راهنمای رصد بارش شهابی برساوشی ۱۴۰۰ که تماشایی‌تر خواهد بود

امسال در نبود روشنایی ماه، بارش شهابی برساوشی، منظره‌ی خیره‌کننده‌ای را پیش روی ناظران آسمان شب تابستانی به نمایش خواهد گذاشت.

در حالی که از ماه نو فقط سه روز و نیم گذشته و غروب تنها قمر زمین در حدود ساعت ۲۲ شب روی می‌دهد، نور آسمانی درخشان دیگری مانع دیده شدن شهاب‌ها نخواهد بود و به ویژه در منطقه‌ای دور از آلودگی نوری، باید انتظار رصد شهاب‌های زیادی را در نمایش امسال بارش شهابی برساوشی داشته باشیم.

«بارش شهابی برساوشی» (Perseid Meteor Shower) که نام خود را با توجه به کانون بارش، از صورت فلکی «برساوش» (Perseus) می‌گیرد، هر سال از اوایل مرداد (نیمه‌ی جولای) تا نیمه‌ی شهریور (اواخر آگوست) میهمان آسمان شب زمین است. اما بیش از هر شب دیگر، اوج بارش شهابی مورد توجه است که امسال در ۲۱ و ۲۲ مرداد روی می‌دهد و البته نباید از شب‌های بعد از آن هم غافل بود.

کانون بارش شهابی برساوشی در صورت فلکی برساوش قرار دارد.
Credit:Sky&Telescope

در اوج بارش شهابی برساوشی، نرخ بارش در حالت ایدئال به ۱۰۰ شهاب در ساعت می‌رسد که درخشان‌ترین آن‌ها در سرسو و با قدر حدود ۶٫۵ خواهند بود. علاوه بر این، این نرخ ممکن است فقط یک ساعت طول بکشد. اما بیشتر ناظران در آسمان دارای آلودگی نوری یا دود ناشی از آتش‌سوزی جنگل‌ها، نزدیک به ۵۰ شهاب در یک ساعت می‌بینند. بنابراین برای لذت بردن هرچه بیشتر از بارش شهابی، باید تا جای ممکن، آسمانی تاریک پیدا کرد.

حتی در آسمانی با تاریکی کمتر از حد ایدئال باز هم شهاب‌های زیادی قابل مشاهده خواهد بود. برای تماشای بارش شهابی، حداقل یک ساعت زمان بگذارید و حدود نیم ساعت فرصت دهید تا چشم به تاریکی آسمان عادت کند و گذر نورانی شهاب‌ها را بهتر تشخیص دهد.

این زمان همچنین باعث می‌شود تا همراه با رویداد، چرخش ستارگان و همچنین حرکت مشتری و زحل را حس کنید. هر دو سیاره در مقابله با ماه و در صورت فلکی جدی (بزغاله) قرار دارند. علاوه بر این اگر ابزار رصدی در اختیار داشته باشید، می‌توانید در بامداد، رقص قمرهای مشتری را هم تماشا کنید.

• راهنمای خرید تلسکوپ برای دوست‌داران شگفتی‌های آسمان شب

مشتری و زحل پیش از نیمه شب با جدایی زاویه‌ای حدود ۲۰ درجه در آسمان جنوب شرقی قرار دارند.
Credit:Bob King

شمار اندکی از شهاب‌های بارش برساوشی هم‌زمان با غروب ماه (در تهران) حدود ساعت ۲۲:۳۰ قابل مشاهده است که در این هنگام کانون بارش در ارتفاع ۲۰ درجه‌ای آسمان شمال شرقی قرار دارد. اما هرچه دیرتر برای تماشای بارش اقدام کنید، شهاب‌های بیشتری خواهید دید. ساعت‌های بین ۰۲:۰۰ تا ۰۴:۳۰ بامداد به‌طور معمول بهترین زمان برای رصد آن است زیرا کانون بارش به بالاترین حد خود می‌رسد و شهاب‌های کمتری در افق ظاهر می‌شوند.

پس از نیمه شب زمین هم در جهت جریان شهاب‌ها می‌چرخد که باعث افزایش سرعت نسبی برخورد شهاب‌ها به جو می‌شود و بنابراین درخشندگی، قابل رؤیت بودن و تعداد آن‌ها را افزایش می‌دهد.

