رئالیتی شو، حامد آهنگی و دیگران؛ چرا جوکر نوروزی در خنداندن موفق است؟

طول کشید تا رئالیتی شو یا همان برنامه‌ی واقع‌نما در میان مخاطب ایرانی جا بیفتد و مخاطب گسترده پیدا کند. اینکه همه‌گیری ویروس کووید تا چه اندازه این میان تأثیرگذار بوده نیازمند پژوهشی جداگانه است. اما نمی‌توان کتمان کرد که تولید زیاد برنامه‌های واقع‌نما در شبکه‌ی خانگی و پلتفرم‌های پخش آنلاین در این دوران و خانه‌نشینی اجباریِ مخاطبان سرگرمیِ نمایشی در محبوبیت این برنامه‌ها تأثیر داشته است.

در همین‌ دوران بود که «شب‌های مافیا» رئالیتی شو ساخته‌ی سعید ابوطالب بر اساس بازی مافیا گل کرد، این در حالی است که برنامه‌های دیگری بر اساس همین بازی پیش از این و همزمان تولید و از شبکه‌های رسمی صدا و سیما پخش می‌شد اما تا این اندازه مخاطب و محبوبیت نداشت. و «شب‌های مافیا» هم اولین رئالیتی شو ابوطالب نبوده («رالی ایرانی» و «شام ایرانی» هم از کارهای این کارگردان است که چندان، دست‌کم نه به اندازه‌ی آخرین کارش یعنی «‌شب‌های مافیا»، موفق نبوده‌اند) اما بدون شک‌ موفق‌ترین کار او و یک رئالیتی شو موفق ایرانی است.

بیراه نیست اگر بگوییم موفقیت و استقبال گسترده‌ی مخاطبان از «شب‌های مافیا»، که به دلیل تقاضای بالا تولیدش ادامه‌دار شد، راه را برای تولید برنامه‌هایی این چنینی هموار کرده است. «جوکر» یکی از همین تولیدات است. البته نه ایده‌ها یک‌شبه شکل می‌گیرند و نه تولید یک‌شبه اتفاق می‌افتد، اما به هر روی وقتی ایده‌ای در مدت‌زمانی کوتاه در جذب مخاطب موفق عمل می‌کند، کار بعدی‌ها آسان‌تر خواهد بود. فاکتور تبلیغات گسترده را هم نباید البته نادیده گرفت، که درباره‌ی تمام تولیدات فعلی شبکه‌ی خانگی صدق می‌کند.

احساس علیخانی که فرد اصلی پشت ساخت و‌ تولید جوکر است، پیش از این و به طور همزمان برنامه‌ی استعدادیاب موفق «عصر جدید» را هم در شبکه‌ی رسمی داشته است. او که در‌ این عرصه باتجربه است با ایده‌ای که البته نو نیست اما ایرانیزه شده است توانست خیلی زودتر، تنها با چهار فصل، از «شب‌های مافیا» مخاطب خود را پیدا کند. البته حضور بازیگران مشابه و به طور کلی حضور بازیگران شناخته‌شده و محبوب سریال و بعضاً سینما (با تمرکز بر کمدین‌ها) در این برنامه در جذب سریع مخاطب هم بی‌تأثیر نیست.

اگر «شب‌های مافیا» بازی جذاب و هیجان‌انگیز مافیا، بازی دورهمی‌های خانوادگی و گروه‌های دوستی مرسوم تقریباً ده سال اخیر، را برای جذب مخاطب دارد، «جوکر» چیزی دارد که نه تنها همیشه و‌ در‌ همه حال که به خصوص در مقطع حساس کنونی برای مخاطب تشنه‌ی شادی حکم دوا را دارد؛ تولید خنده. البته خنده‌ گرفتن از مخاطب ایرانی در سال‌های اخیر دست‌کم در سینما کار چندان سختی‌ نبوده است. کافی است کمی شوخی‌های مثبت هجده و جوک‌های دست‌چندم تلگرامی و‌ اینستاگرامی چاشنی قصه‌های بی‌سر و ته شود تا مخاطب هم در سالن‌های سینما قهقهه سر دهد و هم به طرز متناقض‌گونه‌ای موتور زنگ‌زده‌ی اقتصاد سینمای ایران را به حرکت وا دارد.

