فرصت رصد سیاره‌های درخشان منظومه‌ی شمسی در آسمان هفته‌ی دوم آذر ۱۴۰۲
در هفته‌ی دوم آذر ۱۴۰۲ فاز ماه رو به کاهش است و بنابراین در غیاب نور شدید آن در آسمان شب، فرصت خوبی برای رصد اجرام منظومه‌ی شمسی فراهم است.
در حالی که فاز ماه در هفته‌ی دوم آذر ۱۴۰۲ رو به کاهش است، درخشان‌ترین اجرام منظومه‌ی شمسی یعنی مشتری و ناهید همچنان بر آسمان عصرگاهی و صبحگاهی تسلط دارد و فرصت مناسبی برای رصد آن‌ها در کنار دیگر سیاره‌های منظومه‌ی شمسی فراهم است.
رویدادهای نجومی هفته دوم آذر ۱۴۰۲
شنبه ۱۱ آذر
حدود ساعت ۰۵:۲۵ ماه در فاصله‌ی ۴.۴ درجه‌ای خوشه‌ی ستاره‌ای کندوی عسل (M44) قرار دارد که برای دیدن آن نیاز به ابزار اپتیکی خواهید داشت.
با اینکه ماه آخر پاییز است، مثلث تابستانی درست پس از تاریک شدن هوا هنوز با ارتفاع زیادی دیده می‌شود. «نسر واقع» (Vega) به عنوان درخشان‌ترین ستاره‌ی آن، در غرب و جنوب غربی آسمان می‌درخشد و «دنب» (Deneb) حدود دو مشت بالاتر از آن قرار دارد. سمت چپ وگا و کمی دورتر هم «الطیر» (Altair) سومین ستاره‌ی مثلث تابستانی حضور دارد.
بالاتر از آن با فاصله‌ی کمتر از یک مشت صورت فلکی کوچک «دلفین» دیده می‌شود و نزدیک‌تر به سمت راست بالای آن هم صورت فلکی کم‌نور «پیکان» (Arrow) جای گرفته است. دوربین دوچشمی به رصد این صورت‌های فلکی کمک می‌کند.
ستاره‌ی قطبی مثل همیشه در سمت شمال آسمان دیده می‌شود و در این زمان از سال اگر عصرها به آسمان نگاه کنید، صورت فلکی «خرس کوچک» به سمت چپ پایین آن امتداد می‌یابد. تنها ستاره‌های نسبتا روشن خرس کوچک، ستاره‌ی قطبی و کوکب (ستاره‌ی لبه‌ی کاسه) هر دو از قدر ۲ هستند. این دو ۱۷ درجه از هم فاصله دارند. با توجه به کیفیت آسمان منطقه‌ی خود، می‌توانید قدرت رصد خود را محک بزنید و بررسی کنید که چه تعداد از بقیه‌ی ستاره‌های این صورت فلکی را می‌توانید ببینید.
یکشنبه ۱۲ آذر
ماه که فاز آن رو به کاهش است و به تربیع آخر نزدیک می‌شود، حدود ساعت ۱۰ یا ۱۱ شب طلوع می‌کند. با افزایش ارتفاع آن، در سمت شرق و جنوب شرقی آسمان «قلب الاسد» (Regulus) را که معمولا ستاره‌ی اواخر زمستان و بهار است، در حدود ۴ درجه‌ای سمت راست ماه مشاهده می‌کنید. این ستاره درخشان‌ترین ستاره‌ی بخش داس-شکل صورت فلکی شیر است.
دوشنبه ۱۳ آذر
ساعت ۰۵:۳۰ مقارنه‌ی ماه و ستاره‌ی قلب الاسد با فاصله‌ی ۳.۵ درجه به اوج خود می‌رسد. عصرگاه حدود ساعت ۱۷:۳۰ هم سیاره‌ی عطارد با ۲۱.۳ درجه در بیشترین کشیدگی شرقی قرار می‌گیرد و فرصت کمی برای رصد آن پس از غروب خورشید فراهم است.
ماه حدود ساعت ۱۱ یا نیمه شب به وقت محلی طلوع می‌کند و اکنون بیش از یک مشت در امتداد بازو، زیر بخش داس-شکل صورت فلکی شیر جای گرفته است. با آغاز سحر سه‌شنبه هم ماه در سمت جنوب آسمان قرار می‌گیرد. ساعت ۲۲:۱۲ هم با فاصله‌ی ۴۰۴ هزار کیلومتر به اوج مداری می‌رسد.
سه شنبه ۱۴ آذر
تربیع آخر ماه ساعت ۰۹:۱۹ روی می‌دهد که از کاهش فاز ماه حکایت دارد و بدین ترتیب این هفته فرصت خوبی برای رصد اجرام منظومه‌ی شمسی فراهم است.
چهارشنبه ۱۵ آذر
در این زمان از سال، صورت فلکی دب اکبر بلافاصله پس از تاریک شدن هوا، در سمت شمال آسمان و پایین‌ترین ارتفاع قرار می‌گیرد. اما تا نیمه شب، مستقیما روی دسته‌اش با دیدی زیبا در شمال شرقی می‌ایستد، و در همین حال «ذات‌الکرسی» (Cassiopeia) به سمت شمال غربی چرخیده است تا تقریبا عمودی قرار بگیرد.
پنجشنبه ۱۶ آذر
ساعت ۰۲:۳۰ سیاره‌ی نپتون در اقامت دوم قرار می‌گیرد و حرکت بازگشتی آن آغاز می‌شود. ساعت ۰۴:۳۶ هم می‌توانید شاهد اختفای ستاره‌ی اتا سنبله (از قدر ۳.۸) با ماه باشید که برای رصد آن به ابزار اپتیکی نیاز خواهید داشت.
