روغن آفتابگردان، چرب ولی پرخاصیت
گل آفتابگردان با نام گیاهی Helianthus annuus یکی از مهم‌ترین گیاهان دانه روغنی و منبع یکی از محبوب‌ترین روغن‌ها یعنی روغن آفتابگردان است. برخی از انواع تخمه آفتابگردان به عنوان یک میان وعده خوشمزه و مقوی به طور مستقیم مصرف می‌شوند و به عنوان تخمه و دسته‌ای از تنقلات پرطرفدار و سالم شناخته می‌شوند. محصول آفتابگردان در بسیاری از کشورهای جهان کشت شده و شامل انواع مختلفی با میزانی از روغن با درجات اشباع مختلف است. روغن آفتابگردان اغلب به عنوان روغنی جهت پخت‌و‌پز انواع خوراک و غذاهای سرخ‌کردنی و غیر سرخ‌کردنی استفاده می‌شود. گل آفتابگردان را می‌توان در هر فصلی در اغلب نقاط دنیا کشت کرد. در اروپا، سالانه در مناطق نسبتا گرم مانند فرانسه، مجارستان، رومانی، بلغارستان، اسپانیا، ایتالیا، اوکراین و روسیه کشت می‌شود. همچنین گیاه آفتابگردان یک انتخاب محصول مهم برای تولیدکنندگان در ایالات متحده به ویژه در دشت‌های شمالی ایالت داکوتا تا تگزاس است. روغن آفتابگردان پرفروش‌ترین روغن گیاهی در بخش روغن‌های مارک‌دار در دنیا است.
دلیل نام‌گذاری گل آفتابگردان
گیاه آفتابگردان در حین رشد، در طول روز به سمت نور خورشید متمایل می‌شود و نسبت به سایر گیاهان نور خورشید بیشتری برای فتوسنتز نیاز دارد. گل‌های این گیاه در طول روز خورشید را دنبال می کنند. از این رو نام آنها “آفتابگردان” است! این چرخش به سمت خورشید تحت عنوان “هلیوتروپیسم” شناخته می‌شود.
روغن آفتابگردان چطور تولید می‌شود؟
دانه آفتابگردان حاوی حدود ۳۸ تا ۵۰ درصد روغن و حدود ۲۰ درصد پروتئین است. به عبارت دیگر، ۱.۳۹۸ کیلوگرم تخمه آفتابگردان می‌تواند یک لیتر روغن تولید کند. عملکرد واقعی روغن به عوامل جغرافیایی (خاک، آب و هوا)، کیفیت بذر، روش‌ها و پارامترهای استخراج و غیره بستگی دارد. عملکرد واقعی این روغن می‌تواند حدود ۴۲ گرم روغن از ۱۰۰ گرم دانه این گیاه باشد. روغن آفتابگردان به دلیل دارا بودن اسیدهای چرب غیراشباع بالا، یک روغن خوراکی ممتاز، پرطرفدار و سالم محسوب می‌شود. در ادامه به برخی از مهم‌ترین خواص روغن آفتابگردان می‌پردازیم.
روغن آفتابگردان و ۷ خاصیت مهم
تخمه آفتابگردان حاوی ۵۰ درصد روغن تری گلیسیرید و ۲۰ درصد پروتئین و مقدار کمی موم است. مقادیر قابل توجهی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و توکوفرول‌ها (ویتامین E) و اسیدهای چرب امگا ۶ نیز در این دانه روغنی موجود است. علاوه بر این منیزیم، مس، آهن، کلسیم، روی، سدیم، پتاسیم، فسفر، سلنیوم و منگنز در روغن آن یافت می‌شود. همچنین یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های روغن آفتابگردان این است که حاوی کلسترول غذایی نیست.
در اینجا به بخضی از مهم‌ترین خواص روغن آفتابگردان اشاره می‌کنیم:
خواص تخمه آفتابگردان؛ از درمان یبوست تا کنترل قند خون
روغن آفتابگردان مفید برای دیابت
روغن آفتابگردان حاوی آنتی اکسیدان‌هایی است که با جلوگیری از تخریب سلول های β پانکراس علیه بیماری دیابت عمل کنند. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که مصرف منظم آن می‌تواند سطح قند خون انسان را در دیابت نوع ۲ کاهش دهد. بنابراین، روغن آفتابگردان در برابر دیابت مقاوم است. با این حال، مطالعات بیشتری برای تایید فعالیت ضد دیابتی آن مورد نیاز است.
