با ۸ اثر جذاب گونتر گراس، نوبلیست آلمانی آشنا شوید
«گونتر گراس» یکی از مهم‌ترین نویسندگان آلمانی پس از جنگ جهانی دوم و از روشنفکران تاثیرگذار این کشور است. او نسلی را نمایندگی می‌کند که دوران نوجوانی و جوانی خود را تحت سیطره نازیسم گذراندند. معمولا این نسل مواجهه انتقادآمیزی با گذشته خود نداشتند و علاقه‌مند بودند که دوران گذشته را فراموش کنند. «گونتر گراس» در آثار خود تلاش کرده است تا این سکوت را بشکند. بیشتر آثار مهم او به نحوی تاریخ آلمان را در فاصله بین دهه ۳۰ تا ۵۰ میلادی روایت می‌کنند. در این یادداشت پس از آشنایی مختصر با زندگی «گونتر گراس» سراغ معرفی تعدادی از مهم‌ترین آثارش می‌رویم. بیشتر کتاب‌های این نویسنده آلمانی برنده جایزه نوبل ادبیات به فارسی ترجمه شده‌اند.
کودکی و نوجوانی «گونتر گراس»
«گونتر ویلهلم گراس» در ۱۶ اکتبر سال ۱۹۲۷ در شهر دانتسیگ به دنیا آمد؛ این شهر اکنون بخشی از قلمروی لهستان است. پدر «گونتر گراس»، مردی اصالتا آلمانی و از مذهب پروتستان و مادرش زنی لهستانی‌الاصل و کاتولیک بود. گراس بیشتر تحت تاثیر تربیت مذهب کاتولیکی قرار گرفت و مدتی را در کلیسا مشغول به خدمت شد. «گونتر گراس» در سن ۱۵ سالگی به صورت داوطلبانه به اساس پیوست و در سن ۱۷ سالگی به لشکر دهم توپخانه اساس پیوست. او سال‌های طولانی این راز را مخفی نگه‌داشته بود.
اسارت «گونتر گراس» در جنگ جهانی دوم
«گونتر گراس» در تاریخ ۲۰ آوریل سال ۱۹۴۵ توسط سربازان ایالات متحده آمریکا در ماریانسکه لازنی دستگیر شد و تا ۲۴ آوریل سال ۱۹۴۶ در بازداشتگاه آن‌ها بود و پس از سپری کردن این دوره آزاد شد. به نظر می‌رسد که گراس در بازجویی‌های مقدماتی آمریکایی‌ها به عضویت خود در اس اس اعتراف کرده باشد.
پناه‌بردن به هنر و عضویت «گونتر گراس» در گروه ۴۷
«گونتر گراس» در سال ۱۹۴۷ یک دوره کارآموزی در کارگاهی سنگ‌تراشی واقع در دوسلدورف را آغاز کرد و تا یک سال مشغول به گذراندن دوره بود. پس از آن به تحصیل در رشته پیکرتراشی و سیاه‌قلم در آکادمی هنر دوسلدورف مشغول به تحصیل شد. دوره تحصیل او در این آکادمی تا سال ۱۹۵۲ به طول انجامید.
در فاصله سال‌های ۱۹۵۳ تا ۱۹۵۶ او در دانشکده هنرهای تجسمی در برلین ادامه تحصیل داد و پس از پایان تحصیلاتش مدت سه سال را در پاریس گذراند. اولین کتاب او که از قضا مشهورترین اثرش به شمار می‌آید در سال ۱۹۵۹ منتشر شد. «گونتر گراس» در گروه ۴۷ نیز عضویت داشت. عنوان این گروه ادبی برگرفته از سال تاسیس آن (۱۹۴۷) است. گروه ۴۷ جمعی از مهم‌ترین منتقدین و نویسندگان برجسته آلمانی پس از جنگ جهانی دوم را نمایندگی می‌کرد. برخی معتقدند دلیل اقبال به کتاب‌های «گونتر گراس» تعلق داشتن به این محفل ادبی بوده است.
