درخشان‌ترین بارش شهابی سال در هفته‌ی سوم آذر ۱۴۰۲
بارش شهابی جوزایی در هفته‌ی سوم آذر ۱۴۰۲ را باید مهمترین رویداد نجومی این هفته دانست و نبود نور ماه هم به هیجان‌انگیزتر شدن پربارترین بارش شهابی سال کمک می‌کند.
در هفته‌ی سوم آذر ۱۴۰۲ فاز ماه به پایان دوره‌ی یک ماهه‌ی خود می‌رسد و بنابراین حضور محسوسی در آسمان نخواهد داشت. همین کاهش فاز باعث نبود مهتاب می‌شود و فرصت مناسبی برای رصد اجرام کم‌نورتر آسمان شب مانند اجرام اعماق آسمان است.
به جز اجرام اعماق آسمان اما نبود نور ماه به مشاهده‌ی یک رویداد تماشایی یعنی بارش شهابی جوزایی ۱۴۰۲ هم کمک می‌کند. بارش شهابی جوزایی امسال از حدود ۱۶ آذر آغاز می‌شود و پایان هفته در زمان اوج و در بهترین شرایط تعداد شهاب در ساعت یا به عبارت دقیق‌تر «آهنگ ساعتی سرسویی» (ZHR) آن تا ۱۵۰ شهاب پیش‌بینی شده است. بنابراین می‌توانید شاهد یکی از تماشایی‌ترین آتش‌بازی‌های آسمان باشید.
شنبه ۱۸ آذر
ساعت ۰۵:۳۰ اجتماع ماه، سیاره‌ی ناهید و ستاره‌ی سماک اعزل شکل می‌گیرد که تا پیش از طلوع خورشید قابل مشاهده خواهد بود.
با آغاز شب هم می‌توانید منتظر صورت فلکی جبار باشید که با ارتفاع کم سمت شرق و جنوب شرقی آسمان به خوبی دیده می‌شود و این بدان معناست که «دو پیکر» (Gemini) هم در سمت چپ آن قرار می‌گیرد. ستارگان سر دوقلوهای صورت فلکی دوپیکر یا جوزا، یعنی سرپیشین و سرپسین در انتهای سمت چپ این صورت فلکی جوزا دیده می‌شوند.
وضعیت آسمان صبحگاهی در ابتدای هفته‌ی سوم آذر ۱۴۰۲
یکشنبه ۱۹ آذر
ساعت ۰۴:۳۰ هلال ماه را در کنار سیاره‌ی زهره با جدایی زاویه‌ای ۷.۳ درجه مشاهده کنید. این منظره‌ی دیدنی تا دقایقی پیش از طلوع خورشید پیش روی شماست.
دوشنبه ۲۰ آذر
در این زمان از سال، پس از تاریک شدن هوا اگر بلافاصله به سمت شمال نگاه کنید، «دب اکبر» (خرس بزرگ) را خواهید دید که در پایین‌ترین سطح قرار گرفته است. اما تا نیمه‌شب، این خرس ماجراجو روی دم خود در شمال شرقی می‌ایستد، در حالی که «ذات‌الکرسی» (Cassiopeia) هم به سمت شمال غربی چرخیده و عمودی ایستاده است.
سه‌شنبه ۲۱ آذر
بامداد امروز به وقت ایران یک پدیده‌ی فوق‌العاده استثنایی روی می‌دهد! ابرغول قرمز-نارنجی درخشان آسمان یعنی «ابط‌الجوزا» (Betelgeuse) به مدت یک یا دو ثانیه توسط یک سیارک کوچک کم‌نور به نام «لئونا ۳۱۹» (۳۱۹ Leona) پوشیده خواهد شد. اما فقط در صورتی که نزدیک وسط مسیر باریک این گرفت قرار داشته باشید، می‌توانید آن را ببینید. این مسیر باریک از آسیای مرکزی در سراسر دریای خزر، شمال ترکیه، شمال یونان، جنوب ایتالیا و اسپانیا، اقیانوس اطلس، جنوبی‌ترین بخش‌های فلوریدا و در نهایت شرق و مرکز مکزیک می‌گذرد.