بر کسی پوشیده نیست که سازندگان این آثار سینمایی سلیقه‌ی مخاطب را هم دست‌کم گرفته‌اند هم پایین آورده‌اند؛ نکته‌ی جالب این است که در وهله‌ی نخست بعضی سریال‌سازان به‌خصوص و بعد تولیدکنندگان برنامه‌های شبکه‌ی خانگی به طور ویژه همین برنامه‌های واقع‌نما مسیری عکس جریان منحرف به سمت ابتذال سینما را طی کرده‌اند. که البته این یک دلیل مهم دارد و برای سریال‌سازان آن ممیزی‌های سختگیرانه‌تر صدا و سیماست که از قضا دستشان را برای تولید ابتذال می‌بندد و تولیدکننده‌ی هوشیار و دلسوز در خلق کمدی، دیگر چون آن فضای خلوت تاریک سالن سینما را ندارد، به خلاقیت رو می‌آورد.

این‌‌ اتفاقی است که بسیاری از سریال‌سازان کمدی ما رقم زده‌اند، در سال‌های اخیر اشخاصی مثل محسن تنابنده، سعید آقاخانی و امثالهم تجربه‌های بسیار موفقی در این زمینه داشته‌اند و در گذشته کسی مثل مهران غفوریان که مهمان جوکر نوروزی بوده است. شبکه‌ی خانگی البته به لحاظ ممیزی دستش فعلاً از ساحت صدا و سیما بازتر است و این نکته‌ی مثبتی است که کسانی که تا به حال در این حیطه کار کرده‌اند، بعضی‌ها بیشتر و بهتر، از آن استفاده‌ی لازم را تا حد توانشان برده‌اند. یک نمونه‌ی خوبش، استفاده از ساز و موسیقی زنده در رئالیتی شو و تاک‌شوها. اصلاً بستر به گونه‌ای محیا شده است که شخصیت‌ها کمی بیشتر و راحت‌تر با خود واقعی‌شان در برابر دوربین و‌ مخاطب قرار بگیرند و وجه خودمانی آشنای خودشان را با آن‌ها به اشتراک بگذارند. و این به‌خصوص در رئالیتی شو یک نیاز است، و به احتمال زیاد یکی از دلایل محبوبیت این برنامه‌ها.

این وجهِ در واقع به طور نمایشی حقیقی این شخصیت‌هاست که حالا در قالبی خارج از قصه و نزدیک‌تر به زندگی برای مخاطب جذابیت ایجاد می‌کند. اگر در «شب‌های مافیا» قرار‌ گرفتن چهر‌ه‌های بعضی‌ بیشتر شناخته‌شده بعضی‌ کمتر شناخته‌شده در بازی دزد و پلیس مافیا و توانایی آن‌ها در نقش بازی کردن زنده و در لحظه است که مخاطب را با خود همراه می‌کند، در «جوکر» همین موقعیت برای خلق کمدی زنده و آنی ایجاد می‌شود که البته فاکتور تلاش برای نخندیدن به آن که شرط بازی است، موقعیت را از بیرون قرار است برای مخاطب خنده‌دار کند.

اینکه «جوکر» تا چه اندازه در این کار موفق بوده مستقیماً به شرکت‌کنندگان هر فصل بستگی داشته است.

بازیگران خلاق، دلیل جذابیت و محبوبیت رئالیتی شو جوکر

«جوکر» تا به حال با به‌کارگیری چهر‌ه‌های شناخته‌شده‌ای در سطوح و مدیوم‌های مختلف، از امین حیایی ستاره‌ی سینما و تلویزیون تا سهیل مستجابیان تازه‌وارد به سینما که محبوبیتش را مدیون شبکه‌های اجتماعی است (البته استارت این نوگرایی در برنامه‌های دیگری از جمله «خندوانه» و به طور مشخص‌تر و هم‌رده‌تر همین «شب‌های مافیا» پیش از این زده شده بود)، در تحریک کنجکاوی مخاطب علاقه‌مند به سینما و سرگرمی دائماً درگیر با شبکه‌های اجتماعی موفق عمل کرده است. درست است که این چهره‌های محصول شبکه‌های اجتماعی در عمل نتوانستند در حد و اندازه‌ی حضور مجازی‌‌شان ظاهر شوند، در هر حال مخاطبانی را با خود همراه کرده‌اند.