بازگشت به برلین و اقامت «گونتر گراس» در آلمان
در سال ۱۹۶۰، «گونتر گراس» مجددا به برلین بازگشت و تا سال ۱۹۷۲ در آن‌جا ساکن شد. حضور او در برلین مصادف با افزایش شهرتش به عنوان یک نویسنده محبوب بود. او تعدادی از مهم‌ترین کتاب‌هایش از جمله سه‌گانه دانتسیگ را هنگام حضور در برلین تکمیل کرد و به چاپ رساند.
جایزه نوبل ادبیات «گونتر گراس»
«گونتر گراس» در سال ۱۹۹۹ به خاطر تلاش‌های ادبی خود به جایزه نوبل ادبیات دست یافت و آخرین نویسنده قرن بیستم شد که این جایزه را از آن خود کرده است. از دیگر جوایز این نویسنده می‌توان به جایزه گئورگ بوشنر و جایزه آستوریاس در سال‌های ۱۹۶۵ و ۱۹۹۹ اشاره کرد. او از سال ۱۹۹۳ عضویت افتخاری انجمن سلطنتی ادبیات انگلستان را نیز داشت. «گونتر گراس» در ۱۳ آوریل سال ۲۰۱۵ در سن ۸۷ سالگی بر اثر عفونت در بیمارستان لوبک آلمان درگذشت.
نظرات سیاسی «گونتر گراس»
«گونتر گراس» در طول حیات خود به اظهارنظرهای جنجالی شهرت داشت. او به حزب سوسیال دموکرات آلمان نزدیکی داشت؛ مخالفت‌های او با توسعه‌طلبی‌های هسته‌ای اسرائیل باعث شد که با اتهام یهودستیزی روبرو شود. «گونتر گراس» از مخالفان اتحاد دو آلمان بود و باور داشت چنین چیزی می‌تواند به بروز مجدد فاشیسم منجر شود.
۱. کتاب «طبل حلبی»
کتاب «طبل حلبی» مشهورترین اثر «گونتر گراس» و اولین جلد از سه‌گانه دانتسیگ است؛ این کتاب در سال ۱۹۵۹ به چاپ رسید و از آن استقبال زیادی در آلمان شد و نقدهای تحسین‌آمیز و مثبتی را دریافت کرد. «طبل حلبی» اولین اثر ادبی «گونتر گراس» است. به کمک این کتاب وضعیت آلمان در سال‌های پیش از جنگ جهانی دوم و حین آن به تصویر کشیده می‌شود. دانستیگ در حقیقت زادگاه نویسنده است که در حال حاضر در لهستان قرار دارد. در این اثر می‌توان وسعت دید و قدرت تخیل بالای گراس را درک کرد. توصیفات او از فضاها، حالات و مناطق بسیار زیبا و تاثیرگذار است. این داستان در یک آسایشگاه روانی اتفاق می‌افتد و از زبان شخصی به نام اسکار ماتزرات روایت می‌شود. او تصمیم می‌گیرد که به کمک یک آلبوم خانوادگی داستان زندگی خود و دنیایی را که در آن زندگی کرده است؛ توضیح دهد. اسکار اندازه بسیار کوچکی دارد و از سن سه سالگی به بعد رشد فیزیکی نکرده است. او ادعا می‌کند که خودخواسته رشد فیزیکی‌اش متوقف شده است و در عوض هوش بالا و توانایی‌های خارق‌العاده‌ای دارد. اسکار طبل‌زنی حرفه‌ای است و به کمک طبل می‌تواند مقصود خود را بیان کند.