به طرز شگفت‌انگیزی، سیارک ۶۰ کیلومتری و ستاره‌ی غول پیکر ابط‌الجوزا از دید ناظر زمینی تقریبا به یک اندازه‌ی زاویه‌ای به نظر می‌رسند با این حال این گرفتگی نادر برای رصدگران در تمام یا بیشتر عرض مسیر، جزئی خواهد بود.
این رویداد در ایران قابل مشاهده نخواهد بود اما برای بررسی امکان رصد این پدیده در هر منطقه‌ای که هستید، می‌توانید از نقشه‌ی تعاملی OW Cloud استفاده کنید و برای تماشای آنلاین این رویداد هم می‌توانید به یوتیوب پروژه‌ی تلسکوپ مجازی مراجعه نمایید.
در ساعت ۰۶:۴۸ هلال آخر ماه جمادی الاول ۱۴۴۵ هجری قمری شکل می‌گیرد که به سختی با ابزار اپتیکی قابل مشاهده است. این هلال باریک همچنین مقارنه‌ای با ستاره‌ی قلب‌العقرب دارد که جدایی زاویه‌ای آن‌ها تنها به ۰.۵ درجه می‌رسد.
این هفته که ماه در آسمان حضور محسوسی ندارد، در نبود نور آن فرصت مناسبی است که از تلسکوپ خود استفاده کنید تا کهکشان کوتوله‌ی شاخص یعنی IC 10 را با قدر ۱۰.۵ نزدیک به انتهای درخشان ذات‌الکرسی ببینید. این کهکشان عضوی از گروه محلی کهکشان راه شیری است و ممکن است یک کهکشان قمری دوردست از کهکشان آندرومدا (M31) باشد که ۱۹ درجه از آن در آسمان فاصله دارد.
با توجه به اینکه IC 10 در پشت منظره‌ی زمستانی کهکشان راه شیری قرار دارد، با توجه به غبار میان‌ستاره‌ای کهکشان ما، به اندازه‌ی ۳ قدر کم‌نور می‌شود. به عبارت دیگر، اگر این جرم در جای دیگری بود، ۱۶ برابر روشن‌تر ظاهر می‌شد و بسیار بهتر تشخیص داده می‌شد.
چهارشنبه ۲۲ آذر
بامداد امروز ماه نو در ساعت ۰۳:۰۲ بامداد شکل می‌گیرد اما این رویداد قابل مشاهده نخواهد بود. ساعاتی بعد یعنی در ۰۶:۳۰ هم سیاره‌ی عطارد در اقامت اول قرار می‌گیرد.
امشب همچنین موقعیت مناسبی برای رصد صورت فلکی جبار فراهم هست.
پنج‌شنبه ۲۳ آذر
در ساعت ۱۷:۱۸ هلال ماه نو (ماه جمادی الثانی ۱۴۴۵ هجری قمری) به آسانی با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است. قمر زمین ساعت ۱۷:۴۴ هم با جدایی زاویه‌ای ۶.۷ درجه در نزدیکی سیاره‌ی عطارد قرار می‌گیرد.
خوشه‌ی «پروین» (Pleiades) و ستاره‌ی «دبران» (Aldebaran) در زیر آن، پس از تاریکی هوا در شرق آسمان به خوبی اوج می‌گیرند و صورت فلکی شکارچی (جبار) هم در پایین آن‌ها رخ‌نمایی می‌کند. حدود ۱.۵ ساعت طول می‌کشد تا کل شکل اصلی جبار که توسط هفت تا از درخشان‌ترین ستاره‌های آن شکل گرفته است، در افق نمایان شود. این ستاره حدود ساعت ۸ شب در نمای خوبی برای تماشا و عکاسی قرار می‌گیرد.
امشب همچنین بارش شهابی «جوزایی» (Geminid) که معمولا بهترین بارش سال است، به اوج خود می‌رسد و امسال (۱۴۰۲) در نبود مهتاب، هیچ مزاحمت نوری وجود ندارد و می‌توانید انتظار دیدن شمار بیشتری از شهاب‌ها را نسبت به بارش‌های سال‌های پیش داشته باشید؛ البته به جز نورهای مصنوعی ساخت انسان که در کلان‌شهرها کاملا از شمار اجرام قابل رؤیت در آسمان شب می‌کاهند.