یا درخشش کسانی چون رضا نیکخواه و عباس جمشیدی‌فر مخاطبان را متوجه بازیگرانی کرده است که شاید تا پیش از این توجه زیادی را به‌ عنوان کمدین به خود جلب نمی‌کردند. یک‌جور توازن و عدالتی هم سعی شده است در انتخاب مهمانان برنامه رعایت شود که این هم حرکت قابل احترام و هوشمندانه‌ای است. وجود ریش‌سفیدها، میدان دادن به جوانان و چهره‌های مطرح‌شده در شبکه‌های اجتماعی و دعوت از کمدین‌های قدیمی و بار نوستالژیک دوست‌داشتنی حاصل از آن، چهره‌های که زمانی شناخته‌شده بودند و حالا تقریباً از یاد رفته‌اند، از تصمیمات قابل دفاع سازندگان «جوکر» است. البته جای خالی خانم‌ها همچنان و به شدت احساس می‌شود.

به این شکل، در پایان فصل دوم «جوکر» موفق شد مخاطبان ثابت خود را پیدا کند. فصل سوم موفقی را پشت سر نگذاشت و فصل چهارم را به‌کل بر دوش شیطنت‌های گاه سرسام‌آور یوسف تیموری و البته شوخی‌های دوستانه اما بامزه‌اش با یوسف صیادی از سر گذراند. اما برای فصل پنجم که ویژه‌ی نورزو بود، سنگ‌ تمام گذاشت و برگ‌های برنده‌ی خود را رو کرد. مهمانانی را دعوت کرد که دست‌کم سه نفرشان، هر کدام در سطوح مختلف، به قول خودشان غول خنداندن هستند و عامل اصلی جذابیت فصل ویژه‌ی نوروز «جوکر».

حامد آهنگی که از کمدین‌های محصول جزیره (کیش) است، پیش از این در خندوانه معرفی شد اما کمدی‌ و شخصیت فوق‌ هایپرش جلو دوربین چندان به مذاق مخاطب تلویزیونی خوش نیامد؛ در رئالیتی شو «شام ایرانی» هم چون هنوز شناخته‌شده نبود نتوانست خودی نشان دهد و در سایه‌ی قهقهه‌های علی انصاریان قرار گرفت. تا «شب‌های مافیا» که هوش زیاد و طنز دوست‌داشتنی‌اش بیش از هر شرکت‌کننده‌ی دیگری در این برنامه جلب توجه کرد. خداداد عزیزی، حسین مهری، مجید واشقانی که محبوبیتش در «شب‌های مافیا» در انتخابش به عنوان مهمان نوروزی «جوکر» بی‌تأثیر نبوده است، هم با هوش فطری‌شان برای بازی مافیا بر سر زبان‌ها افتادند اما حامد آهنگی چند پله بالاتر از سایرین تنها کمدینی بود در این رئالیتی شو درخشید.

نتیجه‌ تولید یک تاک‌شوی انفرادی به نام خودش بود که هنوز هم در حال پخش است و کلیپ‌های کوتاه و بلندی که از برنامه‌های عمومی او در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌چرخد. طنز حامد آهنگی چیز خاصی نیست، نسخه‌ی کمی به‌روزشده‌تر بهزاد محمدی و محمد ماهی‌صفت در سال‌های دور است که هر دو در سال‌های اخیر به حاشیه رانده شده و زندگی حرفه‌ای‌شان را به دور از توجه دوربین‌ها و مخاطبان شبکه‌های اجتماعی از سر می‌گذرانند. نه بهزاد محمدی که در فصل سوم مهمان «جوکر» شد توانست در حد و‌ انداز‌ه‌‌ی سال‌های دور خود ظاهر شود و نه ماهی‌صفت که مهمان همین برنامه‌ی حامد آهنگی «شب آهنگی» شده بود.