روغن آفتابگردان برای تقویت ایمنی
روغن آفتابگردان دارای خواص ضد التهابی است که ممکن است به طور بالقوه از بروز بیماری‌های التهابی مزمن مانند آرتریت روماتوئید، آرتروز و آسم برونش پیشگیری کند. تخمه آفتابگردان حاوی روی است و ایمنی را تقویت کرده و با بیماری‌ها مبارزه می‌کند. روغن آفتابگردان همچنین به روند بهبود زخم سرعت می‌دهد، زیرا به تشکیل فیبر کلاژن در زخم‌های دهان کمک کند.
کاربردهای روغن آفتابگردان برای مغز
روغن آفتابگردان حاوی سطوح بالایی از ویتامین E، فیتواسترول‌ها و اسید لینولئیک و برای مغز مفید است. همچنین حاوی کولین و دارای پتانسیل کاهش اضطراب، استرس و افسردگی است و سبب تقویت حافظه می‌شود. با این حال، تحقیقات بیشتری برای بررسی فواید آن برای بیماری‌های مرتبط با مغز مورد نیاز است.
کاربردهای بالقوه روغن آفتابگردان برای سرطان
آفتابگردان منبع غنی از مواد شیمیایی گیاهی مانند لیگنان و اسیدهای فنولیک است که می‌تواند با سرطان مبارزه کند. مطالعات نشان می‌دهد که وجود فیتواسترول‌هایی مانند β-سیتوسترول، ترکیبات فنلی و سایر ترکیبات فعال زیستی این توانایی را دارند که چندین نوع سلول سرطانی را مهار کنند.
خواص روغن آفتابگردان برای پوست
چندین مطالعه نشان داده‌اند که کمبود اسیدهای چرب ممکن است روی پوست انسان تأثیر منفی و ناخوشایندی بگذارد و سبب شود که پوست به تدریج ظاهر درخشان و زیبای خود را از دست بدهد. آفتابگردان حاوی اسیدهای چرب امگا ۶ است و می‌تواند به بهبود وضعیت پوست و به تاخیر انداختن روند پیری کمک کند.
استفاده از شیر خشک برای چاقی صورت
خواص روغن آفتابگردان برای مو
این روغن غنی از مواد معدنی و ویتامین‌هاست و از طرفی چربی‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در روغن آفتابگردان می‌تواند به برطرف شدن خشکی و کدر بودن موهای خشک کمک کند.
۱۱ خاصیت جالب روغن آفتابگردان برای مو
خواص روغن آفتابگردان برای قلب
روغن آفتابگردان حاوی MUFA و PUFA است و برای بیماری‌های قلبی و عروقی می‌تواند مفید باشد. وجود لیگنان و اسیدهای فنولیک به پیشگیری از بیماری‌های قلبی کمک می‌کند.
اسیدهای چرب در روغن آفتابگردان
روغن آفتابگردان معمولی معمولاً حاوی حدود ۶۹٪ اسید لینولئیک (C18:2)، حدود ۲۰٪ اسید اولئیک (C18:1) و حدود ۱۱٪ اسیدهای چرب اشباع – اسید استئاریک (C18:0) 6٪ و پالمیتیک (C16:0) است. برای اطلاعات بیشتر در این قسمت نوشتار به مزیت‌های این اسیدهای چرب برای بدن انسان اشاره می‌کنیم:
لینولئیک اسید
متعلق به یکی از دو خانواده اسیدهای چرب ضروری است که خود بدن نمی‌تواند آن را سنتز کند و باید آن را از غذاها به دست آورد. در یک رژیم غذایی میزان مناسبی از این اسید چرب ضروری است. در پژوهش‌هایی که روی موش‌های آزمایشگاهی انجام شد، میزان کم این اسیدچرب سبب ریزش موها، پوسته پوسته شدن پوست و تاخیر در بهبود زخم‌ها مشاهده شد و نقطه ذوب آن منفی ۱۷ درجه سلسیوس است. اسید لینولئیک یک نوع چربی غیر اشباع چندگانه و اسید چرب امگا ۶ است. مایعی بی‌رنگ که در آب حل نمی‌شود. مصرف این اسید چرب با کاهش خطر بیماری قلبی و عروقی، انواع دیابت و مرگ زودرس مرتبط است. انجمن قلب آمریکا به مردم توصیه می‌کند که برای کاهش خطر بیماری قلبی و عروقی، چربی اشباع‌شده را با اسید لینولئیک به علت مزایای آن برای بدن جایگزین کنند.
