۱۳ عامل اجتماعی و جانبی بروز استرس مدرسه‌ای در دانش‌آموزان
تجربه کردن استرس مدرسه‌ای در تمام سنین پدیده‌ای طبیعی است. این نوع استرس معمولا در انتهای فصل تابستان بروز پیدا می‌کند، با شروع فصل مدرسه به اوج می‌رسد و سپس به تدریج کاهش می‌یابد. البته گاهی استرس مدرسه‌ای پایاتر است و در تمام طول سال بروز پیدا می‌کند. استرس مدرسه‌ای عموما از فشارهای اجتماعی و تحصیلی و توقعات اطرافیان از میزان موفقیت کسب‌شده توسط شخص نشأت میگیرد. باید توجه داشت که عوامل داخلی، همچون ترس از موفقیت، هم می‌توانند به اندازه عوامل خارجی در بروز استرس مدرسه‌ای تأثیرگذار واقع شوند.
در این مقاله از دیجی‌کالا مگ، ابتدا به بررسی عوامل اجتماعی بروز استرس مدرسه‌ای می‌پردازیم و سپس ۱۱ مورد از عوامل مرسوم بروز این نوع استرس را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
۳ عامل اجتماعی بروز استرس مدرسه‌ای
بسیاری از دانش‌آموزان در برهه‌ای از دوران تحصیلشان درگیر استرس مدرسه‌ای میشوند. این استرس معمولا از گیر افتادن در شرایط اجتماعی ناخواسته‌ای حاصل می‌شود که فرار کردن از آن ممکن نیست. با وجود اینکه فشار عصبی ناشی از قرارگیری در این شرایط دشوار می‌تواند به کسب تجربه و رشد شخصیتی و ذهنی دانش‌آموزان کمک کند، نمی‌توان آسیب‌های ناشی از بروز استرس مدرسه‌ای را نادیده گرفت. در ادامه ۳ مورد از عوامل اجتماعی بروز استرس مدرسه‌ای را شرح می‌دهیم.
۱. معلمان
داشتن رابطه‌ای دوستانه و صمیمانه با معلمان می‌تواند نقش بسیار پررنگی در علاقه‌مند شدن دانش‌آموزان به درس و مدرسه و کاهش میزان استرس مدرسه‌ای ایفا کند. در بیشتر مواقع، معلمان مهربان و توانا قدرت ایجاد تغییرات شگرفی در مسیر زندگی دانش‌آموزانشان دارند و می‌توانند با رقم زدن تجربه‌ی تحصیلی سازنده، آینده آن‌ها را به شکل مثبتی دستخوش تغییر کنند. بنابراین، توجه کردن به نوع رابطه‌ی موجود میان دانش‌آموز و معلمان، اهمیت بسیاری دارد.
اگر والد دانش‌آموزی هستید که با معلم یا معلمانش رابطه‌ی خوبی ندارد و به همین دلیل مدام درگیر استرس مدرسه‌ای می‌شود، حتما موضوع را با معلمان در میان بگذارید و به دنبال راه چاره‌ای برای بهبود تجربه‌ی تحصیل او باشید. به خاطر داشته باشید که نپرداختن به احساسات منفی دانش‌آموزان به دامن زدن به شدت استرس مدرسه‌ای و تضعیف سلامت روح و روان آن‌ها منجر می‌شود.
۲. دوستان
دوستان مدرسه‌ای در عین حال که می‌توانند عاملی انگیزشی برای حضور یافتن در مدرسه محسوب شوند، توانایی تخریب شخصیت دانش‌آموزان و کاهش تمایل آن‌ها به ادامه‌ی تحصیل را هم دارا هستند. معمولا پیدا کردن دوستانی حامی و مناسب، برای دانش‌آموزان در تمام سنین اهمیت بسیاری دارد. در سنین کودکی و نوجوانی، حاضر شدن در موقعیت‌های اجتماعی در کنار دوستانی که هویت شخص را تصدیق می‌کنند و باعث افزایش میزان اعتمادبه‌نفس و عزت نفس او میشوند، برای حفظ سلامت روح و روان حیاتی است.
از عوامل اصلی بروز استرس مدرسه‌ای، می‌توان نداشتن دوستان کافی، مواجه شدن با بی‌اعتنایی از جانب گروه دوستان، هم‌کلاسی نبودن با دوستان صمیمی و هم‌سطح نبودن با دوستان را نام برد. به خاطر داشته باشید که در سنین کودکی و نوجوانی، تحت فشار قرار گرفتن توسط گروه همسالان پدیده‌ای بسیار مرسوم و طبیعی است.
