۹ فیلم علمی-تخیلی کلاسیک برتر که باید تماشا کنید
فیلم‌های علمی-تخیلی گونه‌ها و ساب‌ژآنرهای فراوانی دارند. فارغ از مباحث ژانری، از لحاظ ابعاد و ساختار نیز با یکدیگر متفاوت‌اند. گاهی اوقات به تماشای یک فیلم علمی-تخیلی بیگ پروداکشن و به‌شدت پرهزینه می‌نشینیم که به معنای واقعی کلمه هوش از سرمان می‌برد و در مواقعی نظاره‌گر آثار تجربی و کم‌هزینه‌ای هستیم که با ایده‌ها و کانسپت درخشان‌شان شمایلی از آینده را به‌تصویر می‌کشند. اما چیزی که به‌نوعی در هر فیلم علمی-تخیلی کلاسیک و مدرنی وجود دارد، تاثیر پیشرفت علم بر جوامع حقیقی یا خیالی‌ست.
اگر جزو طرفداران سرسخت این ژانر هستید، فهرست پیش رو احتمالا برای‌تان جذابیت بسیار بیشتری خواهد داشت؛ زیرا میزبان فیلم‌هایی‌ست که همگی به قرن بیستم و پیش از دهه‌ی ۱۹۹۰ تعلق دارند. آثار کمتر شناخته شده و حتی ناشناخته‌ای که برای عموم سینمادوستان جذابیت چندانی ندارند و در زمره‌ی بهترین فیلم‌های علمی-تخیلی جای نمی‌گیرند، اما سینه‌فیل‌های جدی را به‌وجد خواهند آورد. در این سفر اعجاب‌انگیز با ما همراه باشید تا غبار از ۹ فیلم علمی-تخیلی کلاسیک ناشناخته بزدایم و بر فراز دیستوپیاهای تکنولوژیک پرواز کنیم.
۱- عملیات ماه (Destination Moon)
- کارگردان: ایروینگ پیچل
- بازیگران: جان آرچر، وارنر اندرسون، تام پاور، دیک وسون و…
- تاریخ اکران: ۱۹۵۰
- امتیاز IMDB به فیلم: ۶.۳ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز: ۶۷ از ۱۰۰
در دهه‌ی ۱۹۵۰ محبوبیت فیلم‌های علمی-تخیلی به سطح تازه‌ای رسید و اوج گرفت. فیلم علمی-تخیلی کلاسیک «عملیات ماه» یکی از دلایل اصلی این محبوبیت و همه‌گیرشدن بود. داستان این فیلم بر اساس رمانی به قلم رابرت ای. هاین‌لاین -نویسنده‌ی مشهور داستان‌های علمی-تخیلی که در نگارش فیلمنامهی این فیلم نیز نقش داشت- به رشته‌ی تحریر درآمده است و به ماجرای نخستین پرواز چهار نفر به ماه می‌پردازد. افکار عمومی از عملی شدن سفر انسان به ماه وحشت‌زده شده و مقامات دولتی ایالات متحده نیز در تلاش است تا پروژ]ی فضانوردان را متوقف کند؛ اما کاراکترهای فیلم به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند و کشمکش آغاز می‌شود.
فیلم علمی-تخیلی «عملیات ماه» که حدودا بیست سال قبل از اینکه آپولو ۱۱ نخستین فضانوردان آمریکایی را به سطح ماه ببرد به‌نمایش درآمده، به‌دلیل گمانه‌زنی‌های هوشمندانه‌اش شناخته می‌شود. فیلم‌نامه در زمینه‌ی ساختار و ویژگی‌های فنی به‌شدت قابل توجه است، اما نقل‌قولی که در پرده‌ی نخست وجود دارد اوج ماجراست: «ما تنها کسانی نیستیم که می‌دانیم رسیدن به ماه امکان‌پذیر است. ما تنها کسانی نیستیم که قصد رفتن به آنجا را داریم. این ماراتن ادامه دارد و بهتر است که در آن پیروز شویم!» این چندخط به‌خوبی خلاصه‌ای از فضای سیاسی-اجتماعی آن دوران را نشان می‌هد؛ رقابتی فضایی، در دل قرن بیستم.
ایروینگ پیچل کارگردان این فیلم هلمی-تخیلی است و جورج پال نیز وظیفه‌ی تهیه‌کنندگی را بر عهده داشت. فیلم جریان‌سازی که برای جلوه‌های ویژه‌اش موفق به دریافت جایزه‌ی اسکار شد و تا حد قابل توجهی در فستیوال‌ها درخشید. جورج پال در این ژانر محبوب و جذاب، یکی از افراد مهم و کلیدی‌ست که در دهه‌ی ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ آثار خاطره‌انگیزی را روانه‌ی پرده‌ی نقره‌ای کرد.