اگر نزدیک عرض جغرافیایی ۴۰ درجه شمالی هستید، زودترین غروب خورشید سال را امروز تجربه می‌کنید و در زمان انقلاب زمستانی و طولانی‌ترین شب سال در ۳۰ آذر (۲۱ دسامبر)، خورشید در واقع ۳ دقیقه دیرتر از امروز غروب می‌کند. دیرترین طلوع خورشید هم حدود ۵ ژانویه (۱۶ دی) روی می‌دهد. این اختلافات جزئی، از شیب محور زمین و بیضی بودن مدار آن دور خورشید ناشی می‌شود.
خوشه‌ی «پروین» (Pleiades) و پایین‌تر از آن، ستاره‌ی «دبران» (Aldebaran) پس از تاریکی هوا سمت شرق آسمان به خوبی دیده می‌شوند. صورت فلکی «شکارچی» (Orion) هم خیلی از آن‌ها عقب‌تر نیست. کل شکل اصلی شکارچی (جبار) که توسط هفت درخشان‌ترین ستاره‌های آن شکل گرفته است، حدود ۱ ساعت و ۲۰ دقیقه پس از غروب در افق رخ‌نمایی خواهد کرد و تا ساعت ۸ یا ۹ شب به نمای خوبی برای تماشا می‌رسد.
جمعه ۱۷ آذر
پیش و در اوایل صبح جمعه، به سمت جنوب شرقی نگاه کنید تا هلال ماه رو به کاهش را ببینید. پیش از اینکه آسمان بسیار روشن شود، ستاره‌ی «سماک اعزل» (Spica) را با قدر ۱.۰، تنها چند درجه پایین‌تر از آن خواهید دید.
کهکشان آندرومدا (M31) حوالی ساعت ۷ یا ۸ بعد از ظهر از نقطه‌ی اوج می‌گذرد. زمان دقیق بستگی به این دارد که چقدر در چه منطقه‌ی زمانی قرار دارید. با استفاده از دوربین دوچشمی می‌توانید جزئیات بیشتری از این کهکشان همسایه‌ی راه شیری را مشاهده کنید.
پیش و هنگام طلوع صبح شنبه هم می‌توانید دیدار دوست‌داشتنی زهره و هلال نازک ماه را مشاهده کنید.
وضعیت سیارات در هفته‌ی دوم آذر ۱۴۰۲
عطارد که این هفته از قدر ۰.۴- تا ۰.۲- کم‌نور می‌شود، باز هم در ارتفاع پایین‌تری قرار می‌گیرد. در اوایل هفته، حدود ۳۰ یا ۴۰ دقیقه پس از غروب خورشید، دقیقا بالای افق جنوب غربی آن را جست‌وجو کنید. برای رصد بهتر آن می‌توانید از دوربین دوچشمی استفاده کنید و هر چقدر در عرض‌های جغرافیایی شمالی‌تر باشید، شانس شما برای دیدن آن بیشتر است.
زهره با قدر ۴.۲- همچنان در جنوب شرقی آسمان قبل و هنگام طلوع خورشید می‌درخشد. حدود ۲ ساعت پیش از طلوع باید دنبال آن باشید. این سیاره‌ی درخشان با فاصله‌ی حدود سه مشت پایین سمت راست ستاره‌ی «سماک رامح» (Arcturus) درخشان‌ترین ستاره‌ی سمت شرق آسمان جای دارد.
مریخ هنوز هم در پشت درخشش خورشید از دید ناظر زمینی پنهان است.
مشتری با قدر ۲.۸- در صورت فلکی حمل جای گرفته و همان نقطه‌ی سفید درخشانی است که در اوایل عصر در شرق و جنوب شرق آسمان رخ‌نمایی می‌کند. این سیاره حدود ساعت ۹ شب در بالاترین ارتفاع خود سمت جنوب قرار می‌گیرد.
زحل با قدر ۰.۹ در صورت فلکی دلو حضور دارد و درست پس از تاریکی هوا در جنوب و جنوب غربی آسمان به رنگ مایل به زرد می‌درخشد. همچنان ستاره‌ی «فم‌الحوت» (Fomalhaut) آن را دنبال می‌کند و با فاصله‌ی تقریبا دو مشت، سمت چپ پایین آن چشمک می‌زند. ارتفاع زحل با پیشروی تاریکی هوا، به سمت جنوب غربی کاهش می‌یابد و در حدود ساعت ۱۰ شب غروب می‌کند. بنابراین برای رصد حلقه‌های آن فرصت زیادی ندارید!
اورانوس با قدر ۵.۶ در صورت فلکی حمل حضور دارد و پس از تاریکی هوا حدود ۱۴ درجه‌ی شرقی مشتری، منتظر دوربین دوچشمی شماست. در یک تلسکوپ با قدرت بالا، اورانوس به شکل یک توپ کوچک به قطر ۳.۸ ثانیه‌ی قوسی دیده می‌شود.
نپتون هم با قدر ۷.۹ در مرز صورت‌های فلکی دلو و حوت جای دارد و بدین ترتیب برای چشم غیرمسلح قابل رؤیت نیست. با ابزار نجومی اما در اوایل تاریکی شب، می‌توانید آن را در ۲۳ درجه‌ی شرقی زحل مشاهده کنید. پهنای نپتون در تلسکوپ تنها ۲.۳ ثانیه قوسی است اما غیرستاره‌ای بودن آن کاملا مشخص است.
عکس کاور: سیاره‌ی ناهید در آسمان بامدادی
Credit: BBC
منابع: Sky and Telescope, مجله نجوم