تغییراتی که در نتیجه‌ی این فشار ایجاد می‌شود، گاهی مثبت و گاهی منفی هستند. آنچه مهم است توجه به تأثیراتی است که این تغییرات بر نحوه‌ی برخورد و زندگی دانش‌آموزان می‌گذارند. در بسیاری از مواقع، استرس مدرسه‌ای از عدم موفقیت در راضی کردن دوستان و همسالان ناشی می‌شود.
۳. قلدران مدرسه‌ای
در طول تاریخ آموزش در مدارس، قلدران همیشه نقش بسیار پررنگی در ایجاد ترس و استرس در دانش‌آموزان ایجاد کرده‌اند. امروزه، شیوه‌های قلدری دستخوش تغییرات وسیعی شده‌اند. معمولا قلدران مدرسه‌ای با تهدید و خشونت فیزیکی به خواسته‌هایشان می‌رسیدند، اما در عصر کنونی، تخریب شخصیتی و وارد کردن آسیب‌های روانی به شکل ضربه زدن به اعتمادبه‌نفس و عزت نفس سایر دانش‌آموزان مرسوم‌تر است. قرار گرفتن در معرض بی‌رحمی‌های قلدران مدرسه‌ای معمولا با انزوا گزیدن و سکوت کردن در رابطه با وقایعی که در مدرسه رخ می‌دهند همراه است.
در این شرایط، والدین باید دلیل سکوت و بی‌انگیزگی فرزندانشان را جویا شوند و از آن‌ها بخواهند دلیل بروز استرس مدرسه‌ای را بدون ترس از قضاوت شدن برایشان شرح دهند. مورد ظلم قرار گرفتن در مدرسه معمولا با پنهان‌کاری و عدم تمایل به صحبت کردن درباره وقایعی که در مدرسه رخ می‌دهند همراه است. خودداری از ابراز احساسات نهایتا به شکل استرس مدرسه‌ای شدید بروز پیدا می‌کند و کیفیت عملکرد آموزشی را به شدت کاهش می‌دهد. اگر متوجه بروز رفتارهای مشکوکی از جانب فرزندانتان شدید، حتما موضوع را پیگیری کنید و مدرسه را در جریان قرار دهید. در این میان فراموش نکنید که قلدری ممکن است در فضای مجازی هم صورت بگیرد، بنابراین با برقراری ارتباط مبتنی بر اعتماد متقابل با دانش‌آموزان، از آن‌ها بخواهید هر گونه تخلف مجازی را به شما گزارش دهند.
۱۱ عامل بروز استرس مدرسه‌ای که والدین باید از آن‌ها مطلع باشند
والدین دانش‌آموزانی که از استرس مدرسه‌ای رنج می‌برند چالش‌های بسیاری در پیش رو دارند. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، تشخیص عواملی است که می‌توانند به بروز این نوع استرس دامن بزنند. در ادامه ۶ مورد از این عوامل، که معمولا نادیده گرفته شده یا عادی تلقی میشوند، آورده شده است.
۱. شلوغ کردن برنامههای روزمره
در سنین کودکی، تمایل والدین به شلوغ کردن برنامههای روزمره‌ی فرزندانشان به قدری شدید می‌شود که گهگاه اوقات فراغت آن‌ها را به کل فراموش می‌کنند. آنچه والدین عموما از آن بی‌خبرند این است که خیرخواهی کنترل‌نشده‌ی آن‌ها می‌تواند به قیمت آسیب زدن به سلامت روحی و روانی فرزندانشان تمام شود. بسیاری از والدین، گمان می‌کنند که شلوغ کردن برنامههای روزمره فرزندانشان از زمان کودکی می‌تواند آن‌ها را برای مواجهه با چالش‌های تحصیلی و شغلی آماده کند، اما موضوع آنقدرها هم ساده نیست.
به محض اینکه دوران مدرسه شروع می‌شود، فشارهای اجتماعی بسیاری، از قبیل تلاش برای مقبول واقع شدن در گروه همسالان و داشتن عملکرد تحصیلی قابل قبول، به دانش‌آموزان وارد می‌شود. حال اگر دانش‌آموز در فضای خارج از مدرسه زمان کافی برای کسب آرامش نداشته باشد، ابتلا به استرس مدرسه‌ای به میزان قابل‌توجهی اجتناب‌ناپذیر خواهد شد.