موقعیت کانون بارش شهابی جوزایی ۱۴۰۲ در صورت فلکی دوپیکر سمت شرق آسمان
در اوایل غروب، تعداد شهاب‌سنگ‌ها کم خواهد بود، اما آن‌هایی که ظاهر می‌شوند، طولانی و افقی‌تر هستند. با پیشروی شب تعداد شهاب‌ها در شرق آسمان بیشتر می‌شود. این شهاب‌ها کوتاه‌تر خواهند بود و بین نیمه شب و سحر به بیشترین تعداد می‌رسند.
اگر می‌خواهید برای تماشای بارش شهابی بیرون بمانید، حتی بیشتر از آنچه تصور می‌کنید لباس گرم و پتو بردارید. ترجیحا یک صندلی خوابیده را به یک نقطه‌ی باز تاریک که در آن نور محلی روشنی مزاحم رصد آسمان نیست ببرید، دراز بکشید و به ستاره‌ها خیره شوید. بهترین جهت برای تماشا تاریک‌ترین بخش آسمان محلی شماست. صبور باشید. همین‌طور که چشمان شما با تاریکی سازگار می‌شود، ممکن است به طور متوسط هر ۱ یا ۲ دقیقه یک شهاب ببینید.
جمعه ۲۴ آذر
مثلث تابستانی حالا دیگر در حال فرورفتن در پایین‌تر حالت خود است و «الطیر» (Altair) نخستین ستاره‌ی این جمع است که از نظرها پنهان می‌شود. بنابراین فرصت رصد آن هر روز کمتر می‌شود. برای دیدن آن با مشاهده‌ی «نسر واقع» (Vega) در شمال غربی آسمان آغاز کنید. سپس درخشان‌ترین ستاره بالای وگا را ببینید که «دنب» (Deneb) نام دارد و سومین ستاره‌ی مثلث، یعنی «الطیر» دورتر از آن دو و پایین سمت چپ نسر واقع قرار دارد.
وضعیت سیارات در هفته‌ی سوم آذر ۱۴۰۲
عطارد در این کم‌نورتر می‌شود و در پس تابش غروب خورشید، از دید ناظر زمینی پنهان خواهد شد.
زهره با قدر ۴.۱- همچنان جرم درخشانی صبحگاهی است و از حدود ۲ ساعت پیش از طلوع خورشید برای رصد آن در افق شرقی فرصت دارید.
مریخ هم هنوز در پس درخشش خورشید از دید خارج است.
مشتری اما عصرهای آسمان را در اختیار دارد. غول گازی منظومه‌ی شمسی همان نقطه‌ی سفید درخشانی است که در عصرها و شب‌ها با ارتفاع زیادی بر جنوب شرقی آسمان تسلط دارد. این سیاره هم‌اکنون در صورت فلکی حمل قرار دارد و با قدر ۲.۷- دیده می‌شود.
زحل با قدر ۰.۹ هم در صورت فلکی دلو حضور دارد و درست پس از تاریکی هوا در جنوب و جنوب غربی آسمان به رنگ مایل به زرد رخ‌نمایی می‌کند. همچنان ستاره‌ی «فم‌الحوت» (Fomalhaut) یا «دهان ماهی» که درخشندگی مشابه زحل دارد، با فاصله‌ی حدود دو مشت در طول بازوی کشیده، سمت چپ پایین آن چشمک می‌زند.
اورانوس با قدر ۵.۶ در صورت فلکی حمل جای گرفته است و ۱۴ درجه‌ی شرقی مشتری منتظر دوربین دوچشمی شماست. در یک تلسکوپ با قدرت بالا، اورانوس به صورت یک توپ کوچک به قطر ۳.۸ ثانیه‌ی قوسی دیده می‌شود، اما غیرستاره‌ای بودن آن کاملا مشخص است.
نپتون کم‌نورتر است و با قدر ۷.۹ دیده می‌شود. این سیاره در مرز صورت‌های فلکی دلو و حوت در ۲۴ درجه‌ی شرقی زحل حضور دارد. پهنای نپتون تنها ۲.۳ ثانیه قوسی است و رصد آن از اورانوس دشوارتر است اما در پایان این هفته فرصت مناسبی برای رصد آن فراهم است و اگر ابزار رصدی در اختیار دارید، این فرصت را از دست ندهید.
منابع: Sky and Telescope, مجله نجوم
