۱۰ رمان برتر ادبیات ترکیه که باید بخوانید
اغلب از من پرسیده می‌شود ویژگی اصلی ادبیات ترکیه و رمان ترکی چیست. آیا ویژگی آن تصویرسازی اورهان پاموک (Orhan Pamuk) از جامعه‌ای است که بین سنت و مدرنیته گیر کرده است؟ آیا ویژگی آن زیر ذره‌بین قرار دادن سختی‌های زن بودن در ترکیه در رمان‌های الیف شافاک (Elif Shafak) است؟ آیا ادبیات ما باید سیاسی باشد تا «ترکی» محسوب شود؟
(نویسنده‌ی مطلب دفنه سومان (Defne Suman)، نویسنده‌ی زن ترک است.)
آبراهام ورگیز (Abraham Verghese) در کتاب نبوغ‌آمیز «بریدن برای سنگ» (Cutting for Stone) می‌گوید: «جغرافی سرنوشت است.» اگر حرف او درست باشد، بنابراین فکر کنم ادبیات ما واقعاً باید سیاسی باشد تا «ترکی» محسوب شود. در آخرین رمانم، «پشت میز صبحانه» (At the Breakfast Table)، خانواده‌ای جمع شده‌اند تا تولد صدسالگی یک زن‌سالار را جشن بگیرند، اما در طی این گردهمایی، تاریخچه‌ی پرتنش خانواده – و متعاقباً ترکیه – برملا می‌شود. این کتاب به پیچیدگی‌های زندگی خانوادگی در جوار استبداد، خشونت و جنایاتی که تاریخ ما را لکه‌دار کرده‌اند و اکنون درباره‌ی آن‌ها دچار فراموشی جمعی شده‌ایم، می‌پردازد. از این نظر، نوشته‌های من ترکی هستند؛ این‌ها مشکلاتی هستند که ما روزانه با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. این مشکلات در خاک زیر پایمان دفن شده‌اند. با این حال، در این میان توازنی هم وجود دارد: بزرگ‌ترین آثار ادبیات ترکیه به موضوع‌های مهم می‌پردازند، ولی در عین حال قلب‌مان را نرم می‌کنند و لبخندی روی لب می‌نشانند.
در تدارک فهرست زیر، قصدم بر این بود که کتاب‌هایی از ادبیات ترکیه را معرفی کنم که نه‌تنها به بطن تاریخی و اجتماعی کشور می‌پردازند، بلکه سبک خاص و خلاقیت نویسنده‌یشان در پرداختن به سوالات فردی، فلسفی و سیاسی نیز تجلی پیدا کرده است.
۱. در سایه‌ی یالی، اثر سوآت درویش (In the Shadow of the Yali by Suat Dervis)
- سال انتشار: ۱۹۴۵
این رمان ترکی به‌نوعی «مادام بوواری» ادبیات ترکیه است. درویش (۱۹۷۲-۱۹۰۵) یکی از برجسته‌ترین نویسنده‌های زن ترکیه بود و درباره‌ی حس فقدان و دلتنگی زنان شهرنشین و ثروتمند ترکی می‌نوشت. در این رمان، که در دهه‌ی ۱۹۴۰ در استانبول واقع شده، دل سلیل (Celile) بین شوهر قابل‌احترام و رقاص پرشوری که با او تانگو می‌رقصد، گیر افتاده است. داستان از بسیاری لحاظ جنبه‌ی جهان‌شمول دارد، ولی درویش به‌شکلی هوشمندانه جزییات و خصوصیات جامعه‌ی ترکیه در آن زمان و تقلای آن با مدرنیته را به تصویر می‌کشد. این شاهکار ادبیات ترکیه به‌لطف ترجمه‌ی استادانه‌ی مورین فریلی (Maureen Freely) برای اولین بار در انگلیسی نیز قابل‌خواندن است.