استرس مدرسه‌ای در سنین نوجوانی و به هنگام آماده شدن برای ورود به دانشگاه دوچندان می‌شود و اگر دانش‌آموز فضای کافی برای تخلیه‌ی احساسی نداشته باشد، این استرس در او نهادینه می‌شود و عملکرد تحصیلی و کیفیت زندگی فردی و اجتماعی را به شدت تضعیف می‌کند.
۲. نگذراندن زمان کافی در کنار خانواده
در عصر کنونی، فرزندان و والدین همیشه درگیر دغدغه‌ای جدید هستند و وقت و حوصله‌ی چندانی برای دور هم جمع شدن و با هم وقت گذراندن ندارند. در بسیاری از خانواده‌ها، وقت‌گذرانی اعضای خانواده با یک‌دیگر محدود به مواقع صرف غذا است و خارج از آن، اعضای خانواده با هم ارتباط عمیقی ندارند. در این میان، باید به خاطر داشت که خانواده، اولین و مهم‌ترین اجتماعی است که هر شخص عضویت در آن را تجربه می‌کند. بنابراین، برقراری و حفظ روابط صمیمانه و مبتنی بر اعتماد متقابل، اصلی اساسی در راستای بهبود کیفیت زندگی محسوب می‌شود.
برقراری روابط این‌چنینی، برای دانش‌آموزان از اهمیت بسیار والایی برخوردار است، چراکه آن‌ها مدام درگیر احساسات متناقضی میشوند که برای درک کردنشان نیاز به حمایت و همدلی دیگران دارند. احساس بیگانگی کردن با سایر اعضای خانواده، احساس تنهایی و بی‌پناهی را تشدید می‌کند و باعث می‌شود تا دانش‌آموزان دغدغه‌های خود را پنهان کنند و دچار استرس مدرسه‌ای شوند. اگر فرزندی دارید که تمایل شدیدی به انزوا گزیدن و سکوت اختیار کردن دارد، سعی کنید فضایی گرم و صمیمانه در خانواده ایجاد کنید تا بتواند بدون نگرانی مشکلاتش را با دیگران در میان بگذارد و از شدت استرس مدرسه‌ای بکاهد.
۳. کم‌خوابی/بی‌خوابی
معمولا اختلال کم‌خوابی/بی‌خوابی در بزرگ‌سالان پدیدار می‌شود، اما نباید فراموش کرد که فشار عصبی شدید ناشی از انجام تکالیف بسیار، رسیدگی به فعالیت‌های فوق‌برنامه و وقت‌گذرانی با عزیزان و دوستان می‌تواند سن ابتلا به این اختلال را کاهش دهد. این اختلال معمولا با بروز دشواری در یافتن میلی برای خوابیدن شروع می‌شود و در صورت درمان نشدن، آنقدر شدت میگیرد که به بی‌خوابی مزمن منجر می‌شود.
یافته‌های مطالعات علمی صورت گرفته در حیطه‌ی بهداشت خواب ثابت کرده‌اند که میزان و کیفیت خواب تأثیرات بسیار پایایی در بهبود یا تضعیف سلامت روحی و روانی انسان می‌گذارند. کمبود خواب یا داشتن خوابی بی‌کیفیت، نه تنها سلامت روانی دانش‌آموزان را تهدید می‌کند، بلکه کیفیت عملکردهای فیزیکی آن‌ها در طول روز را هم به شدت کاهش می‌دهد. در همین راستا، ابتلا به استرس مدرسه‌ای و سایر اختلال‌های وابسته به استرس و کم‌توجهی دور از انتظار نخواهد بود. اگر دانش‌آموزی در خانه دارید که از مشکلات وابسته به خواب رنج می‌برد، هر چه سریع‌تر نسبت به درمان اقدام کنید.
۴. پرتوقعی والدین
در سنین مدرسه، والدین، خواسته یا ناخواسته، فشار بسیاری بر دانش‌آموزان وارد می‌کنند تا به طور دائم بهترین عملکرد خود را به نمایش بگذارند و به اصطلاح، گوی سبقت را از دیگران بربایند. برای مثال، اگر طی دو دهه‌ی گذشته، سنین مهدکودک به فراگیری اعداد و تشخیص رنگ‌ها سپری می‌شد، امروزه به آموزش خواندن، نوشتن و محاسبات می‌گذرد! بالا رفتن سطح توقعات والدین با پیشرفت فناوری و پدیدار شدن شیوه‌های نوین آموزش تا حدی طبیعی است، اما زمانی که توقعات آنقدر نجومی شوند که دانش‌آموز مجبور شود برای برطرف کردن آن‌ها و مقابله با استرس مدرسه‌ای از سلامت روح و روان مایه بگذارد، باید تجدیدنظر کرد.