اما حامد آهنگی که در «جوکر» نه محدودیت بازی مافیا را دارد و نه نقش مجری و میزبانی، با نزدیک شدن به شخصیت صحنه‌ای‌اش و با فراغ بال هر آنچه تجربه‌ی خلق کمدی صحنه‌ای و‌ موقعیت را در چنته داشته روی دایره آورده است و از نفس نمی‌افتد. مجموعه‌ای از توانایی‌هایش که گیتارنوازی، خوانندگی، رقص و بازی بدن، تقلید صدا و گویش و‌ لهجه، لطیفه‌گویی و تکه‌پرانی سر بزنگاه را به کار گرفته و با اینکه شاید در لحظاتی به اصطلاح سینمای «اُوِراَکت» داشته باشد، موفق می‌شود هم از همکاران هم‌بازی‌اش خنده بگیرد و هم مخاطب. شاید بتوان‌ ادعا کرد که در مورد دوم خیلی بیشتر از تمام پدیده‌های فصل‌های قبلی. جوکر تایم او از جوکر تایم سایر شرکت‌کنندگان هم خلاقانه‌تر بود، هم با مشارکت بیشتری از سوی خودش و هم خنده‌آورتر. او در تمام تیپ‌هایی که خلق می‌کند چنان فرو می‌رود که کاملاً باورپذیر می‌شود. تقلید صدا و بدن او بی آنکه اهانتی به منبع اصلی صدا باشد، هم دقیق بود و هم موقعیت‌های کمدی خوبی را خلق کرد.

آهنگی به اندازه‌ای در این فصل جوکر پررنگ است که اگر‌ جایی احساس کند برنامه دارد از ریتم می‌افتد همه‌چیز را در دست می‌گیرد و موقعیت طنز جدیدی را خلق می‌کند. این احساس مسئولیت و البته توانایی‌ای است که همه‌کس و بدون شک سایر مهمان‌های این فصل یک‌جا ندارند. محمدرضا علیمردانی که سال‌هاست در عرصه‌ی دوبله و آموزش صداپیشگی و گویندگی فعالیت می‌کند، در سال‌های اخیر به ویژه بعد از حضور موفقش در فصل چهارم مجموعه‌ی «پایتخت» و محبوبیت چند برنامه‌‌ی طنز انیمیشنی در شبکه‌های اجتماعی، در سینما حضور داشته، مجری تاک‌شوی خودش شده، در رئالیتی شو شرکت کرده، ترانه منتشر کرده، گرداننده‌ی «شب‌‌های مافیا» شده، به کار دوبله‌ی خودش هم این میان ادامه داده است؛ او لزوماً کمدین نیست اما قابلیت‌هایی دارد که می‌تواند طناز باشد و کمدی خلق کند. البته نه به اندازه‌ی حامد آهنگی. و تلاشی هم در این راستا نمی‌کند، چون وجه جدی شخصیتش هم پررنگ است.

علیمردانی تابه‌حال در بازیگری در تصویر نتوانسته از قابلیت‌های شخصیت صدایش و قوه‌ی بداهه‌پردازی‌اش بهره‌ی لازم را ببرد اما هم گرداننده‌ی محبوب «شب‌های مافیا» است و هم حالا در «جوکر» می‌تواند قابلیت‌های خلق کمدی صحنه‌ای‌اش را به کار بگیرد. او هم همچون حامد آهنگی، البته در زمینه‌ی صداسازی بیشتر و باتجربه‌تر از او، توانایی گیتارنوازی، خوانندگی، تقلید صدا و لهجه و گویش (رقابت این دو برای تقلید زبان و لهجه‌ی ژاپنی و کره‌ای جالب است)، رقص و بازی بدن را دارد. به جز این‌ها یک‌جور بداهه‌گویی موزیکال کمدی را هم بلد است که در قسمت سوم از آن استفاده کرد و تحسین و تعجب و خنده‌ی تماشاچیانش را برانگیخت. او طنازی حامد آهنگی را ندارد اما خلاق است و با استفاده از صداسازی‌های آشنا برای مخاطبانش موفق شده است به یکی از نقاط قوت و جذابیت «جوکر» نوروزی می‌کند.

