فیلم یا سینمادرمانی چیست و چگونه عمل می‌کند؟
فیلم‌ها برای دقایقی فرار از واقعیت را برای ما ممکن می‌کنند. در عین حال انعکاسی عمیق از فرهنگ و زندگی درونی ما به عنوان انسان هستند. وقتی برای تماشای فیلم می‌رویم، تجربه‌ای جمعی را از سر می‌گذرانیم که می‌تواند تأثیر عمیقی بر احساسات و افکار ما بگذارد. ما می‌توانیم از طریق فیلم به دنیاهای دیگر، چه واقعی و چه خیالی، نگاه کنیم. سینمادرمانی از این تأثیر در نقش کاتالیزور برای درمان استفاده می‌کند.
مراجعان با این هدف که بازتابی از خود را ببینند، فیلم را تماشا می‌کنند. آن‌ها ممکن است با شخصیت‌ها ارتباط برقرار کنند یا متوجه شوند که تجربه‌ی آن‌ها کاملا متفاوت است. این اطلاعات به جلسه‌ی درمانی آورده و برای کشف دنیای درونی مراجع استفاده می‌شود.
بیایید بررسی کنیم که این راه درمان چگونه عمل می‌کند و فواید آن چیست. چند فیلم هم در این میان توصیه خواهیم کرد.
فیلم و سینمادرمانی چیست؟
در یونان باستان از تئاتر به عنوان وسیله‌ای برای «کاتارسیس» استفاده می‌شد. کاتارسیس به باور آن‌ها نوعی تطهیر، تزکیه‌ی نفس و رهایی از طریق هنر بود. اعتقاد بر این بود که تماشاگران وقتی احساساتشان را با بازیگران را به اشتراک می‌گذارند، احساس رهایی می‌کنند.
کاتارسیس یا پاکسازی احساسات از طریق فرآیند همدلی حاصل می‌شد و تماشاگران با احساس پاکی تئاتر را ترک می‌کردند. فروید مفهوم کاتارسیس را با نظریه‌‌ی کشف و رهاسازی احساسات سرکوب‌شده بازسازی کرد. به عقیده‌ی او این کار منجر به تسکین و در نهایت رضایت می‌شد. در دوران مدرن‌تر، درمانگران از کتاب‌درمانی به شیوه‌ای مشابه استفاده می‌کردند.
درمانگر کتابی را به مراجع پیشنهاد می‌داد که شامل شخصیت‌هایی با تجربه‌ای مشابه بود. مراجع کتاب را می‌خواند و با درمانگر درباره‌ی آن بحث می‌کرد و از طریق داستان به بینشی درباره‌ی انتخاب‌ها و افکار خود می‌رسید. سینمادرمانی به‌عنوان شاخه‌ای از کتاب‌درمانی توسعه یافته و در واقع پیرو شیوه‌های قدیمی‌تر با استفاده از تئاتر یا کتاب است.
سینمادرمانی چگونه کار می‌کند؟
درمانگر دیدن فیلم خاصی را به یک مراجع تکلیف می‌کند. فیلمی که به طور خاص جنبه اصلی مشکل مراجع را منعکس کند. مراجع به طور مستقل فیلم را تماشا و نظر خود را در جلسه‌ی بعدی مطرح می‌کند.
این روش می‌تواند برای زوج‌ها و خانواده‌ها هم استفاده شود. بیریجیت وولتز (Birgit Wolz)، دکتر روان‌درمانگری است که درباره سینمادرمانی می‌نویسد و تسهیلگر گروه‌های سینمادرمانی است. او پنج دستورالعمل برای انتخاب یک فیلم در سینمادرمانی معرفی کرده است.
۱. خنده به عنوان دارو
وولتز معتقد است فیلم‌ها می‌توانند راهی باشند برای خندیدن و ایجاد فاصله از مشکلی که مراجع ممکن است درگیر آن باشد. فیلم‌ها در کنار اینکه راه فرار هستند، فرصتی برای یافتن دیدگاهی تازه به فرد می‌دهند.
