از مقارنه‌ی ماه و مشتری در پایان آذر ۱۴۰۲ تا نخستین طلوع خورشید زمستان
در پایان آذر ۱۴۰۲ می‌توانید شاهد رخ‌نمایی هلال زیبای ماه و هم‌نشینی آن با مشتری در آسمان باشید اما شاید مهم‌ترین رویداد این هفته را باید شب یلدا و طلوع خورشید آغاز زمستان در آخر هفته دانست.
آسمان در هفته‌ی پایانی آذر ۱۴۰۲ میزبان هلال باریک ماه است و بدین ترتیب فرصت مناسبی برای تماشای آن در کنار برخی از دیگر اجرام آسمان شب مانند مشتری فراهم است.
اما مهم‌ترین رویداد این هفته را باید همین پایان یافتن پاییز دانست که با انقلاب زمستانی رسما صورت می‌گیرد. لحظه‌ی دقیق انقلاب زمستانی ساعت ۰۶:۵۸ روز جمعه یکم دی برآورد شده است و بنابراین اگر صبح آدینه سحرخیر باشید، پس از تماشای سیاره‌ی درخشان ناهید، می‌توانید شاهد سر برآوردن نخستین خورشید زمستان باشید.
رویدادهای نجومی هفته‌ی پایانی آذر ۱۴۰۲
شنبه ۲۵ آذر
آیا تا به حال طلوع شباهنگ را تماشا کرده‌اید؟ یک نمای باز درست سمت افق شرقی و جنوب شرقی پیدا کنید و خوب دقت کنید تا بتوانید سر برآوردن «شباهنگ» (Sirius) را که حدود دو مشت در طول بازو زیر کمربند عمودی صورت فلکی «جبار» (Orion) قرار دارد، تماشا کنید. این ستاره بسته به موقعیت مکانی شما حدود ساعت ۲۰:۰۰ طلوع می‌کند.
تقریبا ۱۵ دقیقه پیش از طلوع شباهنگ، یک ستاره‌ی کم‌نورتر در سمت راست همان منطقه رخ‌نمایی خواهد کرد: «بتا سگ بزرگ» (Beta Canis Majoris) یا «مرزم (جارچی)» (Mirzam). این نام به معنای «اعلام‌کننده» است و آنچه اعلام می‌کند طلوع شباهنگ است. به احتمال زیاد آن‌ها را اشتباه نخواهید کرد چون جارچی از قدر ۲ یک بیستم پادشاه ستارگان یعنی شباهنگ نور دارد.
هنگامی که یک ستاره ارتفاع بسیار کمی دارد، تمایل به چشمک زدن و اغلب با رنگ‌های زنده دارد. شباهنگ به اندازه‌ی کافی روشن است که این جلوه‌ها را به خوبی نمایان کند؛ به ویژه اگر با دوربین دوچشمی به آن بنگرید.
ساعت ۲۱:۵۱ هم ماه با فاصله‌ی ۳۶۸ هزار کیلومتری از زمین، در حضیض مداری یعنی کوتاه‌ترین فاصله‌ی مدار خود قرار می‌گیرد.
وضعیت آسمان در ابتدای هفته‌ی پایانی آذر ۱۴۰۲
یکشنبه ۲۶ آذر
ساعت ۰۷:۱۲ سیاره‌ی نپتون در تربیع شرقی قرار می‌گیرد و زمان مناسب رصد آن با ابزار اپتیکی از ابتدای شب تا حدود ۲۳:۰۰ خواهد بود.
امروز عصر، زحل را در فاصله‌ی حدود ۵ درجه‌ای سمت راست بالای ماه ببینید. ماه ۱.۳ ثانیه‌ی نوری از زمین فاصله دارد و زحل در حال حاضر در ۸۴ دقیقه‌ی نوری یعنی تقریبا ۴ هزار برابر دورتر در در پس زمینه قرار دارد.
دوشنبه ۲۷ آذر
در این زمان از سال، صورت فلکی «شکارچی» (جبار) پس از تاریکی هوا در شرق و جنوب شرقی آسمان می‌درخشد. این صورت فلکی اکنون به خوبی دیده می‌شود اما کمربند آن که شامل سه ستاره است، هنوز در حالت افقی قرار دارد.
کمربند جبار به سمت «دبران» (Aldebaran) و حتی بالاتر از آن «خوشه‌ی پروین» (Pleiades) اشاره می‌کند. در جهت دیگر، به جایی اشاره دارد که شباهنگ درخشان حدود ساعت ۲۰:۰۰ طلوع می‌کند.
سه‌شنبه ۲۸ آذر
تربیع اول ماه در ساعت ۲۲:۰۹ روی می‌دهد و شب هنگام، سمت راست بالای آن، می‌توانید صورت فلکی «اسب بزرگ» (Pegasus) را ببینید که از یک گوشه شروع به کج شدن می‌کند. لبه‌ی سمت چپ بالای مربع آن به صورت مورب به سمت پایین ماه نزدیک است.