داستان اسکار از سال ۱۸۹۹ آغاز می‌شود و او به ما می‌گوید که پدربزرگ و مادربزرگش چگونه با یک‌دیگر آشنا شدند. اسکار در ابتدا به خاطر رشد جسمی ناقص مورد توجه اطرافیانش قرار نمی‌گیرد؛ اما این‌ها مانع روحیه کنجکاو اسکار نیست. دانتسیگ اولین شهری است که در جنگ جهانی دوم توسط آلمان نازی اشغال می‌شود؛ مردم شهر هم که بیشتر آلمانی‌زبان هستند با این مسئله مشکلی ندارند. اسکار نیز به عنوان یک طبل‌زن به نیروهای آلمان در همان شهر می‌پیوندد. کتاب «طبل حلبی» پر از ارجاعات به تاریخ آلمان و سرشار از لحظات شاد و سیاه است. در این کتاب با زبانی طنز، برخی آموزه‌های مذهبی مسیحی نیز به چالش کشیده می‌شود. این کتاب شخصیت‌های متعددی دارد اما نثر داستان به گونه‌ای است که هنگام خواندن آن دچار سردرگمی نشویم. کتاب «طبل حلبی» توسط «سروش حبیبی» و به همت انتشارات نیلوفر به فارسی ترجمه شده است. برای خواندن این کتاب به حدودا ۱۳ ساعت زمان نیاز داریم.
۲. کتاب «موش و گربه»
کتاب «موش و گربه» دومین اثر از سه‌گانه دانتسیگ است. این داستان هم در شهری آلمانی‌زبان واقع در لهستان اتفاق می‌افتد و به وقایع جنگ جهانی دوم می‌پردازد. این اثر در سال ۱۹۶۱ به چاپ رسید و با استقبال فراوانی روبرو شد. داستان درباره پسری ۱۴ ساله به نام خواکیم مالکه است که غده تیروئید بزرگی دارد و همین مسئله باعث شده است که گردنش از اندازه معمول بزرگ‌تر به نظر برسد. او چنین وضعیتی را نشانه ضعف خود می‌داند برای همین انسانی منزوی و گوشه‌گیر است و توسط هم‌سن و سالان خود تمسخر می‌شود. تفاوت‌های مالکه با دیگران برایش مایه مشکل و دردسر است. او در این زمان هیچ علاقه‌ای به ورزش کردن ندارد و به خاطر وضعیت خود گواهی‌ای نیز می‌آورد تا از انجام فعالیت ورزشی معاف شود اما با دیدن شنا کردن هم‌کلاسی‌هایش در کنار دریا تحت تاثیر قرار می‌گیرد و به شنا و غواصی علاقه‌مند می‌شود. استعداد او در ورزش- به خصوص شنا- حیرت‌انگیز است و مالکه خیلی زود به موفقیت‌های حیرت‌انگیزی دست پیدا می‌کند. او می‌خواهد تا با شنا کردن از انزوایی که توسط بزرگی گلویش به وجود آمده است؛ رهایی پیدا کند و یک زندگی شاد و معمولی داشته باشد. پیشرفت مالکه ادامه دارد؛ با شروع جنگ جهانی دوم او به ارتش آلمان می‌پیوندد و موفقیت‌های زیادی را کسب می‌کند. روزی از او می‌خواهند که به عنوان یک قهرمان در همان مدرسه‌ای که درس می‌خواند؛ حضور پیدا کند و یک سخنرانی داشته باشد؛ در این‌جا مسیر داستان دستخوش تغییر می‌شود. کتاب «موش و گربه»، به ابعاد گوناگون شخصیتی مالکه می‌پردازد و رمانی چند وجهی است. در خلال این داستان، سیمای آلمان در حال جنگ به تصویر کشیده می‌شود و کشمکش درونی مردم آن را می‌بینیم. برای همین نام رمان «موش و گربه» است.
این رمان توسط «کامران فانی » و انتشارات فرزان روز به فارسی ترجمه شده است. برای خواندن کامل کتاب فوق به ۴ ساعت زمان نیاز داریم.
