با جالب‌ترین حقیقت‌های بهمن آشنا شوید
با سرد شدن هوا و بارش برف سنگین اخیر، احتمال‌هایی نظیر سقوط بهمن در جاده‌ها نیز افزایش پیدا کرده است. نباید فراموش کرد که سقوط بهمن تابع زمان نیست و از سوی دیگر پیش‌بینی این رخداد هم به صورت قطعی و ۱۰۰ درصد امکان‌پذیر نمی‌باشد. بدیهی است که شناخت بهمن می‌تواند مانع برخی از تصمیم‌گیری‌های اشتباه انسانی شود بنابراین در این مقاله شما را با این پدیده طبیعی مهیب آشنا خواهیم کرد.
بهمن چیست؟
آن چه که از آن با عنوان بهمن برفی یاد میشود، فقط و فقط یک نمونه ساده از این پدیده طبیعی است. اما همه آن‌ها یک شکل نیستند. در حال حاضر اطلاعات درباره انواع این بالای طبیعی به شدت ناقص است. لابد در فیلم‌های کارتونی دیده‌اید که یک گلوله برفی کوچک که در سراشیبی شروع به غلتیدن می‌کند، کم‌کم بزرگ میشود و تبدیل به بهمن میشود اما بهتر است بدانید که شکلگیری بهمن واقعی به هیچ‌وجه شباهتی با آن چه که ما در فیلم‌های کارتونی دیده‌ایم، ندارد.
شکلگیری بهمن به هیچ‌وجه شبیه آن چه که در فیلم‌های کارتونی دیده‌اید، نیست.
کارل بیرکلند (Carl Birkland) مدیر مرکز مدیریت بهمن مونتانا، چگونگی و علت شکلگیری بهمنها را این‌طور تشریح می‌کند: «بهمنها حوادث طبیعی فاجعه‌باری هستند که ما اغلب ماشه آن‌ها را می‌کشیم. بهمن برخلاف تصور عوام، ناشی از غلتیدن یک گلوله برفی نیست بلکه انبساط یا ارتجاع طویل یک توده بزرگ برف باعث میشود که صفحه یا ورقه‌ای از کل مجموعه جدا شده و در مسیری شیب‌دار به سمت پایین سرازیر شود.» تریسی ویلسون (Tracy Wilson) نویسنده بخش علوم وبسایت Howstuffworks درباره چگونگی شکلگیری بهمن می‌گوید: «بهمن حاصل کنار هم قرار گرفتن سه فاکتور کلیدی است: ۱) برف، ۲) سطح شیب‌دار و ۳) عاملی که منجر به رهاسازی انرژی شود.»
ویلسون در ادامه به عوامل تاثیرگذار اشاره می‌کند: «لایه سست توده‌های عظیم برف اغلب به واسطه یخ یا شبنم یخ‌زده سطحی و عمقی شکل می‌گیرند. کریستال‌های تراش‌دار یا دانه‌های برف نیز در شکلگیری لایه‌های سست اثرگذار هستند. اگر لایه سست شکل گرفته در توده برف نزدیک سطح باشد، آن‌گاه بهمنی کوچک پدیدار میشود.» «بهمنچه» یا بهمن کوچک را میتوان به شن و ماسه‌هایی تشبیه کرد که از تپه‌های شنی به پایین می‌غلتند. این پدیده اشاره دارد به آبشاری از برف پودری و سست که از نوک V شکل کوه به پایین سرازیر میشود. بهمن‌های کوچک بسته به اندازه و ابعادی که دارند، منجر به خسارات مالی و بعضا حتی انسانی می‌شوند.
اگر لایه سست در بخش عمقی‌تر توده برف تشکیل شود، بهمنی بزرگ شکل خواهد گرفت که این نوع بهمن طبیعتا خطرناک‌تر است. بهمن‌هایی از این نوع مثل صفحه یا تخته از کل توده جدا می‌شوند و با قدرت هرچه تمام‌تر هم به پایین سرازیر می‌شوند. سستی لایه‌های زیرین گاه به حدی است که کل حجم توده برف را یک جا به پایین می‌کشد. ضمن این که باد هم یکی از عواملی است که می‌تواند در شکلگیری بهمن موثر باشد. از سایر فاکتورهای تاثیرگذار در ریزش بهمن نیز میتوان به شیب، پوشش زمین، پوشش گیاهی، میزان بارش برف، وضعیت‌های جوی خاص، جهت و درجه‌حرارت اشاره کرد.