۲- وقتی جهان‌ها با هم برخورد می‌کنند (When Worlds Collide)
- کارگردان: رودولف ماته
- بازیگران: ریچارد دیر، باربارا راش، پیتر هنسن و…
- تاریخ اکران: ۱۹۵۱
- امتیاز IMDB به فیلم: ۶.۶ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۱ از ۱۰۰
یکی دیگر از تولیدات جورج پال که برای دریافت جایزه‌ی اسکار در زمینه‌ی جلوه‌های ویژه نامزد شد «وقتی جهان‌ها با هم برخورد می‌کنند» نام دارد. این فیلم علمی-تخیلی کلاسیک زمین را در معرض نابودی توسط ستاره‌ای تازه کشف‌شده به‌نام بلوس و سیاره‌ای به اسم زیرا به‌تصویر می‌کشد. دانشمندان طرحی را برای ساخت سفینه‌ای فضایی ارائه کرده‌اند که می‌تواند چند مسافر را با خود حمل کند و حکم یک ناجی را داشته باشد. هنگامی که این ایده توسط طراحان‌اش برای سازمان ملل و کنگره‌ی ایالات متحده مطرح می‌شود، در مقابل دیواری از مخالفت‌ها قرار می‌گیرد. با این حال تعدادی از سرمایه‌گذاران خصوصی با انجام این ماموریت و ساخت یک کشتی فضایی که می‌تواند ۴۰ مسافر را همراه با تجهیزات با خود به فضا بفرستد موافقت می‌کنند و چراغ‌های سبزشان را نمایان می‌سازند.
این فیلم علمی-تخیلی که توسط رودولف ماته -فیلمساز و تصویربردار مطرح لهستانی- ساخته شده است، اقتباسی از رمانی به همین نام به‌شمار می‌رود؛ رمانی که در سال ۱۹۳۳ توسط ادوین بالمر و فیلیپ ویلی نوشته شد. شاید این فیلم کمی قدیمی به‌نظر برسد و محصول زمانه‌ی خود قلمداد شود، اما در زمره‌ی آثار حائز اهمیت و جریان‌سازی قرار می‌گیرد که همگی‌شان به نوعی آغازگر عصر طلایی فیلم‌های علمی-تخیلی بودند. اگر روایت‌هایی از فجایع مختلف که بقای زمین را تهدید می‌کنند برای‌تان جذاب است و دوست دارید این پدیده‌ها را در دوره‌های مختلف تجربه کنید، تماشای این فیلم علمی-تخیلی کلاسیک را از دست ندهید.
۳- آخرین مرد روی زمین (The Last Man on Earth)
- کارگردان: سیدنی سالکو و اوبالدو بی. راگونا
- بازیگران: وینسنت پرایس، فرانکا بتوئیا، اما دانیلی، جاکومو روسی استوارت و…
- تاریخ اکران: ۱۹۶۴
- امتیاز IMDB به فیلم: ۶.۷ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۱ از ۱۰۰
این فیلم به‌نوعی تلفیق ژانر علمی-تخیلی و ترسناک را به مرحله‌ی تازه‌ای رساند که تا به امروز از منبع الهام بسیاری از فیلمسازان است. فیلمی با نقش‌آفرینی وینسنت پرایس افسانه‌ای در نقش دکتر رابرت مورگان؛ کاراکتری که به آخرین بازمانده در یک جهان طاعون‌زده با انبوهی از زامبی‌ها و خون‌آشام‌ها تبدیل می‌شود و حالا باید در مواجهه با خیل عظیمی از مردگان متحرک، جان سالم به‌در ببرد.
فیلم علمی-تخیلی کلاسیک «آخرین مرد روی زمین» با اتمسفر دلهره‌آور و فضاسازی قابل توجه‌اش، جهان دهشتناکی را می‌سازد که در آن مورگان در تلاش است تا علاوه‌بر حفظ سلامت روان خود، با زامبی‌ها بجنگد و زنده بماند؛ در میان این آشفته‌بازار مرگبار، غم از دست دادن همسر و فرزندش نیز روی شانه‌هایش سنگینی می‌کند. دنیای پساآخرالزمانی و گیرایی که توسط سیدنی سالکو و اوبالدو بی. راگونا خلق می‌شود و با حضور درخشان وینسنت پرایس به اوج خود می‌رسد، همچنان اثرگذار و تماشایی‌ست. اگر به ساخته‌های ماندار جورج رومرو مثل «شب مردگان زنده» علاقه‌مند هستید، بدون شک از این فیلم هم لذت خواهید برد. به‌منظور ترغیب شدن برای تماشای این فیلم، کافی‌ست چندبار همین دیالوگ کوتاه و به‌ظاهر ساده را مرور کنید: «شماها همه‌تون عجیب غریبید، اما منم یه آدمم؛ اونم آخریش!»