۲. روایت بسیار غیرقابل‌اطمینان از تاریخچه‌ی دیوانه‌خانه، اثر آیفر تونچ (Highly Unreliable Account of the History of a Madhouse by Ayfer Tunç)
- سال انتشار: ۲۰۰۹
فکر کنم عنوان کتاب گویای همه‌چیز باشد! این رمان ترکی که در واقع یک قصه‌ی هزار و یک شب پست‌مدرن است، در روز ولنتاین در آسایشگاه روانی‌ای واقع در دریای سیاه اتفاق می‌افتد. هر داستان طوری با داستان دیگر درهم‌تنیده می‌شود که به‌زحمت متوجه این تغییر می‌شوید، ولی وقتی کتاب تمام می‌شود، متوجه می‌شوید که در زمان – در بازه‌ی یک قرن – به گذشته و آینده سفر کرده‌اید و صدها شخصیت را ملاقات کرده‌اید که به هم متصل هستند. ترجمه‌ی انگلیسی فیزا هاول (Feyza Howell) از این رمان خلاقانه و خنده‌دار حتی یک لحظه هم ضرب‌آهنگ نثر را از دست نمی‌دهد و موفق می‌شود ریتم منحصربفرد این رمان قدرتمند را حفظ کند.
۳. موزه‌ی معصومیت، اثر اورهان پاموک (The Museum of Innocence by Orhan Pamuk)
- سال انتشار: ۲۰۰۸
هر بار که این کتاب را می‌خوانم، نکته‌ای جدید در آن کشف می‌کنم. این کتاب که در دهه‌ی ۱۹۷۰ استانبول واقع شده، داستان جوانی ۳۰ ساله به نام کمال را تعریف می‌کند که فرزند خانواده‌ای تحصیل‌کرده و شهرنشین است و عاشق یکی از فامیل‌های دورش – فسون (Füsun) ۱۸ ساله‌ی زیبا – می‌شود که اهل خانواده‌ای از قشر متوسط است. این داستان (که مورین فریلی به انگلیسی ترجمه‌اش کرده است) هم درباره‌ی عشقی محکوم‌به‌فنا است، هم درباره‌ی پی بردن کمال به ذات واقعی‌اش. وقتی کمال اشیائی را جمع می‌کند که او را یاد معشوقه‌ی از دست رفته‌اش می‌اندازند، پاموک اشاره‌ای به پروست (Proust) و والتر بنجامین (Walter Benjamin) دارد. همچنین پاموک یک موزه‌ی معصومیت واقعی ساخته است. اگر به استانبول بروید، می‌توانید به خانه‌ی فسون بروید و کفش‌ها، لباس‌ها، بلیط‌های سینما و صدها پوکه‌ی سیگار که کمال دلشکسته جمع کرده است، ببینید.
۴. شپش پالاس، اثر الیف شافاک (The Flea Palace by Elif Shafak)
- سال انتشار: ۲۰۰۲
«شپش پالاس» کتاب موردعلاقه‌ی من از شافاک است. این رمان ترکی مدرن درباره‌ی استانبول که همزمان هم بامزه و هم تراژیک است، در ۱۰ آپارتمان اتفاق می‌افتد که داخل قصر بن‌بن واقع شده‌اند که زمانی باشکوه بود، ولی اکنون فرسوده شده است. ساختار رمان «داستان داخل داستان» است که در آن هر داستان از زاویه‌ی دید یکی از ساکنین ساختمان تعریف می‌شود. «قصر پشه» تصویرسازی هوشمندانه‌ای از ترکیه در شروع قرن ۲۱ است و با هوشمندی و عشق نوشته شده است.
۵. جنس میانی، اثر جفری اجنیدیس (Middlesex by Jeffrey Eugenides)
- سال انتشار: ۲۰۰۲
رمان اجنیدیس، که برنده‌ی جایزه‌ی پولیتزر شده است، داستانی درباره‌ی ایالت دیترویت به حساب می‌آید، ولی در امپراتوری عثمانی آغاز می‌شود. دو همشیره، که شهروندان عثمانی از تبار یونانی هستند، از جنگ فرار می‌کند و با رازی در دل و در DNAشان، از نیویورک سردرمی‌آورند. این افتتاحیه در ادامه‌ی داستان نقشی حیاتی دارد. فروپاشی این امپراتوری چندملیتی و تبدیل شدن آن به کشور تک‌ملیتی ترکیه به‌نوعی ستون‌فقرات داستان اجنیدیس است و در این داستان که درباره‌ی خانواده، میراث و تجربه‌ی مهاجرت است، رنج و غصه‌ی ناشی از سرزمین از دست رفته برای همیشه به نسل جوان‌تر منتقل می‌شود.