اسید اولئیک
در بسیاری از مغزها و دانه‌ها حاوی چربی و در بسیاری از ماکیان به خصوص مرغ و بوقلمون یافت می‌شود. جداسازی آن از منابع حیوانی چالش برانگیز و دشوار است در حالی که سبزیجات و دانه‌های روغنی منابع اصلی اسید اولئیک هستند. یک اسید چرب اشباع شده که از انواع اسید چرب امگا ۹ و یکی از منابع سالم چربی در رژیم غذایی به شمار می‌آید و خاصیت طعم‌دهندگی دارد.
اسید استئاریک
یک اسید چرب اشباع شده است که در چربی‌های حیوانی بیشتر از چربی‌های گیاهیوجود دارد. در مطالعات بالینی اسید استئاریک در مقایسه با سایر اسیدهای چرب اشباع شده، با کاهش بیشتری در میزان کلسترول LDL در خون انسان همراه بود. این یافته‌ها نشان می‌دهد که اسید استئاریک به میزان کمتری برای سلامتی زیان‌آور است.
ارزش غذایی روغن آفتابگردان در هر ۱۰۰ گرم
انرژی ۳۷۰۰ کیلوژول / ۹۰۰ کیلو کالری
اسیدهای چرب اشباع ۱۱ تا ۱۲ گرم
اسیدهای چرب تک غیراشباع ۲۴ تا ۲۷ گرم
اسیدهای چرب غیر اشباع ۶۲ تا ۶۴ گرم
ویتامین (E) 45-90 میلی‌گرم
نکته قابل توجه: محتوای ویتامین E روغن آفتابگردان ۳۷۵ تا ۷۵۰ درصد از مقدار توصیه شده روزانه (RDA) و یکی از بهترین منابع غذایی طبیعی ویتامین E است.
نحوه مصرف روغن آفتابگردان
مانند اکثر افراد شما هم می‌توانید از روغن آفتاب گردان برای پخت و پز استفاده کنید. همچنین می‌توانید از این روغن برای انواع سالاد نیز استفاده کنید اما توجه داشته باشید که هر فرد تنها ۱.۵ قاشق غذاخوری مجاز به مصرف این روغن در روز است.
روغن آفتابگردان چطور تولید می‌شود؟
برای تولید روغن از تخمه آفتابگردان ابتدا باید آنها را تمیز کرد تا هرگونه ماده خارجی و گرد و غبار از بین برود. دانه‌های تمیز شده معمولاً پوسته پوسته می‌شوند، یعنی پوسته برای جداسازی هسته‌ها با استفاده از روش پوسته گریز از مرکز یا پنوماتیک یا پوسته‌گیر برداشته می‌شود. حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از پوسته‌ها در حین جداسازی برداشته می‌شوند. برداشتن پوسته‌ها باعث بهبود کیفیت روغن و همچنین کیفیت غذای پخته شده می‌شود.
دانه‌های آفتابگردان پوست کنده شده برای تولید کنجاله درشت آسیاب می‌شوند. سپس با استفاده از آسیاب‌های چکشی یا غلتک‌های شیاردار، آن را به ذرات ریز یکنواخت خرد می‌کنند. سپس این فرآورده مرغوب حرارت داده می‌شود و در دستگاه‌های خروجی فشار داده می‌شود تا روغن بدست آید. کنجاله روغن‌زدایی شده حاوی مقداری روغن باقیمانده است که از طریق استخراج به کمک حلال استخراج می‌شود.
