۱۰ نکته که باید درباره‌ی تماشای گذر عطارد بدانید
بیستم اردیبهشت ماه شاهد پدیده‌ی گذر سیاره‌ی عطارد از جلوی قرص خورشید خواهیم بود. پدیده‌ای نسبتا نادر که می‌توان از آن به عنوان مهم‌ترین رویداد نجومی سال ۱۳۹۵ یاد کرد. در این مقاله به سراغ بررسی چیستی این پدیده و روش‌های رصد آن می‌پردازیم.
۱. عطارد چگونه سیاره‌ای است؟
عطارد نزدیک‌ترین سیاره به خورشید و همچنین کوچک‌ترین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی است. نزدیک بودن عطارد به خورشید باعث می‌شود که همیشه در آسمان زمین، فاصله‌ی کمی از خورشید داشته باشد و فقط دقایقی قبل از طلوع یا بعد از غروب خورشید بتوانیم این سیاره را رصد کنیم. نزدیکی عطارد به خورشید همچنین باعث شده این سیاره با سرعت بیشتری نسبت به دیگر سیارات منظومه‌ی شمسی به دور خورشید گردش کند. بر همین اساس گاهی از عطارد به عنوان سیاره‌ی گریزپای منظومه‌ی شمسی یاد می‌شود.
عطارد نزدیک‌ترین سیاره به خورشید است به همین دلیل همیشه آن را در آسمان نزدیک خورشید می‌بینیم.
۲. سیارات و خورشید از چه قسمت‌هایی در آسمان گذر می‌کنند؟
خورشید در مسیری به نام دایره‌البروج حرکت ظاهری خود را به دور زمین انجام می‌دهد اما در واقع این زمین است که به دور خورشید می‌گردد. ماه و سیارات منظومه‌ی شمسی هم در مسیری با اختلاف کم از دایره‌البروج در آسمان جابه‌جا می‌شوند که در اصطلاح به آن منطقه‌البروج می‌گویند. برج‌های دوازده‌گانه که به نوعی معرف ماه‌های سال شمسی هستند هم در همین مسیر قرار دارند. حرکت ماه و سیارات در منطقه‌البروج باعث می‌شود هرازچندگاهی شاهد نزدیک شدن آن‌ها به هم باشیم که جزء پدیده‌های جذاب برای رصد با چشم غیرمسلح محسوب می‌شوند. به این همنشینی‌های آسمانی مقارنه می‌گویند.
حرکت ظاهری خورشید در آسمان از مسیری به نام دایره‌البروج انجام می‌شود.
۳. مقارنه سیارات با خورشید یعنی چه؟
از حالتی که یک سیاره به نزدیک‌ترین فاصله‌ی ظاهریش از خورشید می‌رسد به عنوان مقارنه‌ی آن سیاره با خورشید یاد می‌شود. سیارات درونی منظومه‌ی شمسی (عطارد و زهره) که مدارشان داخل مدار زمین قرار دارد، در هر بار گردش کامل به دور خورشید دوبار به حالت مقارنه می‌رسند؛ یک بار سیاره‌ی مورد نظر بین زمین و خورشید قرار می‌گیرد و در حالت دیگر خورشید بین زمین و سیاره قرار دارد. به دلیل فاصله‌ی ظاهری کم سیاره از خورشید، در هیچ‌کدام از این حالت‌ها نمی‌توانیم به رصد آن سیاره مشغول شویم، به جز در یک شرایط به خصوص که سیاره وقتی میان زمین و خورشید قرار می‌گیرد، درست از مقابل قرص خورشید گذر کند؛ دقیقا همان اتفاقی که بیستم اردیبهشت شاهد آن خواهیم بود.
۴. چرا هر بار که یک سیاره‌ی درونی به مقارنه با خورشید می‌رسد شاهد پدیده‌ی گذر نیستیم؟
زیرا مدار سیارات زمین، زهره و عطارد به طور دقیق بر هم منطبق نیست. بنابراین در بیشتر مقارنه‌های این سیارات با خورشید، سیاره با اختلاف کمی از بالا یا پایین خورشید گذر می‌کند.