چهارشنبه ۲۹ آذر
امشب صورت فلکی اسب بزرگ در سمت راست ماه جای می‌گیرد و ماه یک هم‌نشینی دیگر هم دارد. مشتری در نزدیکی آن قرار می‌گیرد و منظره‌ای تماشایی شکل می‌دهد.
وضعیت آسمان در پایان آذر ۱۴۰۲
پنج‌شنبه ۳۰ آذر
مشتری امشب در اوایل غروب تنها حدود ۷ درجه از ماه فاصله خواهد داشت و در طول شب این دو جرم باز هم به هم نزدیک‌تر می‌شوند.
اما امشب با فرا رسیدن شب یلدا شاهد یکی از نجومی‌ترین جشن‌ها خواهیم بود. در این شب علاوه بر هم‌نشینی با هم و بیدار ماندن، فرصت تماشای آسمان را هم از دست ندهید.
جمعه ۱ دی
با گذر از شب یلدا، بامداد امروز ساعت ۰۶:۵۸ خورشید در نقطه‌ی انقلاب زمستانی قرار می‌گیرد و زمستان به‌طور رسمی آغاز می‌شود. تماشای طلوع خورشید انقلاب زمستانی می‌تواند جذابیت خاص خودش را داشته باشد. هرگز مستقیما به خورشید نگاه نکنید اما می‌توانید مسیر نور آن را دنبال کنید. به ویژه در برخی بناهای نجومی مانند برج رادکان و چهارطاقی نیاسر به خوبی می‌توانید این لحظات را به تماشا بنشینید.
۱۲ ساعت بعد یعنی در ساعت ۱۸:۰۰ هم می‌توانید شاهد مقارنه‌ی ماه و سیاره‌ی مشتری باشید که تنها در ۲.۲ درجه‌ای هم قرار گرفته‌اند. این رویداد نجومی از حدود ساعت ۱۷:۳۰ تا ۰۲:۳۰ بامداد روز بعد قابل مشاهده است.
در ساعت ۲۲:۲۴ هم سیاره‌ی عطارد در مقارنه‌ی داخلی با خورشید قرار می‌گیرد و پس از آن وارد آسمان صبحگاهی می‌شود.
وضعیت سیارات در آسمان هفته‌ی پایانی آذر ۱۴۰۲
عطارد در تابش چشمگیر خورشید از دید پنهان است.
زهره اما همچنان صبح‌ها را در تسلط خود دارد و با قدر ۴.۱- سمت شرق و جنوب شرقی آسمان می‌درخشد. برای دیدن آن باید کمتر از ۲ ساعت پیش از طلوع بیدار شوید. با فاصله‌ی سه یا چهار مشت در طول بازوی کشیده، به سمت چپ بالای آن می‌توانید «سماک رامح» (Arcturus) را ببینید که در این زمان درخشان‌ترین ستاره‌ی شرق آسمان است.
مریخ در پشت درخشش خورشید قرار دارد و از دید ناظر زمینی خارج است.
مشتری با قدر ۲.۷- در صورت فلکی حمل جای گرفته و همان نقطه‌ی سفید روشنی است که عصرها بر فراز جنوب و جنوب شرقی آسمان غالب است. حدود ساعت ۸ بعد از ظهر در بالاترین حد خود در جنوب قرار دارد. از زمان مخالفت کمی کوچک شده است، اما هنوز هم عرض آن در تلسکوپ ۴۶ ثانیه قوسی خوب است.
زحل با قدر ۰.۹ در صورت فلکی دلو دیده می‌شود و برای تماشای آن درست پس از تاریکی هوا باید سمت جنوب و جنوب غربی آسمان را نگاه کنید تا رنگ زرد کم‌رنگ آن را تشخیص دهید. همچنان می‌توانید در نزدیکی آن ستاره‌ی «فم‌الحوت» (Fomalhaut) را پیدا کنید که به اندازه‌ی دو مشت سمت چپ پایین آن حضور دارد. زحل با پیشروی شب به سمت جنوب غربی آسمان پایین می‌رود و حدود ساعت ۹ یا ۱۰ شب غروب خواهد کرد. بنابراین اگر می‌خواهید حلقه‌های آن را ببینید باید زودتر تلسکوپ خود را به سمت آن نشانه بگیرید.
اورانوس با قدر ۵.۶ در صورت فلکی حمل جای گرفته است و در تاریکی هوا در فاصله‌ی ۱۴ درجه شرقی مشتری منتظر دوربین دوچشمی شماست. در یک تلسکوپ با قدرت بالا، می‌توانید شکل غیرستاره‌ای آن را به خوبی تشخیص دهید.
نپتون هم کم‌نورتر است و با قدر ۷.۹ توسط ابزار رصدی دیده می‌شود. این سیاره همچنان در مرز صورت‌های فلکی دلو و حوت جای گرفته است و برای دیدن آن باید هنگام تاریک شدن هوا ۲۳ درجه‌ی شرقی زحل را نگاه کنید.
عکس کاور: طلوع خورشید انقلاب زمستانی
Credit: Brian Morrison, Tourism Ireland
منابع: Sky and Telescope, مجله نجوم