۵. کم‌توقعی والدین
کم‌توقعی والدین، به همان میزان که پرتوقعی می‌تواند در بروز استرس مدرسه‌ای تأثیرگذار واقع شود، مخرب است. کم‌توقعی و پرتوقعی والدین معمولا از نداشتن شناخت جامع و صحیح از شخصیت و توانایی‌های فرزندانشان نشأت میگیرد. وقتی شناخت درستی در کار نباشد، دانش‌آموزان با فعالیت‌هایی مواجه میشوند که از حیطه‌ی توانایی‌هایشان خارج است یا آنقدر ساده است که هیچ چالشی به دنبال ندارد. کم‌توقعی والدین عموما منجر به بروز استرس مدرسه‌ای در فرزندان می‌شود و این استرس عموما خود را در قالب بدخلقی، امتناع کردن از انجام کارهایی که به آن‌ها محول شده و لجبازی و یک‌دندگی بروز می‌دهد.
۶. شیوه‌های آموزشی نادرست
شاید تا به حال دقت کرده باشید که دانش‌آموزان شیوه‌های مختلفی برای یادگیری دارند؛ برخی به صورت شنیداری، گروهی به صورت نوشتاری و عده‌ای به صورت عملی مفاهیم گوناگون را بهتر و سریع‌تر فرامی‌گیرند. اگر دانش‌آموزان در فضاهای آموزشی قرار بگیرند که هیچ احترام و ارزشی برای نحوه‌ی مسلط فراگیری آن‌ها قائل نیستند، روند آموزش با مشکلات جدی مواجه خواهد شد که استرس مدرسه‌ای را به شدت تشدید می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین مواردی که در رابطه با انتخاب شیوه‌های آموزشی صحیح نادیده گرفته می‌شود، وضعیت یادگیری دانش‌آموزان است. متأسفانه، با وجود پیشرفت‌های عظیمی که در حیطه‌ی فناوری صورت گرفته، هنوز هم دیدگاه جامعه نسبت به افرادی که از اختلال‌های یادگیری رنج می‌برند و نیازمند کمک تخصصی هستند به قدری منفی و جانب‌دارانه است که والدین این دانش‌آموزان را تشویق به پنهان کردن شرایط خاص فرزندانشان می‌کند.
اگر فرزند دانش‌آموزی دارید که از اختلال‌های یادگیری جدی رنج می‌برد، از فرستادن او به مدارس خاص واهمه نداشته باشید. به خاطر داشته باشید که فدا کردن دانش‌آموزان در سیستم‌های آموزشی یک‌دست که ارزشی برای شیوه‌های آموزشی مختلف قائل نیستند، فقط باعث بروز استرس مدرسه‌ای می‌شود و علاقه‌‌شان به یادگیری را کم می‌کند.
۷. مشکلات وابسته به انجام تکالیف
بسته به سرعت و کیفیت یادگیری، دانش‌آموزان واکنش‌های متفاوتی نسبت به انجام تکالیف نشان می‌دهند. برخی در مواجهه با انبوهی از تکالیف متزلزل نمی‌شوند و کارشان را با کیفیتی که از آن‌ها انتظار می‌رود انجام می‌دهند، اما برخی به کمک بیشتری برای انجام تکالیف نیاز دارند. فراموش نکنید که اگر فرزند دانش‌آموزتان در انجام تکالیفش نیاز به اندکی کمک دارد، او را تحقیر و تهدید نکنید.
فشارهای وارده از جانب والدین، معلمان و هم‌سالانی که عملکردهای بهتری دارند برای بروز و تشدید استرس مدرسه‌ای و کاهش کیفیت عملکرد آموزشی کافی است! سعی کنید استرس مدرسه‌ای آن‌ها را با کمک کردن یا فراهم کردن زمینه برای آموزش‌های بیشتر کاهش دهید.
