سر برآوردن سیاره‌های داخلی منظومه‌ی شمسی در آسمان هفته‌ی اول دی ۱۴۰۲
آسمان هفته‌ی اول دی ۱۴۰۲ میزبان خوبی برای اجرام منظومه‌ی شمسی است و نه تنها ماه مقارنه‌های جذابی را شکل می‌دهد بلکه پیش از طلوع خورشید هم فرصت مناسبی برای تماشای سیاره‌های داخلی منظومه‌ی شمسی فراهم می‌شود.
ماه کامل در میانه‌ی هفته‌ی نخست دی ۱۴۰۲ روی می‌دهد و بنابراین زمان مناسبی برای تماشای پدیده‌های اعماق آسمان نیست اما به ویژه اگر ابزار نجومی در اختیار داشته باشید، می‌توانید هم‌نشینی قمر زمین با برخی از اجرام آسمان مانند خوشه‌ی ستاره‌ای پروین را تماشا کنید.
این هفته که لحظه‌ی انقلاب زمستانی را هم پشت سر گذاشته‌ایم، پس از مدت‌ها علاوه بر سیاره‌ی ناهید که در آسمان صبحگاهی حضور داشت، سیاره‌های عطارد و مریخ هم کم‌کم از پس نور درخشان خورشید خارج می‌شوند و فرصتی مناسب برای تماشای چندین سیاره در آسمان پیش از سپیده‌دم فراهم می‌شود.
رویدادهای نجومی هفته‌ی اول دی ۱۴۰۲
شنبه ۲ دی
آسمان ابتدای هفته‌ی نخست دی ۱۴۰۲
ساعت ۱۸:۵۴ اختفای ستاره‌ی دلتا حمل از قدر ۴.۴ با ماه روی می‌دهد. در شرق، مرکز و جنوب غرب ایران این اختفا به صورت خراشان خواهد بود.
ماه امشب با فاصله‌ی بیشتری نسبت به شب گذشته، سمت چپ مشتری قرار دارد که فقط چند درجه سمت راست خوشه‌ی تماشایی «پروین» (Pleiades) است. دوربین دوچشمی کمک می‌کند تا در حضور نور ماه، خوشه‌ی پروین را آسان‌تر تشخیص دهید.
ساعت به ساعت نزدیک شدن ماه به خوشه‌ی پروین را تماشا کنید تا در نهایت پیش از سپیده‌دم در سمت شمال غربی آسمان، ماه در فاصله‌ی حدود ۱ یا ۲ درجه‌ی جنوب این خوشه‌ی ستاره‌ای قرار بگیرد.
یکشنبه ۳ دی
اکنون در اوایل غروب حدود ساعت ۱۸:۲۸، ماه غول‌پیکر و درخشان که تنها چند روز دیگر کامل می‌شود، با فاصله‌ی ۱۸:۲۸ در سمت چپ پایین خوشه‌ی پروین دیده می‌شود و این دو جرم در کنار ستاره‌ی «دبران» (Aldebaran) یک مثلث متساوی الساقین را تشکیل می‌دهند.
حدود ساعت ۲۳:۰۰ ماه دقیقا به بالاترین ارتفاع ممکن می‌رسد و با درخشندگی خود جلوه‌ای تقریبا مانند روز را ایجاد می‌کند. سایه‌ی اجسام زیر نور ماه در این زمان به کوتاه‌ترین حالت خواهد رسید. ماه در شب‌های آینده هم با فاصله‌ی حدود یک ساعت بعد، عملا همان گذر از نقطه‌ی اوج را انجام می‌دهد و در پنجم دی کامل خواهد شد.
شباهنگ یا شعرای یمانی (Sirius) و شعرای شامی (Procyon) در آسمان به صورت هم‌تراز دیده می‌شوند. شباهنگ هنگام تاریکی هوا در شرق و جنوب شرقی آسمان می‌درخشد و شعرای شامی هم با فاصله‌ی دو مشت در طول بازوی کشیده، سمت چپ شباهنگ رخ‌نمایی می‌کند.
مقارنه‌ی ماه و پروین در آسمان هفته‌ی نخست دی ۱۴۰۲
دوشنبه ۴ دی
امشب ماه تنها یک یا دو درجه از ستاره‌ی بتا ثور (نطح) فاصله دارد، که در قدر ۱.۶ دیده می‌شود. ماه و بتا گاو، حدود ساعت ۱ بامداد فردا، بسیار نزدیک به نقطه‌ی بالای سر شما از کنار هم عبور می‌کنند.
سه‌شنبه ۵ دی
ساعت ۲۰:۵۲ مقارنه‌ی ۳.۶ درجه‌ای ماه با خوشه‌ی ستاره‌ای M35 روی می‌دهد که برای رصد آن به ابزار اپتیکی نیاز است و از ابتدای شب تا سحرگاه امکان رصد آن وجود دارد.
ماه امشب بالای پای صورت فلکی دو پیکر (جوزا) می‌درخشد و حدود ساعت ۱ بامداد فردا از نزدیک‌ترین نقطه به نقطه اوج می‌گذرد.
چهارشنبه ۶ دی
با بیرون آمدن ستارگان، رو به شمال به ارتفاع زیاد در آسمان نگاه کنید تا «ذات الکرسی» (Cassiopeia) را که اکنون به شکل M مسطح دیده می‌شود و با زاویه‌ی ۴۵ درجه خم شده است، ببینید. حدود یک ساعت بعد، این شکل M به صورت افقی دیده می‌شود.