گذر زمین از میان بقایای دنباله‌دار ۱۰۹P/Swift-Tuttle
Credit:Visualization: Ian Webster / Data: NASA / CAMS / Peter Jenniskens (SETI Institute)

شهاب‌های این بارش معروف، در حقیقت فرزندان بازمانده از دنباله‌دار مادر خود با نام ۱۰۹P/Swift-Tuttle هستند که هر ۱۳۳ سال به نزدیکی زمین بازمی‌گردد. این دنباله‌دار آخرین بار در سال ۱۹۹۲ (۱۳۷۱ خورشیدی) به نزدیک‌ترین فاصله از زمین رسید و در سال ۲۱۲۵ دوباره بازخواهد گشت. این دنباله‌دار در هر بازدید گردوغبار گسترده‌ای را به صورت یک دنباله‌ی جت ایجاد می‌کند که به آن رشته می‌گویند. هر ساله در ماه آگوست (مرداد) زمین مدار دنباله‌دار را قطع می‌کند و از میان بقایای گذر قبلی می‌گذرد که باعث شکل‌گیری بارش شهابی زیبای برساوشی می‌شود.

هر یک از ذرات این رشته، به‌طور متوسط با سرعت ۶۰ کیلومتر بر ثانیه به جو زمین برخورد و یک موج ضربه‌ای فراصوت ایجاد می‌کند که باعث فشرده و داغ شدن هوای جلوی آن می‌شود و این به نوبه‌ی خود شهاب‌سنگ را داغ می‌کند و آن را می‌سوزاند. هم‌زمان با گذر این دانه‌های ریز داغ، مولکول‌های هوا هم یونیزه می‌شوند و هنگام بازگشت به حالت برانگیخته نشده‌ی قبلی، از خود نور تابش می‌کنند.

بدین ترتیب هر دو نوع درخشش، شامل سوختن غبار و اثر یونیزه شدن هوا در ایجاد رد شهاب نقش دارند. عرض متوسط یک رد شهاب حدود ۱ متر است در صورتی که طول آن تا ده‌ها کیلومتر کشیده شده است که شامل هوای درخشان، یونیزه و بخار فلزی و سیلیکات حاصل از خود شهاب سنگ است.

یک آذرگوی در بارش شهابی برساوشی سال ۲۰۱۶
Credit:Siaraduz

شهاب‌های بارش شهابی برساوشی نه تنها سریع هستند، بلکه به‌خاطر آذرگوی‌های خود، شهاب‌سنگ‌هایی با قدر ۳ و حتی روشن‌تر، معروفند. به گفته‌ی مقامات ناسا، وجود این آذرگوی‌ها به این دلیل است که دنباله‌دار مادر هسته‌ای بزرگ‌تر از اندازه‌ی معمول (حدود ۲۶ کیلومتر) دارد و قادر به تولید قطعات بزرگ‌تر شهاب‌سنگی است که شعله‌هایی درخشان ایجاد می‌کنند.

این‌طور که نوشته‌های چینی نشان می‌دهد، شهاب‌های بارش شهابی برساوشی از سال ۳۶ پس از میلاد مشاهده شده‌اند. اما تا اواخر دهه‌ی ۱۸۳۰ میلادی و هنگامی که سه رصدگر اروپایی متوجه تعداد غیرمعمول شهاب‌ها شدند، به‌طور رسمی به‌عنوان بارش شهابی شناخته نشده بود.

از سویی اگرچه کار آن‌ها باعث پذیرش رسمی بارش شهابی برساوشی شد، اما نخستین کسانی نبودند که به این ظاهر تکرارشونده توجه کردند. پیش از آن‌ها کاتولیک‌های آلمانی و انگلیسی برای قرن‌ها، نمایش شهابی سالانه در ماه آگوست (مرداد ماه) را به نام «اشک‌های سنت لورنس» (Tears of St. Lawrence) که توسط امپراتور روم در ۱۰ آگوست ۲۵۸ میلادی کشته شد، می‌شناختند.

در هر صورت چه از قله‌ی کوه یا خط ساحلی و یا حتی از حیاط خلوت خانه‌ی خود در شهر بارش شهابی را تماشا کنید، زمان خوبی برای لذت بردن از آسمان شب است.

عکس کاور: بارش شهابی برساوشی در سال ۲۰۱۷

Credit: Rafael Schmall

منبع: Sky&Telescope