توان تخریب بهمن
مرگ‌بارترین بهمنی که در عصر حاضر رخ داده، مربوط به سال ۱۹۷۰ میلادی و کشور پرو است که در آن قریب ۲۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند.
بهمن‌های بزرگ، توده‌هایی متشکل از چند هزار تن برف، گل و سنگ هستند که سرعت‌شان می‌تواند حتی بالغ بر ۲۰۰ کیلومتر در ساعت باشد. هر ساله به طور میانگین بیش از ۱۵۰ نفر توسط بهمن به کام مرگ کشیده می‌شوند. قربانیان بهمن معمولا برفروب‌ها، اسکی‌بازان و گردشگران زمستانه جاده‌ها هستند. آمارها حاکی از آن است که بیش‌تر بهمنها ناشی از رانش برف‌های پودری خشک هستند و تلفات آن‌ها نیز بالطبع کم‌تر است اما بهمن‌های بزرگ این قابلیت را دارند که در ظرف تنها ۵ ثانیه، ۱۳۰ کیلومتر در ساعت شتاب بگیرند. قربانیان بهمن‌های بزرگ اغلب جان خود را از دست می‌دهند.
بهمن‌های مختلف
وقوع بهمن معمولا ۲۴ ساعت پس از طوفان‌های برفی که ۳۰ سانتی‌متر یا بیش‌تر برف تازه را بر روی سطوح ناپایدار بنشانند، محتمل‌تر میشود.
انواع مختلفی از بهمن وجود دارد. در کل بهمنها را به دو گروه عمده تقسیم می‌کنند: ۱) بهمن از نوع سست و سبک و ۲) بهمن از نوع صفحه‌ای یا تخته‌ای.
گروه اول بهمن‌هایی هستند که انرژی‌شان را از یک نقطه آزاد می‌کنند. این گروه توده‌های برفی سست، شُل و ناپایداری هستند که آغازشان از یک نقطه است و در حین سقوط به پایین کم‌کم دامنه پراکنش آن‌ها وسیع‌تر میشود. شکل این گروه از بهمنها بیش‌تر شبیه قطره اشک است و لایه سستی که منجر به ریزش این نوع بهمنها میشود، معمولا در سطح و یا نزدیک به سطح قرار دارد. بهمن‌های سست خشک و بهمن‌های سست آبکی از شایعترین انواع این بهمنها هستند.
گروه دوم بهمنها را به نام تخته‌ای یا صفحه‌ای می‌شناسند، آن‌ها قالب‌های بزرگ و به هم پیوسته از توده‌های برفی هستند که در ابتدا یک ترک یا شکستگی در آن‌ها ایجاد میشود و سپس دامنه این ترک بزرگ و بزرگ‌تر میشود تا این که در نهایت یک صفحه بزرگ از توده جدا شده و در جهت شیب کوه به سمت پایین حرکت می‌کند.
شکستگی نامنظم و بزرگی که در توده برف ایجاد میشود را اغلب با عنوان دیواره تاج می‌شناسند. توده برف در ابتدا بسیار بزرگ است اما این صفحه یا تخته در حین سقوط به پایین دائما میشکند و کوچک‌تر میشود. لایه سستی که منجر به پدیدار شدن این نوع از بهمنها میشود، برخلاف بهمن‌های نوع اول در زیر لایه سطحی شکل می‌گیرد. ریزش این نوع بهمنها مستلزم این است که یک لایه نسبتا منسجم از برف بر روی یک لایه نسبتا سست بنشیند. زمانی که فشار وارد بر این صفحه از میزان تحمل آن بیش‌تر باشد، آن‌گاه منجر به شکستگی و سپس سقوط توده عظیم برف خواهد شد. لازم به ذکر است که این نوع از بهمنها می‌توانند توسط حرکت اسکی‌بازان هم شکل بگیرند.
بقا در بهمن
در مجموع دو نوع بهمن وجود دارد: بهمن سست و سبک و بهمن صفحه‌ای یا تخته‌ای. در تصویر سمت چپ بهمن از نوع تخته‌ای یا صفحه‌ای را مشاهده می‌کنید.