۳. کتاب «سال‌های سگ»
کتاب «سال‌های سگ» سومین اثر از سه‌گانه دانستیگ است. نام دقیق این اثر سال‌های سگی نام دارد ولی از آن‌جایی‌که چنین عبارتی در زبان فارسی به معنای سال‌های بد و افتضاح تعبیر می‌شود مترجم ترجیح داده است که آن را سال‌های سگ ترجمه کند. این رمان یک داستان سه قسمتی است که سه راوی مختلف دارد؛ جنبه‌های ادبی این کتاب نسبت به دو جلد اول سه‌گانه دانستیگ کمتر است و نویسنده بیشتر بر روی جنبه‌های سیاسی و تاریخی آلمان تاکید می‌کند. در هر سه بخش داستان، سگی محوریت پیدا می‌کند برای همین اسم رمان، سال‌های سگ است.
داستان فوق در اوایل سال‌های ۱۹۲۰ و با دوستی دو نوجوان آغاز می‌شود. دوستی میان والتر ماترن و پسری نیمه‌یهودی به نام ادوارد امسل شکل می‌گیرد. این بخش تلاش می‌کند که رشد و قدرت‌گیری نازیسم در آلمان را نشان دهد و چهره آن را آشکار کند. روایت‌گر داستان دوم شخصی به نام هری لیبانو است. بخش دوم کتاب نسبت به دو قسمت دیگر، ماهیت ادبی‌تری دارد و گویی یک نویسنده حرفه‌ای آن را روایت می‌کند. این قسمت نامه‌های عاشقانه نام دارد. در این بخش درباره سیمای شهر و وضعیت آلمان پیش از جنگ جهانی دوم سخن گفته می‌شود. در بخش دوم کتاب روابط میان ادوارد امسل و والتر ماترن شکر‌آب می‌شود. امسل توانایی ویژه‌‌ای در ساخت مترسک‌هایی شبیه به سرباز (انسان) دارد و والتر نیز به ارتش نازی‌ها پیوسته است. بخش سوم کتاب به قلم خود والتر مارتن نوشته شده است؛ او به عنوان یک کهنه‌سرباز از جنگ بازمی‌گردد و به دنبال عاملین جنایت‌های نازی‌هاست و می‌خواهد آن‌ها را به سزای اعمال ننگین‌شان برساند. «گونتر گراس» کتاب سال‌های سگ را سیاسی‌ترین اثر خود می‌داند که فضای آلمان از سال ۱۹۲۰ تا اوایل دهه پنجاه را توضیح می‌دهد. این کتاب توسط «حسن نقره‌چی» و انتشارات نیلوفر به فارسی چاپ شده است. برای خواندن کامل این کتاب به ۱۳ ساعت زمان نیاز داریم.
۴. کتاب «شهر فرنگ»
کتاب «شهر فرنگ» دارای طرحی جذاب و خواندنی است. در این داستان، «گونتر گراس» به جای فرزندانش قرار می‌گیرد و از قول آن‌ها خودش را توصیف می‌کند. فرزندان «گونتر گراس» در این داستان پدرشان را در موقعیت‌هاب مختلفی در نظر می‌گیرند و به توصیف و تحلیل «گونتر گراس» می‌پردازند. این داستان ترکیبی از خیال و واقعیت است و سناریوهای مختلفی برای زندگی گونتر گراس به وجود می‌آید. برخی از این سناریوها در عالم واقع اتفاق نمی‌افتند. کتاب شهر فرنگ بسیار نبوغ‌آمیز نوشته شده است و خواننده را به خوبی سرگرم می‌کند و تحت تاثیر قرار می‌دهد. گراس در این اثر منحصر بفرد تلاش می‌کند تا خود را روایت کند؛ منتهی این یک زندگی‌نامه معمولی نیست؛ بلکه درباره گونتر گراسی سخن می‌گوید که دوست دارد این‌چنین باشد. در کتاب شهر فرنگ، نوعی جادو و رمز و راز وجود دارد. این کتاب توسط «کامران جمالی» و به کمک نشر چشمه به فارسی چاپ و ترجمه شده است. برای مطالعه کامل آن نیز به ۴ ساعت زمان نیاز داریم.