۸. ترس از امتحانات
ترس از امتحانات به خودی خود طبیعی است و در بسیاری از مواقع، انگیزه‌ی خوبی برای بیشتر تلاش کردن و بهتر عمل کردن محسوب می‌شود، اما هنگامی که این ترس ریشه در استرس مدرسه‌ای شدید داشته باشد، باید نحوه‌ی نگرش به شرایط را عوض کرد. یافته‌های علمی نشان داده‌اند که هر چقدر ترس از شرکت کردن در امتحانات بیشتر باشد، احتمال داشتن عملکردی ناامیدکننده هم بیشتر خواهد بود. اگر فرزندتان ترس عجیبی از شرکت کردن در امتحانات دارد، بهتر است عمیق‌تر به این معضل بنگرید و در وهله‌ی اول، به دنبال بهبود استرس مدرسه‌ای او باشید.
۹. رژیم غذایی نامناسب
جالب است بدانید که بسیاری از غذاهایی که امروزه در رژیم غذایی روزمره‌ی خانواده‌های بسیاری جا خوش کرده‌اند، فرآوری شده و حاوی موادی هستند که مصرف کردنشان با افزایش بی‌تابی روحی و روانی رابطه‌ی مستقیم دارد. دانش‌آموزان معمولا به دنبال غذاهای آماده و پرکالری هستند که آن‌ها را برای ساعت‌های طولانی مطالعه و یادگیری آماده کند و همین باعث شده تا میزان قند و چربی مصرفی آن‌ها به مراتب بیشتر از ویتامین‌ها و پروتئین‌های حیاتی باشد. استفاده از این مواد غذایی راهکاری موقتی بیش نیست و در گذر زمان می‌تواند باعث بروز عدم تعادل روانی، خستگی شدید، کم‌خوابی و بروز استرس، به خصوص استرس مدرسه‌ای، شود.
۱۰. آلودگی صوتی
شاید عجیب به نظر برسد، اما مطالعات علمی صورت گرفته در حیطه‌ی روان‌شناسی محیطی نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های صوتی متعدد در طول روز، نقش بسیار پررنگی در بروز استرس مدرسه‌ای در دانش‌آموزان ایفا می‌کند. این معضل در کلان‌شهرها ملموس‌تر احساس می‌شود. برای کمرنگ کردن تأثیر این عامل، می‌توانید دیوارهای اتاق‌ها را عایق کنید و هرازچندگاهی زمانی را به گذراندن در دامان طبیعت اختصاص دهید.
۱۱. عدم آمادگی در شرایط مختلف
دانش‌آموزان، مخصوصا در سنین پایین‌تر، نیاز مبرمی به آماده بودن برای مواجهه با شرایط مختلف دارند، چراکه هنوز آنقدر قدرت مواجهه‌ی آنی با حوادثی که ممکن است رخ بدهد را ندارند. دانش‌آموزی که در مدرسه به اندازه‌ی کافی غذا یا لوازم تحریر به همراه ندارد، تکالیفش توسط والدین امضا نشده یا چیزی برای ارائه در نمایشگاه مدرسه ندارد، مورد سرزنش همسالان و کادر آموزشی مدرسه قرار خواهد گرفت. این سرزنش‌ها به شکل استرس مدرسه‌ای و تنفر از حضور یافتن در مدرسه بروز پیدا می‌کند و کیفیت عملکرد دانش‌آموز را کاهش می‌دهد. فراموش نکنید که پرداختن به مسائلی از این دست، برای دانش‌آموزان در سنین پایین اهمیت بالایی دارد.
مرور کلی
مدرسه فضایی متفاوت از فضای خانواده است که معمولا چالش‌های بسیاری برای دانش‌آموزان و والدین به همراه دارد. در بیشتر مواقع، دانش‌آموزان قادرند که خود را با این فضای جدید وفق دهند و گونه‌ای جدید از رشد و بالندگی را در بستر آن تجربه کنند. اما گاهی عوامل اجتماعی، همچون نداشتن رابطه‌ی خوب با معلمان و همسالان، در کنار عوامل جانبی دیگر، همچون توقعات نجومی والدین، می‌توانند سلامت روانی دانش‌آموزان را با بروز استرس مدرسه‌ای به خطر بیندازند. در چنین شرایطی استرس مدرسه‌ای باید جدی گرفته شود و با مراجعه به روان‌درمانگر و به کارگیری شیوه‌های درست تخلیه‌ی احساسی، تا جای ممکن درمان شود.
منبع: Verywellfamily