۵. با چشم غیرمسلح و استفاده از عینک‌های رصد خورشید هم می‌توان گذر عطارد را دید؟
متاسفانه خیر. قرص عطاردکوچک‌تر از آن است که بتوان آن را با چشم غیرمسلح روی سطح خورشید تفکیک کرد. بنابراین برای دیدن گذر عطارد باید از تلسکوپ استفاده کنید.
۶. چگونه با تلسکوپ به خورشید نگاه کنیم؟
نگاه کردن به خورشید با چشم غیرمسلح برای بینایی خطرناک است، چه رسد به نگاه مستقیم به خورشید از طریق تلسکوپ. برای رصد مستقیم خورشید با تلسکوپ حتما باید از فیلترهای مخصوص رصد خورشید استفاده کنید که جلوی دهانه‌ی تلسکوپ نصب می‌شوند و نور خورشید را تا حد بسیار زیادی کاهش می‌دهند. یک نگاه گذرا به خورشید از دریچه‌ی یک تلسکوپ بدون فیلتر می‌تواند آثار بسیار مخربی بر بینایی چشم‌هایتان بگذارد. بنابراین حتما جوانب ایمنی را رعایت کنید.
۷. حتما برای رصد گذر عطارد باید از فیلترهای مخصوص رصد خورشید استفاده کرد؟
روش غیر مستقیمی هم برای رصد خورشید وجود دارد. در این روش باید تصویر خورشید را روی پرده بیندازید و به جای نگاه کردن از چشمی، خورشید را روی پرده ببینید. یک برگ کاغذ سفید هم برای این کار مناسب است.با جابه‌جا کردن کاغذ و تغییر دادن فاصله‌ی آن از چشمی تلسکوپ و تنظیم پیچ فوکوس تلسکوپ می‌توانید وضوح تصویر روی کاغذ را به بهترین حالت برسانید. توجه داشته باشید که در این روش امکان آسیب به اجزاء داخلی تلسکوپ، مانند چشمی، هست و نور شدید خورشید می‌تواند قسمت‌های پلاستیکی ابزار را ذوب کند. به خصوص اگر کیفیت ساخت ابزار در حد مطلوبی نباشد.
۸. چگونه خورشید را در آسمان پیدا کنیم؟
برای پیدا کردن خورشید درآسمان به هیچ‌وجه از جوینده‌ی تلسکوپ استفاده نکنید. نگاه کردن به خورشید از جوینده‌ی کوچک تلسکوپ هم بسیار خطرناک است. بهترین روش برای پیدا کردن خورشید در آسمان بررسی وضعیت سایه‌ی تلسکوپ است. اگر تلسکوپ دقیقا رو به خورشید باشد طول سایه کمترین مقدار خود را خواهد داشت و سایه‌ای به شکل دایره از لوله‌ی تلسکوپ تشکیل خواهد شد.
۹. در چه زمانی گذر شروع می‌شود؟
اولین برخورد قرص عطارد با قرص خورشید در ساعت ۱۵:۴۲ رخ خواهد داد و در ساعت ۱۵:۴۵ عطارد به طور کامل جلوی خورشید قرار خواهد گرفت. از آن پس تا غروب خورشید می‌توانید شاهد این پدیده باشید. متاسفانه مراحل پایانی گذر از ایران قابل مشاهده نخواهد بود.
۱۰. گذر بعدی کی اتفاق می‌افتد؟
حدود ۳ سال دیگر و در روز ۱۱ نوامبر سال ۲۰۱۹ شاهد گذر بعدی عطارد خواهیم بود و بعد از آن باید تا سال ۲۰۳۲ صبر کنیم تا باری دیگر عطارد مانند لکه‌ای بر سطح خورشید پدیدار شود.