مجله جغرافیای ملی (نشنال جئوگرافی) مینویسد که بر اساس آمارها ۹۳ درصد قربانیان این رخداد در صورتی زنده می‌مانند که بتوانند ۱۵ دقیقه پس از ریزش بهمن خود را از زیر حجم انبوه برف خارج کنند اما پس از گذشت این مدت زمان احتمال زنده ماندن قربانیان به سرعت کاهش پیدا می‌کند. در ادامه این گزارش آمده که ۴۵ دقیقه پس از از سقوط بهمن ۲۰ تا ۳۰ درصد احتمال دارد که قربانیان بتوانند خود را نجات دهند و این همه در حالی است که پس از گذشت دو ساعت تنها احتمال زنده ماندن تعداد بسیار معدودی وجود خواهد داشت.
موسسه تحقیقاتی اسالاف (SLF) یک مرکز تخصصی سوئیسی است که در زمینه برف و ریزش بهمن مطالعات گسترده‌ای انجام داده. این موسسه اعلام کرده که بیش‌تر بهمن‌هایی که در سطح جهان گزارش می‌شوند، به نوعی ریشه در فعالیت‌های انسانی و به طور خاص فعالیت‌های توریستی دارند.
بر اساس تحقیقات این موسسه، احتمال ریزش آن در شیب‌های شمالی و جنوبی به نسبت کم‌تر از سایر شیب‌هاست. تریسی ویلسون (Tracy Wilson) نویسنده بخش علوم وبسایت Howstuffworks نیز به این مساله اشاره می‌کند که مرگ ناشی از ریزش بهمن اغلب به سه دلیل است: آسیب فیزیکی، خفگی و سرمازدگی.
ویلسون مینویسد: «تکنیک‌های مختلف نجات بر این تاکید دارند که بایستی پیش از توقف بهمن، محیط را ترک کرد. اما در صورتی که فرد نتواند از محیط خارج شود، بایستی حداکثر تلاش خود را انجام دهد تا در جوار تخته سنگ‌ها و دیگر پناهگاه‌های مطمئن پناه بگیرد. درختان در این گونه موارد معمولا قابل اعتماد نیستند. یکی از مهم‌ترین و در عین حال ابتدایی‌ترین کارها، بسته نگاه داشتن دهان است که می‌تواند امکان بقا را افزایش دهد.»
مرگ ناشی از ریزش بهمن سه دلیل دارد: آسیب فیزیکی، خفگی و سرمازدگی.
توصیه میشود که اسکی‌بازان در هنگام وقوع بهمن به سرعت تجهیزات اسکی را رها کنند چرا که وسایل و تجهیزات سنگین اسکی می‌تواند باعث صدمات جدی‌تر در آن‌ها شود. اگر در معرض سقوط آن هستید، تمام تلاش خود را به کار ببرید که کولی پشتی حاوی غذا و کمک‌های اولیه‌تان را در کنار خودتان داشته باشید.
کارشناسان می‌گویند یکی از راه‌هایی که می‌تواند در هنگام ریزش بهمن به قربانی کمک کند، انجام حرکاتی مشابه شنا برای رسیدن به سطح و شناور ماندن در توده برف است. قربانیان بایستی به خاطر داشته باشند که در هنگام افت سرعت بهمن حیاتی است که به سرعت دست‌ها و آرنج را در اطراف دهان نگاه دارند تا بتوانند حتی الامکان فضای بیش‌تری را در برف برای تنفس خود ذخیره کنند. پرتاب لباس و … در این گونه موارد توصیه شده است چرا که در حین عملیات نجات می‌تواند به عنوان نشانه‌ای به گروه‌های نجات کمک کند.
بهمن‌های سهمگین جهان
کوه‌های آلپ سوئیس از جمله بهمنخیزترین نقاط جهان هستند. بزرگ‌ترین بهمن جهان نیز ۲۱۸ سال پیش از میلاد مسیح در سوئیس رخ داده است. در سال ۱۹۷۰ میلادی زلزلهای به قدرت ۷.۹ ریشتر سواحل یکی از بزرگ‌ترین بندرگاههای پرو را لرزاند. این زلزله در عین این که چندین هزار کشته برجا گذاشت، یخچال‌های بی‌ثبات یکی از پرشیب‌ترین نواحی کوهستانی آندز را نیز به لرزه درآورد. تنش حاصل از این زلزله در نهایت منجر به وقوع دومین بهمن مهیب تاریخ شد. حدود ۲۰ هزار شهروند قربانی آن شدند و تنها ۳۵۰ نفر که موفق شده بودند، خود را به بالای یکی از بلندی‌های کوهستان برسانند، زنده ماندند.