از اتفاقات خوب این فصل ویژه‌ی «جوکر» همین قابلیت استفاده‌ی درست از موسیقی (و موسیقی نواحی) و هوش موسیقایی شرکت‌کنندگانش است. علی اوجی هم سازهای ضربی را می‌نوازد، ژوست است، و توانایی اجرایی خوبی هم دارد. او هم خوب از این توانایی بهره می‌برد و با طنازی‌های خاص خودش و بامزه تعریف کردن لطیفه‌های نه چندان خنده‌آور یکی از دیگر مهمانان این فصل است که بار طنز برنامه را به دوش می‌کشد و حتی می‌تواند حامد آهنگی را بخنداند. مجید واشقانی در جوکر تایمش با تقلید صدا و خوانندگی سهم خودش را در خلق طنز تا اندازه‌ای که در‌ توانش هست، ادا کرده است. حضور ریش‌سفیدی همچون سیروس میمنت که با مجموعه‌ی «نون خ» سعید آقاخانی نامش بر سر زبان‌ها افتاده است و استفاده‌ای که از همین ریش‌سفیدی‌اش می‌شود، موقعیت‌های کمدی خارق‌العاده‌ای را خلق نمی‌کند اما شیرین است. همچون امیرحسین صدیق که مهربان و دوست‌داشتنی و آشپز بودنش را می‌توان به جای خلق لحظات خلاقانه و کمدی از او پذیرفت. علی مشهدی هم که به سیاق فصل‌های پیشین «جوکر» شخصیت «نخند» و بالطبع منفور جمع است.

و‌ اما مهران غفوریان که دوباره به خانه‌های مردم بازگشته است. ستاره‌ی یکه‌تاز سال‌های دور تلویزیون‌، خالق شخصیت‌های غیرمتعارف هژیر و سریال محبوب «زیر آسمان شهر»، یکی از دوست‌داشتنی‌ترین کمدین‌ها در میان مخاطبان و البته همکارانش، به قول دوستانش در «جوکر»، «غول مرحله‌ی آخر»، پیشکسوت کمدین‌های جمع است که قلبش هم درد می‌کند و دیگر توان جنب و جوش گذشته را ندارد، اما همین که دهان باز کند طناز است.

مهران غفوریان برای خلق کمدی بداهه‌ صحنه‌ای کار خاصی نمی‌کند. همان‌طور که خودش می‌گوید خاطرات واقعی زندگی‌اش را تعریف می‌کند. پیش از این در استندآپ‌هایش هم همین کار را کرده است. در «جوکر» هم از همین تکنیک استفاده می‌کند. البته پیشکسوتانه و با شخصیت و وجه کارگردانش، بیشتر تماشاگر طنازی‌های دوستان است و به قول خودش می‌داند بقیه دارند چه کار می‌کنند. او فوت و فن‌ها‌ را بلد است. اما آنجا که وارد عمل می‌شود و خاطره تعریف می‌کند می‌تواند قدرتمند ظاهر شود. البته شاید اگر سانسور اجازه می‌داد، مخاطب هم می‌توانست شاهد هنرنمایی او باشد. که چنین نشد و جوانان عرصه موفق شدند در نهایت احترام و بر خلاف میل باطنی‌شان غفوریان را بخندانند و باعث حذفش از صحنه‌ی رقابت شوند. البته که او که‌ اهل مسابقه نیست و به حذف راضی است. در «شب‌های مافیا» هم ترجیح می‌داد همه به هم دست بدهند و گل روی هم را ببوسند. فضایی که سایر مهمانان «جوکر» برای غفوریان به وجود آوردند هر لحظه‌اش سرشار از مهر و احترام بود. حامد آهنگی حتی تکه‌ای از ترانه‌ی محبوب تیتراژ پایانی «زیر آسمان شهر» به خوانندگی امیر تاجیک را به تقلید اجرا کرد.

• ۵ نکته درباره‌ی جوکر؛ اتلاف وقت محض یا برنامه‌ای جذاب؟