در طی فرآیند خروجی، دانه‌های آفتابگردان تحت فشار خرد می‌شوند تا روغن درون آنها خارج شود. در این روش گاهی ممکن است از دماهای بالاتر استفاده شود. روغن پرس سرد دارای محتوای اسیدهای چرب و محصولات اکسیداسیون کمتری در مقایسه با روغنی است که با استفاده از دماهای بالاتر از دانه گرفته می‌شود. در نهایت این روغن فیلتر می‌شود تا هرگونه مواد جامد درون آن از بین برود. این محصول را می‌توان به طور مستقیم برای مصرف در کاربردهای مختلف استفاده کرد.
دومین و متداول ترین فرآیند تولیدی، فرآیند استخراج با حلال با استفاده از هگزان است. حلال سبب حل روغن دانه‌ها شده و روغن و کنجاله باقیمانده در دستگاه‌های جداگانه جدا می‌شوند تا روغن و کنجاله حل نشده به دست آید. از کارخانه‌های استخراج حلال با ظرفیت بالا برای تولید روغن آفتابگردان در مقیاس تجاری استفاده می‌شود. این روغن بیشتر برای از بین بردن اسیدهای چرب آزاد، صمغ ها، رنگ، موم‌ها و بو از طریق پالایش قلیایی، صمغ زدایی، سفید کردن، زمستانه کردن و بوزدایی فرآوری می‌شود. به طور کلی، استخراج روغن ابتدا با استفاده از اکسپلوررها و سپس حذف روغن باقیمانده با استفاده از استخراج با حلال، مزایای متعددی از نظر عملکرد و کیفیت دارد.
روغن‌های به‌دست‌آمده از هر دو این فرآیند برای تولید روغن آفتابگردان تصفیه‌شده تحت تصفیه قرار می‌گیرند.
انواع روغن گیاهی خوراکی و تفاوت آنها
عوارض جانبی روغن آفتابگردان
همانطور که تا اینجای کار متوجه شدید یکی از کم عوارض‌ترین روغن‌ها برای مصرف خوراکی این نوع روغن است؛ اما این احتمال وجود دارد که افرادی به روغن آفتابگردان تصفیه شده واکنش‌های آلرژیک نشان دهند، تداخل دارویی خاص ایجاد کند یا مصرف آن تحت شرایط خاصی برای افراد مضر باشد.
افراد آلرژیک: افرادی که به روغن آفتابگردان حساسیت دارند باید از مصرف آن خودداری کنند و از متخصص بپرسند که چه روغنی را به عنوان جایگزین می‌توانند در رژیم غذایی خود بگنجانند.
بارداری و شیردهی: زنان باردار و شیرده باید قبل از مصرف خارج از برنامه و بیش از اندازه روغن آفتابگردان با پزشک خود مشورت کنند زیرا اطلاعات کافی در مورد مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی وجود ندارد.
تداخل با سایر داروها: روغن آفتابگردان ممکن است با برخی از انواع داروها واکنش نشان دهد و فعالیت آنها را در بدن انسان تغییر دهد؛ با این حال، اطلاعات زیادی در مورد تداخل این روغن با داروها وجود ندارد. بنابراین، مطالعات بیشتری لازم است و اگر شما از داروهای خاص استفاده می‌کنید، قبل از مصرف به عنوان روغن اصلی با پزشک خود مشورت کنید.
سخن پایانی
برای استفاده از انواع روغن‌های خوراکی و انتخاب بهترین گزینه برای رژیم غذایی خود و خانواده‌تان در ابتدا اطلاعات خود را راجع به آن کامل کنید. موارد منع مصرف، تداخلات دارویی و موارد احتیاط مصرف آن را مطالعه کنید و در صورت تناسب با شرایط جسمی، بیماری‌ها، داروهای مصرفی و رژیم غذایی خود با مشورت متخصصین تغذیه با خیال راحت مصرف کنید.
منبع: pharmeasy و kumarmetal
این مطلب صرفا جنبۀ آموزش و اطلاع‌رسانی دارد. پیش از استفاده از توصیه‌های این مطلب حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. برای اطلاعات بیشتر بیانیه‌ی رفع مسؤولیت دیجی‌کالا مگ را بخوانید.
