری به فعالیت در شب دارند
منابع: wildcatconservation, wildlife, iucnredlist, wildcatconservation, arkive, catsg
The complete fauna of Iran, Eskandar Firouz, I.B. Tauris pub. 2005, New York
Encyclopedia of Endangered Mammals, Amy Jane Beer et al. Grange Books pub. 2005, London
واقعیت اینه که ما مدت ها توی خواب غفلت وجهل به سر می بردیم وخیلی دیر بیدار شدیم.
در حدیثی از امام حسین ع ,سرور وسالار شهیدان این طور می خوانیم:
در ایام كودكی از امام حسین علیه السّلام در باره صداى حیوانات سؤال كردند ؛ چون از شرائط امامت این است كه عالم به زبان تمام حیوانات باشد. محمدبن إبراهيم بن الحرث التميمي عن الحسين (( علیه السلام)) أنه قال: امام علیه السّلام در پاسخ آنان (كه یوزپلنگ هنگامی كه صدا میكند چه میگوید) فرمود:
یوز پلنگ می گوید: «یا عزیز یا جبّار یا متكبّر یا اللَّه!».
منبع: بحارالانوار 64/27 حدیث 8
*******
در دهه هفتاد میلادی یوزپلنگ در ایران در حال احتضار بود .طبق گزارشی که جناب اسکندر فیروز در سال 53 منتشر کردند و پروفسور هرینگتون هم بر این عدد صحه گذاشته بودند.جمعیت یوزپلنگ نباید بیشتر از 200 عدد بوده باشد.تازه این گزارش برای سال های پیش از جنگ جهانی دوم بوده هست.
پیشنهاد میکنم دیجی کالا بخشی از سود خودش رو در مسیر محیط زیست و حفظ گونه های در معرض خطر انقراض صرف کنه
ممنون از دیجی کالا مگ که با انتشار این مقاله از این گونه بسیار نادر و ارزشمند ( و البته بیچاره که تو ایران گیر افتاده!) حمایت میکنه، کاشکی سایت دیجی کالا بتونه با حمایت مالی کمک کنه به حفظ این حیوون وگرنه فکر نمیکنم دولت ریالی برای عدم انقراضش خرج کنه
فقط میشه تاسف خورد هر قدمی که برای حیات وحش و موجودات زنده و مخلوقات خداوند برداشته بشه مهم و گرامی است اگر حیات وحش و محیط زیست نباشد ما انسان ها هم قطعا از بین میریم پس به خود بد نکنیم هر کسی چه از دولت دستگاههای مربوطه و من و شما وظیفه داریم در سر تا سر جهان از این دنیای زیبای خداوندی حفاظت کنیم لطفا توجه کنید لطفا…
با سلام و تشكر بابت توجه و اهميت شما به اين قضيه . اميدوارم مسئولين هم كمي فقط كمي به اين مسائل اهميت بدهند تا شاهد انقراض اين يوزپلنگ ها نباشيم و جمعيت آنها به مرور بيشتر شود. واقعا در ايران هيچ اهميتي به حيات وحش داده نمي شود
متشکرم از این پست مفید و خوبتون، من به شخصه خوشحال میشم افرادی وجود دارند که به این موارد توجه میکنند.
اما متاسفانه تو کشور ما به حیوانات هیچ ارزشی قائل نیستند البته این محدود میشه به اشخاصی که با بی ارزش دانستن حیوانات اقدام به از بین بردن و آزار آنها میکنند و این واقعا تاسف باره قبل از این هزاران گونه شگفت انگیز مثل ببر ایرانی “ببر مازندران” با اون ابوهتش رو منقرض کردن با این سابقه بدی که دارند اونوقت به این یوزپلنگ بیچاره رحم کنن؟ 🙁 امیدوارم گوش های شنوایی باشند که همچین مطالب را جدی بگیرند و مانع از بین رفتن چنین گونه های زیبای خدا دادی شوند.
هزاران بار در رابطه با خطر انقراض گونه های حیوانات، گیاهان و … با خبر شدیم مخصوصا دریاچه ارومیه و گارک ملی آن که همین الآن گونه های گیاهی و حیوانی بسیاری در خطر انقراض هستند ولی با این حال هیچ گوش شنوایی وجود نداره، ما مردمان تا حدی میتونیم از این موارد جلوگیری بکنیم ولی تا زمانی که فرهنگ درست این موارد همه گیر نباشه و از اقدامی جهت جلوگیری از فعالیت های غیر قانونی شکارچیان صورت نگیره هیچ امیدی برای بهبودی این مساول وجود نخواهد داشت.
با نگاه به مستندات National Geographic میشه متوجه شد که این فرهنگ در دنیا از خیلی وقت پیش آموزش داده شده و با مراجعه به مستندات کاملا آشکار هست که کشور ما از این غافله عقب هست. 🙁
ای کاش به جای خرج هزینه کلان در شهر سازی، مسابقات به درد نخوری مثل فوتبال و … کمی به فکر دنیای بیرون از زندگی شهری باشند واقعا چقدر سخته؟ بشر همیشه خودخواه بوده و خواهد بود ولی این بشر هست که با عقلی که داره میتونه همه چیز رو مدیریت کنه، فقط باید جدی بگیریم.
متشکر از نویسنده خوبمون.
واقعا نماد ایرانه … مسئولان باید بیشتر رسیدگی کنند … خدا وکیلی حیفه که منقرض بشه
بیچاره انقد لاغره آدم ناراحت میشه. واقعا ناراحت کنندس.
سلام و وقت بخير
از توجه شما به مطلب بسيار ممنونم. اما در مورد جثه، هيكل و ابعاد بدني همه يوزها به همين شكل هستند و علت آنهم ورزيدگي طبيعي شان است، اين هيبت لاغر اما خوش تراش و ورزيده دقيقا معرف سريعترين دونده خشكي يعني يوز است.
شاد باشيد
فک کنم این نژاد همینطوری لاغر باشه آخه بهشون میگن یوزپلنگ و برای سریعتر دویدن باید لاغر باشن
خدا کنه از مردم دست به دست هم بدن که واقعا بتونیم حفظش کنیم.
دولت که هیچ…
هر وقت که خبری از کشته شدن یکی از این یوزها می شنوم، واقعا آتیش می گیرم!
:-(((
سلام و وقت بخير
حرف شما متين است، تك تك ما در مقابل اين ميراث ارزشمند مسوول هستيم، اميدوارم كه بالاخص بالاخص در موارد احتمالي تصادفات جاده اي كليه هموطنان با سازمان محيط زيست و انجمنها بيشتر همكاري داشته باشند، اطلاع رساني سريع در صورت تصادف رانندگان ميتواند نقش بسزايي داشته باشد، كليه ادارات محيط زيست در اين زمينه كمك رسان مردم هستند.
شاد باشيد
خدا خیرتون بده. هیچ جا مخصوصا حوزه تکنولوژی ندیدم از محیطزیست یا حیاطوحش حمایت کنن. شما با این سبک مقلات نقش بزرگی در حمایت از محیطزیست و حیاطوحش ایران ایفا میکنید. مطمئنا این مقالات منفعت های زیادی برای محیطزیست و حیاتوحش ایرانمون داره.
سلام و وقت بخير
از توجهتون ممنونم، آرزوي من و همكارانم نيز مشابه شماست اميدوارم كه در حد بضاعت مفيد واقع شود.
شاد باشيد
جالب و شنیدنی
سلام و وقت بخير
ممنونم از توجهتون
شاد باشيد