۲. گریه برای تخلیه‌ی عاطفی
گاهی اوقات ما در حال گذراندن روند سوگواری هستیم. اما اینکه به خودمان اجازه دهیم احساسات را به طور کامل بیان کنیم، ممکن است دشوار باشد. یک فیلم ممکن است تخلیه‌ی احساسی مورد نیاز را فراهم کند.
۳. به دست آوردن امید و دلگرمی
یک فیلم ممکن است راه‌حلی امیدوارکننده و نشاط‌آور برای مشکل ارائه کند و الهام‌بخش مراجع و موجب خوشبینی او شود.
۴. زیر سؤال بردن باورهای منفی و کشف نقاط قوت
با دنبال کردن یک شخصیت و فراز و نشیب‌هایش، مراجع ممکن است کمتر احساس تنهایی کند و متوجه شود که در قدرتی که شخصیت به دست می‌آورد نیز سهیم است.
۵. بهبود ارتباطات
شخصیت‌های فیلم‌ها اغلب نمایش می‌دهند که ارتباط‌ها کجا می‌توانند از بین بروند. انتخاب تماشای فیلم با شریک زندگی، دوست یا یکی از اعضای خانواده ممکن است فرصتی برای بهبود ارتباطات ایجاد کند.
پس از انتخاب فیلم، مراجع وارد مرحله مشاهده می‌شود. او تشویق می‌شود که به طور فعال فیلم را تماشا کند. متوجه باشد که در این فرآیند چه احساسی دارد و چه فکری می‌کند. محققان چهار مرحله اصلی را برای فرآیند سینمادرمانی معرفی می‌کنند:
۱. شناسایی
مراجع به دلیل رفتار و اهداف مشترک خود با شخصیت هم‌ذات‌پنداری و به احساسات و عواطف او توجه می‌کند.
۲. کاتارسیس
مراجع از طریق تجربیات شخصیت حس رهایی می‌کند.
۳. بینش
مراجع تجربه‌ی شخصیت را درونی و بین تجربه‌ی مشترکش با او ارتباط برقرار می‌کند.
۴. جهانی‌سازی
مراجع دیگر احساس تنهایی نمی‌کند زیرا انعکاس تجربه‌ی خود را دیده است. فرهنگ نیز باید در نظر گرفته شود. پزشکان باید فیلم‌هایی انتخاب کنند که فرهنگ و هویت مراجعان را منعکس می‌کنند.
پیشنهاد فیلم برای جلسات تراپی
وولتز نمونه‌های زیادی از فیلم‌ها ارائه می‌کند که متناسب با دسته‌‌بندی مشکلات مختلف است. در وب‌سایت او می‌توانید با صدها پیشنهاد آشنا شوید. در اینجا لیست کوتاهی از برخی از فیلم‌های معمول تجویز شده می‌آوریم:
مناسب برای مشکل اعتیاد و دوره بهبودی
- ۲۸ روز (Days 28)
- وقتی مردی زنی را دوست دارد (When a Man Loves a Woman)
- ترک لاس‌وگاس (Leaving Las Vegas)
- ستاره‌ای متولد شده است (A Star Is Born)
مناسب برای مشکل آزار کودکان
- ویل هانتینگ نابغه(Good Will Hunting)
- رودخانه مرموز (Mystic River)
مناسب برای مشکل روابط عاطفی
- جنگ رزها (The War of the Roses)
- داستان ازدواج (Marriage Story)
- روز گراندهاگ (Groundhog Day)
مناسب برای بیماری‌های روانی
- بهتر از این نمی‌شود (As Good as It Gets)
- دفترچه امیدبخش (Silver Linings Playbook)
- دختر از هم گسیخته (Girl, Interrupted)
- آنتوان فیشر (Antwone Fisher)
- تد لاسو چگونه الگوی ارتباط و رویارویی سالم را به تصویر می‌کشد؟
- ۷ درس سلامت روان که می‌توانیم از فیلم‌های جنگ ستارگان بیاموزیم
سه مزیت استفاده از سینمادرمانی
تماشای صرف یک فیلم لزوما تغییر چشمگیری ایجاد نمی‌کند. اما شواهدی بالینی وجود دارد که نشان می‌دهد تماشای فیلم‌ها در جلسات درمانی نتایج مفیدی دارند. نتایج زمانی بهبود می‌یابند که درمانگر ترجیحات، اهداف، علایق و توانایی درک مراجع را به دقت در نظر بگیرد. مزایای اصلی فیلم‌درمانی، بینش، رهایی و احساس تنهایی کمتر است.