۵. کتاب «قرن من»
کتاب «قرن من» داستان مشاهده قرن بیستم از دید یک نویسنده آلمانی است. این کتاب از صد داستان کوتاه تشکیل می‌شود که تاریخ قرن بیستم را روایت می‌کنند؛ وقتی این داستان‌های کوتاه در کنار هم قرار می‌گیرند یک رمان را تشکیل می‌دهند زیرا به شکلی ظریف با یک‌دیگر پیوند دارند. در این داستان‌های کوتاه اتفاقات بزرگ، اکتشافات، جنگ‌ها و رویدادهای سیاسی مورد بررسی قرار می‌گیرند و به آن‌ها به خوبی اشاره می‌شود. اما همه این داستان‌ها روحی مشترک دارند. با ادامه یافتن این کتاب، تصویری زنده و جذاب منتهی از دید نویسنده‌ای آلمانی از تاریخ جهان ارائه داده می‌شود. کتاب «قرن من» در سال ۱۹۹۹- آخرین سال قرن بیستم- منتشر شد و «گونتر گراس» نیز به عنوان آخرین نویسنده در قرن بیستم توانست جایزه نوبل ادبیات را از آن خود کند. برخی از داستان‌های کتاب «قرن من»، شوکه‌کننده و دلهره آور هستند زیرا قرن بیستم به طور کلی دوره پرآشوب و مملو از تنشی بود. کتاب «قرن من» هم اثری درباره تاریخ است و هم یک داستان جذاب و خواندنی. این کتاب توسط «کامران جمالی» و انتشارات نیلوفر به زبان فارسی ترجمه شده است و برای خواندنش مجموعا به ۹ ساعت زمان نیاز است.
۶. کتاب «بی‌حسی موضعی»
داستان «بی‌حسی موضعی» درباره معلمی چهل ساله و ایده‌آلیست است. این کتاب در فضای دهه شصت میلادی و در منطقه‌ای واقع در آلمان غربی اتفاق می‌افتد. این معلم ابرهارد استاروش نام دارد و داستانی مغشوش و آمیخته به تراژدی و کمدی را روایت می‌کند. یکی از شاگردان ابرهارد تصمیم دارد که به علت حضور آمریکا در ویتنام سگ خانگی‌اش را آتش بزند پس می‌توان فضای کتاب را درک کرد. نویسنده از زمان حال به گذشته می‌رود و درباره آلمان پس از جنگ جهانی دوم صحبت می‌کند. ابرهارد استاروش مدتی طولانی زیر نظر دندان‌پزشکان بوده و چندین‌بار دندان‌ها و فکش را عمل کرده است. دندان‌پزشکان برای پرت کردن حواس مراجعانشان، برنامه‌هایی را از تلویزیون پخش می‌کردند این برنامه‌های تلویزیونی در ذهن نویسنده باقی مانده است. پوسیدگی دندان در این کتاب معنایی استعاری دارد و نشان‌دهنده زوال یک کشور است. گونتر گراس در این داستان به ما نشان می‌دهد که ایدئولوژی‌های چپ و راست هیچ‌کدام نتوانسته‌اند پاسخگوی مشکلات آلمان باشند و مانند دندانی پوسیده باید کنارشان گذاشت. کتاب بی‌حسی موضعی در سال ۱۹۶۹ نوشته شد. «حسن نقره‌چی» به کمک انتشارات نیلوفر این اثر را به فارسی ترجمه کرده است. برای خواندن کامل کتاب بی‌حسی موضعی به ۵ ساعت زمان نیاز داریم.