امشب لحظه‌ی کامل شدن ماه از ایران هم قابل مشاهده خواهد بود و برای تماشای ماه کامل باید ساعت ۲۲:۱۶ ارتفاع زیاد سمت شرق آسمان را نگاه کنید. بدین ترتیب ساعاتی پیش از آن و هنگام طلوع ماه فرصت مناسبی برای عکاسی از قمر زمین در کنار عوارض زمینی است.
پنج‌شنبه ۷ دی
ساعت ۱۸:۲۵ اوج مقارنه‌ی ماه و ستاره‌ی «سرپسین» (Pollux) را با فاصله‌ی ۳.۶ درجه مشاهده کنید. امشب صورت فلکی جبار هم در شرق و جنوب شرقی آسمان پس از تاریک شدن هوا کم‌کم ارتفاع می‌گیرد.
ستاره‌ی دبران هم به رنگ نارنجی و با قدر ۱ در بالای آن می‌درخشد؛ درحالی که خوشه‌ی ستاره‌ای «قلائص» (Hyades) هم در پس‌زمینه دیده می‌شود. با توجه به اندازه، دوربین دوچشمی ابزاری ایدئال برای رصد این خوشه است. کمی بالاتر هم می‌توانید نظاره‌گر خوشه‌ی پروین باشید. ستاره‌های اصلی قلائص شکب یک V را تشکیل می‌دهند که دبران نوک پایینی آن است. این خوشه در حال حاضر به پهلو خوابیده است.
اگر با دوربین دوچشمی، شاخه‌ی پایین V را از الدباران به سمت راست دنبال کنید، نخستین چیزی که به آن می‌رسید، صورت‌واره‌ی «خانه» (House) است: الگویی از ستاره‌ها که مانند نقاشی کودک از یک خانه‌ی با سقف شیروانی هستند. این صورت‌واره‌ی فلکی در حال حاضر عمودی است و به سمت راست خم شده است.
آسمان پایان هفته‌ی نخست دی ۱۴۰۲
جمعه ۸ دی
در این زمان از سال «کهکشان آندرومدا» (M31) اندکی پس از تاریک شدن هوا از نقطه‌ی اوج می‌گذرد. با دوربین دوچشمی می‌توانید M31 را به صورت یک نوار نورانی کم‌رنگ طولانی ببینید.
ساعت ۲۱:۰۰ هم ماه با فاصله‌ی ۳.۴ درجه به مقارنه با خوشه‌ی ستاره‌ای کندوی عسل (M44) می‌رسد که برای رصد آن به ابزار اپتیکی نیاز است.
وضعیت سیارات در هفته‌ی نخست دی ۱۴۰۲
عطارد صبحگاه اواخر این هفته کم‌کم در آسمان ظاهر می‌شود. برای دیدن آن باید از حدود ۸ دی، محدوده‌ای با فاصله‌ی حدود سه مشت پایین سمت چپ سیاره‌ی درخشان ناهید (Venus) را جست‌وجو کنید. در این هنگام قدر عطارد ۱.۳+ است اما وضعیت رصدی آن هر روز بهتر می‌شود.
زهره با قدر ۴.۰- در صورت فلکی ترازو قرار دارد و به عنوان درخشان‌ترین جرم آسمان پس از ماه، ساعاتی پیش از طلوع خورشید باید سمت جنوب شرقی را دنبال آن بگردید. در حال حاضر ارتفاع صبحگاهی آن هر هفته کاهش می‌یابد و در حال نزدیک شدن به ستاره‌ی نارنجی رنگ «قلب العقرب» (Antares) با قدر ۱.۰ است.
مریخ هم که هفته‌ها از دید ناظر زمینی پنهان بود، حالا به آرامی در سپیده‌دم و سمت افق شرقی و کمی پایین‌تر از عطارد خود را نشان خواهد داد. این هفته هنوز در نور شدید خورشید احتمالا حتی با تلسکوپ هم نتوانید سیاره‌ی سرخ را ببینید اما در ماه‌های آینده کمی ارتفاع می‌گیرد و وضعیت رصدی بهتری خواهد داشت.
مشتری با قدر ۲.۶- در صورت فلکی حمل جای دارد و شب هنگام به آسانی در آسمان دیده می‌شود. این غول گازی، همان نقطه‌ی سفید درخشانی است که عصرها بر فراز جنوب و جنوب شرقی آسمان غالب است. حدود ساعت ۱۹:۰۰ تا ۲۰:۰۰ این سیاره به بیشترین ارتفاع خود می‌رسد.
زحل با قدر ۰.۹+ همچنان در صورت فلکی دلو دیده می‌شود. برای رصد آن درست پس از تاریک شدن هوا، ارتفاع پایین سمت جنوب غربی آسمان را نگاه کنید. آن را با ستاره‌ی «فم الحوت» (Fomalhaut) یا «دهان ماهی) اشتباه نگیرید، زیرا این ستاره هم با درخشندگی مشابه حدود دو مشت سمت چپ پایین زحل قرار دارد.
اورانوس با قدر ۵.۶ در صورت فلکی حمل قرار دارد و هنگام تاریکی هوا با فاصله‌ی حدود ۱۴ درجه سمت چپ مشتری منتظر دوربین دوچشمی شماست. در یک تلسکوپ با قدرت بالا حتی می‌توانید قرص این سیاره‌ی یخی را تشخیص دهید که ۳.۸ ثانیه‌ی قوسی است.
نپتون که کم‌نورتر و با قدر ۷.۹ دیده می‌شود، در مرز صورت‌های فلکی دلو و حوت حدود ۲۲ درجه بالا سمت چپ زحل قرار گرفته است و در تاریکی اوایل شب با ابزار رصدی قابل مشاهده خواهد بود.
منابع: Sky and Telescope, مجله نجوم