مراجعان با شخصیت‌های فیلم ارتباط می‌گیرند و خود را با روش‌های جدیدی درک می‌کنند. آن‌ها مشابه تجربه‌ی ارتباطی که در گروه‌درمانی وجود دارد، احساس می‌کنند در آنچه تجربه می‌کنند، تنها نیستند.
آیا سینمادرمانی به افسردگی کمک می‌کند؟
مطالعات نشان داده است که سینمادرمانی می‌تواند ابزار مفیدی در افزایش خوشبینی و کاهش ناامیدی در افراد مبتلا به افسردگی باشد. فیلم‌درمانی به مراجعان کمک می‌کند تا به علل افسردگی خود آگاه شوند و در آغاز راه تغییر قرار گیرند. سینمادرمانی این پتانسیل را دارد که به افراد کمک کند نقاط قوت خود را کشف کنند و توسعه دهند.
درمانگر می‌تواند از مراجع بخواهد که در نظرسنجی نقاط قوت شرکت و نقاط قوت خود را شناسایی کند. بعد از آن او می‌تواند فیلمی انتخاب کند که شخصیتی دارای این نقاط قوت یا در حال به دست آوردن آن را نشان می‌دهد.
نگاهی به فیلم‌های مناسب زوج‌درمانی و خانواده‌درمانی
تحقیقات فیلم‌درمانی زوج‌ها عمدتاً بر مطالعات موردی متکی و بیشتر توصیفی هستند. به دلیل اینکه در این روش باید فیلم‌هایی انتخاب شوند که به طور منحصربه‌فرد با نیازهای مراجع مطابقت داشته باشند. در عین اینکه بسیاری از زوج‌ها و خانواده‌ها هنگام درمان با مشکلات مشابهی روبه‌رو می‌شوند، آن‌قدر با هم تفاوت دارند که تکمیل یک مطالعه در مقیاس بزرگ، دشوار باشد.
یک مطالعه‌ی کوچک که شش زوج را بررسی کرده، چندین فیلم مختلف را به کار برده که توانایی‌های حل مسئله، مدیریت موقعیت‌های استرس‌زا، تشخیص ندادن دیدگاه شریک، فقدان مهارت در تشخیص یا بیان افکار و احساسات و تمایل کلی به ویژگی‌های منفی را بررسی می‌کرد.
محققان در این برسی دریافتند که شرکت‌کنندگان مراحل شناسایی و رهایی را طی کردند. اما همه آن‌ها به مرحله بینش نرسیدند. با این حال، فیلم‌ها در تسهیل بحث و ایجاد فرصتی برای ارتباط با مشکلاتشان به شیوه‌ای جدید مفید بودند.
در یک مطالعه‌ی کوچک دیگر، نوجوانانی که والدینشان طلاق گرفته‌اند، فیلم‌درمانی شدند تا به پردازش احساسات آن‌ها در مورد جدایی کمک کند. این مطالعه نشان داد که از طریق فیلم‌ها و جلسات تکمیلی بعد از آن، بچه‌ها بهتر می‌توانستند احساسات خود را شناسایی و بیان کنند، خشم و غم را تجربه و مهارت‌های مقابله‌ای را برای مقابله با طلاق والدین توسعه دهند و کمتر احساس تنهایی کنند.
یک کانال محبوب یوتیوب هم به نام «سینماتراپی» وجود دارد که توسط درمانگری به نام جاناتان دکر و آلن سیوریت (Jonathan Decker & Alan Seawright) فیلمساز اداره می‌شود. آن‌ها در این کانال درباره فیلم‌ها به عنوان فرصتی برای بررسی روابط و موضوعات مربوط به سلامت روان بحث می‌کنند. مثلا یکی از قسمت‌ها، درباره پویایی خانواده در مجموعه هری پاتر است.