سومین بهمن مهیب جهان در سال ۱۹۱۶ میلادی در مارمولادا (Marmolada) واقع در شمال شرقی ایتالیا رخ داد. از این واقعه با عنوان جمعه سفید یاد شده و به واسطه این فاجعه قریب ۱۰ هزار سرباز در زیر برف و یخ مدفون شدند.
رشته کوه دولومیت (Dolomites) واقع در شمال‌شرقی ایتالیا یکی از خاستگاه‌های اصلی بهمن در دنیاست که رکورد سومین بهمن بزرگ جهان را هم به نام خود ثبت کرده است.
چهارمین بهمن بزرگ تاریخ در سال ۱۹۶۲ میلادی و بار دیگر در کوهستان‌های آندز (Los Andes) پرو اتفاق افتاد. مقامات پرو در آن زمان تمام تلاش خود را کردند تا هرچه سریع‌تر ساکنان روستاهای نزدیک را از زیر بهمن نجات دهند اما بهمن بسیاری از راه‌های دسترسی را محدود کرده بود. آمارها نشان می دهد که در حدود ۲۷۰۰ تا ۴۰۰۰ نفر از سکنه این منطقه در زیر این این رخداد جان باختند.
ایران و بهمن‌های بزرگ
مناطق کوهستانی ایران و تعدادی از جاده‌های بهمنخیز کشور از جمله محور چالوس در فصل زمستان و اوایل بهار گاه و بیگاه شاهد ریزش این بلای طبیعی هستند. بهمن اغلب قدرت تخریب ابنیه ساختمانی را هم دارد. سیاهبیشه از این نظر شاید مثال ملموسی باشد.
از آن‌جایی که تعداد کثیری از ویلا‌ها در شمال کشور مطابق ضوابط و استانداردها ساخته نشده‌اند، این لای طبیعی اغلب آن‌ها را تهدید می‌کند. دماوند نیز از جمله مناطق بهمنخیز است. جاده اصلی هراز، پلور، رینه و سایر مسیرهای دسترسی نظیر جاده لاسم از جمله رایج‌ترین مناطق بهمنخیز در ایران هستند.
در کشور ما شاید هر ساله بیش از چند صد یا گاهی هزار بهمن کوچک و بزرگ در مناطق کوهستانی رخ می‌دهد اما اغلب بهمن‌های جاده‌های ترانزیت اصلی و محدوده‌های مخصوص ورزش‌های زمستانی هستند که مورد توجه عموم قرار می‌گیرند.
برداشت‌های نادرست از وضعیت جوی، توهم تجربه، رقابت و بسیاری مسائل دیگر اغلب سبب میشود که برخی از افراد در برابر این پدیده طبیعی سهل‌انگارانه برخورد کنند و در نتیجه جان خود و سایرین را هم به راحتی در معرض مخاطره قرار دهند. اصل غافلگیری بهمن را نباید فراموش کرد.
بی‌احتیاطی و عدم توجه به هشدارهای هواشناسی از جمله مهم‌ترین دلایلی است که می‌تواند خطر بهمن را چند برابر کند. بسیاری از اسکی‌بازان، برف‌های سبک و نکوبیده را به دلیل حرکت راحت‌تر برای اسکی ترجیح می‌دهند اما مساله اینجاست که فشار بدن انسان می‌تواند به راحتی حجم عظیمی از برف را شکسته و بهمن پدید آورد.
فراموش نکنید که حتی بوق زدن و یا استفاده از مواد محترقه و پرصدا می‌تواند عامل بروز یک بهمن مهیب باشد بنابراین پیش از هر سفر وضعیت آب و هوا و جاده‌ها را مورد ارزیابی قرار دهید و در کلیه سفرهای زمستانی جانب احتیاط را رعایت کنید و کلیه لوازم لازم یک سفر ایمن را به همراه داشته باشید.
منبع: howstuffworks.com, .slf.ch, nationalgeographic.com, avalanche.net.nz, worldnews.about.com
