زندگینامه سعدی؛ از سبک تا اشعار ماندگار

سعدی یکی از بزرگترین شاعران و ادیبان ایرانی است که آثارش همواره موردتوجه همه اقشار جامعه بوده است. یکی از علل شهرت او زبان ساده و همفهم سعدی است. سعدی نهتنها در ایران، که در سراسر دنیا علاقهمندان زیادی دارد. به دلیل همین شهرت همهگیر، زندگینامه و آثار سعدی همواره جذابیت زیادی برای مخاطبان داشته است.
زندگینامه سعدی شیرازی
ابومحمد مشرفالدین مصلح بن عبداله بن مشرف، متخلص به سعدی، شاعر و ادیب قرن هفتم ه.ق است. با مطالعه زندگینامه سعدی میبینیم که او بین سالهای ۶۰۰ تا ۶۱۵ ه.ق در شیراز متولد شد. اما همچنان سال تولد او محل بحث است.
سعدی در ۱۲سالگی پدرش را از دست داد. او همچنین خواهرزاده قطبالدین شیرازی، یکی از علمای ایرانی آن دوران، بود.
سعدی در زمانه خود دانشمند محسوب میشده و در مدرسه نظامیه بغداد به تحصیل علوم پرداخته است. دانش او و تسلطش بر علوم دینی و قرآنی آوازه بلندی داشت و سعدی در مراکش، حبشه و حجاز به عنوان خطیب و سخنران حضور داشته است.
آنطور که از آثار سعدی برمیاید، او در طی عمر خود سفرهای زیادی کرده است. اما برخی از پژوهشگران بعضی از ادعاهای او درباره سفرها و تجربیاتش را خیالی قلمداد کردهاند.
سعدی درنهایت در سال ۶۹۰ ه.ق درگذشت.
سبک و آثار سعدی
با مطالعه زندگینامه سعدی میبینیم که او در شعر و نثر سبک منحصربهفردی دارد و سهل و ممتنع مینویسد. سهل و ممتنع ویژگی اثری است که مطالعه آن راحت است و عرقریزان روحی ندارد، اما نوشتن آن کاری بسیار دشوار است. او در تمام آثار خود سعی میکند مفاهیم عمیق و تاملات دشوار خود را در قالب عبارات ساده و همهفهم بیان کند. قطعا چنین کاری بسیار دشوار و پرچالش است.
سعدی نیز مانند حافظ از شاعران سبک عراقی است و آثارش مختصات این سبک را درون خود دارد. در سبک عراقی استفاده از کلمات عربی شدت یافته، اما متن غیر قابل فهم نیست. همچنین معشوق در سبک عراقی معشوقی بیوفاست که به احوالات شاعرِ عاشق اهمیتی نمیدهد و همواره بیاندازه دلباخته دارد.
سعدی در آثار خود، بهخصوص گلستان، به واقعیتهای عصری که در آن میزیسته نیز توجه داشته و سعی میکرده تا اوضاع اجتماعی و سیاسی عصر خود را به تصویر بکشد. او منتقدی سیاسی و اجتماعی است و از گفتن واقعیتهای تلخ ابایی ندارد.
از معروفترین آثار وی میتوان به اثر منظوم او یعنی «بوستان» اشاره کرد. بوستان مشتمل بر چند باب است که سعدی در هر باب به یک موضوع میپردازد و اشعاری در وصف آن موضوع میگوید. این بابها عبارتند از: باب اول: در و تدبیر و رای، باب دوم: در احسان، باب سوم: در عشق و مستی و شور، باب چهارم: در تواضع، باب پنجم: در رضا، باب ششم: در قناعت، باب هفتم: در عالم تربیت، باب هشتم: در شکر بر عافیت، باب نهم: در توبه و راه صواب، باب دهم: در مناجات و ختم کتاب. این اشعار غالبا دربردارنده یک حکایت کوتاه درمورد موضوع مدنظر هستند.
اثر دیگر او «گلستان» است. این اثر منثور است و مشتمل بر چند باب جداگانه است. این بابها عبارتند از: باب اول: در سیرت پادشاهان، باب دوم: در اخلاق درویشان، باب سوم: در فضیلت قناعت، باب چهارم: در فواید خاموشى، باب پنجم: در عشق و جوانى، باب ششم: در ضعف و پیرى، باب هفتم: در تاثیر تربیت، باب هشتم: در آداب صحبت. او در این اثر نیز حکایتهایی به نثر نگاشته است. این حکایتها کوتاه هستند و مقدمه و نتیجهگیری دارند.
دیوان غزلیات سعدی اثر دیگر اوست. این دیوان دربردارنده زیباترین اشعار سعدی است. این اشعار غالبا عاشقانه هستند.
جملات و اشعار ماندگار
انتخاب یک بیت یا حکایت برگزیده از سعدی کار پرچالشی است. اما سعی کردیم بهترین ابیات و حکایات این شاعر بزرگ را برگزینیم.
«علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد
دریغ سود ندارد چو رفت کار از دست
به روزگار سلامت سلاح جنگ بساز
وگرنه سیل چو بگرفت سد نشاید بست.»
***
«کهن شود همه کس را به روزگار ارادت
مگر مرا که همان عشق اولست و زیادت.»
***
«بگذار تا مقابل روی تو بگذریم
دزدیده در شمایل خوب تو بنگریم
شوق است در جدایی و جُور است در نظر
هم جُور به که طاقت شوقت نیاوریم.»
***
نمونهای از حکایتهای «گلستان»:
«دزدی به خانه پارسایی در آمد چندانکه جست چیزی نیافت دل تنگ شد پارسا خبر شد گلیمی که بر آن خفته بود در راه دزد انداخت تا محروم نشود.
شنیدم که مردان راه خدای
دل دشمنان را نکردند تنگ
تو را کی میسر شود این مقام
که با دوستانت خلاف است و جنگ.»
تاثیرگذاری سعدی
سعدی یکی از اثرگذارترین شاعران سبک عراقی است. او توانست سبک عراقی را به حد اعلای خود برساند و نثر فارسی را به سمت سادهنویسی ببرد.
شاعران زیادی از او پیروی کردهاند که مشهورترین نمونه آن جامی در قرن ده است. جامی با کتاب «بهارستان» خود سعی کرد تا اثری شبیه به «گلستان» تالیف کند. اما به نظر منتقدان در این کار موفق نشد و اثر سعدی همچنان یگانه و بینظیر مانده است.
آثار سعدی تا به حال به زبانهای انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و … ترجمه شده است. همچنین در حال حاضر، بنیاد سعدی که رسالت خود را گسترش زیان فاذسی در سراسر دنیا میداند، به نام این شاعر بزرگ نامگذاری شده است.
منبع: دیجیکالا مگ