۷. کتاب «در حال کندن پوست پیاز»
کتاب «در حال کندن پوست پیاز» زندگی‌نامه خودنویس «گونتر گراس» است. نویسنده در این کتاب به حقایقی ناگفته درباره زندگی‌اش اشاره می‌کند که بسیار شوکه‌کننده است. «گونتر گراس» در بیشتر آثار خود تلاش کرده است تا آلمان را با واقعیات دوران تاریک خود روبرو کند و رویکردی انتقادی نسبت به گذشته داشته باشد؛ اما خود او رازی بزرگ را مخفی کرده بود؛ رازی که می‌توانست بر آینده حرفه‌ای او اثر بگذارد. هنگامی‌که او نوجوان بود به عنوان یکی از اعضای اساس فعالیت می‌کرد. انتشار این خبر از کتاب «در حال کندن پوست پیاز» واکنش‌های گسترده محافل ادبی و هنری آلمان را بر عهده داشت. «گونتر گراس» در این کتاب خاطرنشان کرده بود که مدتی کوتاه در اس اس خدمت می‌کرد و حتی یک بار هم گلوله‌ای شلیک نکرده بود؛ با این حال حضور داوطلبانه او در اساس اصلا قابل پذیرش نبود.
همان‌طور که از اسم کتاب پیداست این اثر مانند پیاز چندین لایه مختلف دارد و ما با لایه‌های گوناگون زندگی «گونترگراس» آشنا می‌شویم. از سوی دیگر مانند پوست کندن پیاز، ممکن است چشم‌هایمان به خاطر آشکار شدم واقعیت بسوزد. با وجود همه انتقاداتی که به گراس شد؛ او شجاعت این را پیدا کرد که در سال‌های پایانی زندگی‌اش با گذشته خود روبرو شود و آن را آشکار کند. کتاب در حال کندن پوست پیاز در سال ۲۰۰۶ منتشر شد. ترجمه این کتاب توسط «جاهد جهانشاهی» و انتشارات آگاه صورت گرفته است. برای مطالعه در حال کندن پوست پیاز به حدودا ۹ ساعت زمان نیاز داریم.
۸. کتاب «بر گام خرچنگ»
کتاب «بر گام خرچنگ» روایت رنج‌ها و درد‌های مردم آلمان در جنگ جهانی دوم است. بیشتر کتاب‌ها و آثار هنری حول جنگ جهانی دوم درباره رنج‌های ملت‌های متفق نوشته شده‌اند و مردم آلمان تا حدی مقصر وقوع چنین جنگی هستند. اما کتاب «بر گام خرچنگ» از زاویه دیگری رنج مردم آلمان را روایت می‌کند. در ماه ژانویه سال ۱۹۴۵ یک کشتی آلمانی با نام گوستلوف، توسط یکی از زیردریایی‌های اتحاد جماهیر شوروی هدف حمله قرار می‌گیرد و غرق می‌شود. تعداد زیادی از سرنشینان کشتی که بالغ بر نه هزار نفر هستند جان خود را از دست می‌دهند. حال وارد داستان می‌شویم در همان شب هولناک، در یک قایق نجات کودکی به نام پال پوکریفک به دنیا می‌آید. این کودک در زمان نگارش کتاب، روزنامه‌نگاری میانسال است و تلاش می‌کند که از ابعاد و جزئیات آن حادثه خبردار شود؛ او به خاطر دارد که مادرش هیچ‌وقت آن شب هولناک را فراموش نکرده بود و سایه سانحه کشتی گوستلوف بر زندگی آن‌ها سنگینی می‌کرد. پال آرزو دارد که کاش آن سانحه اتقاق نمی‌افتاد. این کتاب یک اثر معمولی نیست و در آن صرفا درباره یک حادثه صحبت نمی‌شود؛ بلکه نگرش‌‌های متفاوت نسل‌هلی مختلف آلمان به گذشته را نشان می‌دهد. این کتاب در سال ۲۰۰۲ به چاپ رسید؛ کتاب «بر گام خرچنگ» توسط «حسن نقره‌چی» و انتشارات نیلوفر به فارسی ترجمه شده است. برای مطالعه این کتاب به حدودا ۴ ساعت زمان نیاز داریم.