سینما درمانی و مدیریت خشم
طی مطالعه‌ای در یک مرکز درمانی دخترانه از سینمادرمانی استفاده شد. یک سری جلسات ماهانه‌ی سینمادرمانی در این مرکز اجرا شد که فیلم‌ها در آن به روابط مادر و فرزند، پدران غایب، دوستی‌ها و شناسایی همسالان مربوط می‌شدند. محققان در این مطالعه دریافتند که در طول جلسات بعد از فیلم، دختران می‌توانند برخی تعارض‌ها را شناسایی کرده و از طریق آن احساسات خود را در مورد روابط خانوادگی و اجتماعی راحت‌تر از جلسات درمانی فردی بیان کنند.
کانال یوتیوب «سینما درمانی» که درباره آن صحبت کردیم، ویدیو‌هایی دارد که به بررسی افراد شرور می‌پردازد. آن‌ها این قسمت‌ها را «شرور درمانی» می‌نامند و اصل داستان پرسوء‌تفاهم «آدم‌های بد» در فیلم‌ها را بررسی می‌کنند. این نوع بررسی می‌تواند در رهایی از خشم و رفتار پرخاشگرانه مفید باشد.
سوالاتی که درمانگران در سینماتراپی از مراجع می‌پرسند
- آیا احساسات خود را در طول تماشا به خاطر می‌آورید یا اینکه تنفس شما در طول فیلم تغییر کرده بود؟
- چه چیزی را دوست داشتید و چه چیزی را دوست نداشتید یا حتی از آن متنفر بودید؟
- با یک یا چند شخصیت هم‌ذات‌پنداری کردید؟ آیا شخصیتی ظرفیت‌های خاصی ایجاد کرد که شما هم دوست دارید آن را توسعه دهید؟
- آیا یک یا چند شخصیت را دیدید که در بخش‌های خاصی از فیلم رفتاری داشتند که دوست دارید از آن‌ها الگوبرداری کنید؟
- آیا این شخصیت(ها) نقاط قوت دیگری داشتند که شما نیز دوست دارید به دست آورید؟
هنگام تماشای فیلم خود را به عنوان یکی از این شخصیت‌ها تصور کنید. خود را با جنبه‌های بالغ یا خردمندانه شخصیت تصور کنید. اگر ویژگی‌ها یا ظرفیت‌های آن شخصیت را داشتید، زندگی شما چگونه بود؟ تصور کنید که از این ویژگی‌ها یا ظرفیت‌ها در زندگی خود استفاده می‌کنید. کدام قسمت فیلم بیشتر شما را تحت‌تأثیر قرار داد؟ سینمادرمانی ابزار جدیدی است که توسط درمانگران برای کمک به تقویت بینش و جرقه تغییر در مراجعان استفاده می‌شود و می‌تواند برای شکستن مقاومت و برای تسهیل مکالمه مفید باشد.
سینما درمانی را می توان در جلسات فردی، گروهی، زوجی و یا با خانواده اجرا کرد. نشان داده شده است که این روش در کمک به ارتباطات و از بین بردن موانع صمیمیت مفید است. خانواده‌ها ممکن است این روش را در تحلیل تغییرات بزرگ مانند جابه‌جایی یا طلاق و زوج‌ها برای مشکلات روابط مفید بیابند. در یک محیط گروهی، مراجعان ممکن است یاد بگیرند که دیدگاه‌های جدید را ببینند و کمتر در درمان خود احساس تنهایی کنند. فیلم‌ها می‌توانند راهی قدرتمند برای گرد هم آوردن مردم و ایجاد سکویی برای دیدن دیدگاه‌های دیگران باشند.
آیا شما هم فیلمی دیده‌اید که چنین اثری بر شما گذاشته باشد؟ با ما به اشتراک بگذارید.
منبع: positivepsychology