۶. ذهن آرام، اثر احمد حمدی تانپینار (A Mind at Peace by Ahmet Hamdi Tanpinar)
- سال انتشار: ۱۹۴۹
«ذهن آرام» به‌عنوان «اولیس» (Ulysses) ادبیات ترکیه شناخته می‌شود و علاوه بر این‌که زیباترین تصویر موجود از استانبول را در ادبیات به تصویر می‌کشد، بینشی عمیق به ذات انسان فراهم می‌کند. در این رمان ترکی، همراه با شخصیت اصلی ۳۰ ساله‌ی داستان، در امتداد تنگه‌ی بُسفُر سیاحت می‌کنیم، انسانیتی را که در وجود همه‌یمان نهفته است کشف می‌کنیم و به آنچه در قلب وجود همه‌یمان نهفته است می‌رسیم: عشق، ترحم و نیاز ابدی برای تعلق داشتن. این کتاب با ترجمه‌ی ارداگ گوکنار (Erdağ Göknar) به انگلیسی ترجمه شده است.
۷. آخرین قطار به استانبول، اثر عایشه کولین (Last Train to Istanbul by Ayşe Kulin)
- سال انتشار: ۲۰۱۳
کولین محبوب‌ترین رمان‌نویس ترکیه است. او پرکار است و درباره‌ی موضوع رمان‌هایش خوب تحقیق می‌کند. این رمان ترکی (با ترجمه‌ی انگلیسی جان دابلیو. بیکر (John W. Baker)) در دوران جنگ جهانی دوم اتفاق می‌افتد و به بخشی از تاریخ ترکیه می‌پردازد که کمتر کسی از آن خبر دارد: ماموریتی برای نجات دادن یهودی‌های ترک در پاریس تحت اشغال نازی‌ها. این رمان مثل یک قطار در ابتدا با سرعت کم راه می‌افتد و در انتها به نهایت سرعت می‌رسد. وقتی به فصل آخر می‌رسید و هنوز نمی‌دانید که آیا شخصیت‌های اصلی از مرز عبور می‌کنند یا نه، احساس می‌کنید نفستان بند آمده است.
۸. هتل آنایورت، اثر یوسف آتیلگان (Motherland Hotel by Yusuf Atilgan)
- سال انتشار: ۱۹۷۳
در این کابوس اگزیستانسیالیستی، که فرد استارک (Fred Stark) ماهرانه آن را به انگلیسی ترجمه کرده، زبرست (Zebercet)، ضدقهرمان داستان، در هتلی کوچک که قبلاً عمارتی ثروتمند بود، منتظر آمدن معشوقه‌اش است. این کتابی آزاردهنده است و هم ذهنی را به تصویر می‌کشد که اسیر دغدغه‌های جنون‌آمیز خودش است، هم در بستر یک شهر کوچک در ترکیه، ابهامات جامعه‌ای پساعثمانی را به تصویر می‌کشد.
۹. مردی بی‌فایده: گلچین داستان‌ها، اثر سعید فائق آباسیانیک (A Useless Man: Selected Stories by Sait Faik Abasiyanik)
- سال انتشار: ۲۰۱۴ (داستان‌ها متعلق به دهه‌ی ۴۰ و ۵۰ هستند)
داستان‌های آباسیانیک یادآور داستان‌های چخوف هستند: کوتاه و ذکاوت‌مندانه، منتقد از جامعه و سیاست. «مردی بی‌فایده» کامل‌ترین مجموعه داستان‌های او به زبان انگلیسی است و مترجمان آن مورین فریلی و الکساندر دا (Alexnader Dawe) هستند. داستان‌ها زندگی روزمره‌ی مردم عادی در استانبول را به تصویر می‌کشند و به پیچیدگی‌هایی که سر تغییر کشور از عثمانی به جمهوری ترکیه‌ی مدرن پیش آمدند می‌پردازد.
۱۰. در انتظار ترس، اثر اوغوز آتای (Waiting for Fear by Oğuz Atay)
- سال انتشار: ۱۹۷۳
در این رمان ترکی، آتای این سوال را می‌پرسد: «ما که هستیم؟» و در هر داستان کوتاه، که به سبک کنایه‌آمیز معروفش نوشته شده‌اند، سعی می‌کند به این سوال پاسخ دهد. این کتاب را رالف هابل (Ralph Hubbell) به انگلیسی ترجمه کرده و ترجمه‌اش در سال ۲۰۲۳ منتشر شد. اگر می‌خواهید نگاهی به «روح ترکیه» بیندازید، این کتاب مناسب خواندن است. خود آتای در طول زندگی‌اش نسبت به این مفهوم بسیار کنجکاو بود.
منبع: Guardian