۴- کلوسوس: پروژه‌ی فوربین (Colossus: The Forbin Project)
- کارگردان: جوزف سارجنت
- بازیگران: اریک برادن، سوزان کلارک، گوردون پینسنت و…
- تاریخ اکران: ۱۹۷۰
- امتیاز IMDB به فیلم: ۷.۱ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۹ از ۱۰۰
«اونا یه هیولا ساختن، حالا باید واسه امنیت نسل بشر باهاش بجنگن!»
این جمله دقیقا بیانگر مفاهیم مطرح‌شده در فیلم علمی-تخیلی کلاسیک «کلوسوس: پروژه‌ی فوربین» است و حتی در جهان امروز -به‌واسطه‌ی حضور قدرتمند و ترسناک هوش مصنوعی- هم به‌شدت معنادار است. دکتر چارلز فوربین با بازی اریک برادن، کلوسوس را طراحی می‌کند؛ ابررایانه‌ای بی‌بدیل با هوش مصنوعی شگفت‌انگیز که در ظاهر قرار بود برای جلوگیری از جنگ‌های گسترده و آغاز صلح جهانی استفاده شود؛ اما رفته رفته ورق برمی‌گردد.
همانطور که احتمالا حدس زده‌اید، گمانه‌زنی این فیلم علمی-تخیلی بر اساس خیزش هوش مصنوعی و ابرکامپیوترهای تکنولوژیک علیه بشریت استوار است. کلوسوس علیه سازندگان خود به‌پا می‌خیزد و ایالات متحده و سایر قدرت‌های جهانی را به‌منظور سلطه بر بشریت در تنگنایی دشوار قرار می‌دهد. اما سوال اصلی و پیچش‌های داستانی فیلم اینجاست که دولت‌مردان و دکتر فوربین تا چه اندازه می‌توانند مقاومت‌شان را حفظ کنند؟ آیا در نهایت تسلیم فرامین هولناک کلوسوس خواهند شد؟
ساخته‌ی جوزف سارجنت فیلمی‌ست با رگه‌های پررنگ ژانر علمی-تخیلی و نگاهی گمانه‌زن و هشداردهنده که چیزهایی از بی‌مووی‌های مهیج زمان خود وام می‌گیرد و در نهایت ترکیب دلچسب و رضایت‌بخشی را به مخاطب خود تحویل می‌دهد؛ حتی بعد از گذشت نیم قرن!
۵- در خواب فرورفته (Sleeper)
- کارگردان: وودی آلن
- بازیگران: وودی آلن، داین کیتن، جان بک، پیتر هابس و…
- تاریخ اکران: ۱۹۷۳
- امتیاز IMDB به فیلم: ۷.۱ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
شاید کمتر کسی تا پیش از خواندن این متن گمان می‌کرد که وودی آلنِ بزرگ خالق یک فیلم علمی-تخیلی کلاسیک باشد. جهان‌بینی و نگاه شوخ‌طبعانه و توأمان ابزورد آلن به پدیده‌ها منجر به ساخت داستانی هیستریک و خنده‌دار در اواسط دهه‌ی ۷۰ میلادی شد. مثل بسیاری از فیلم‌های وی در طول کارنامه‌ی درخشان و پربارش، وودی آلن در «در خواب فرورفته» نیز در جایگاه کارگردان، فیلمنامه‌نویس و بازیگر نقش اصلی قرار دارد؛ یک شخصیت معمولی به‌نام مایلز مونرو که درگیر ماجرایی باورنکردنی می‌شود.
مایلز مونرو که صاحب یک فروشگاه مواد غذایی است به‌دلیل یک عمل جراحی ناموفق توسط دکترها فریز می‌شود و دویست سال پس از دو قرن خواب چشم باز می‌کند. مایلز حالا خود را در جهانی پیدا می‌کند که از لحاظ فناوری‌های مختلف و مسائل ژئوپولیتیکی دستخوش تغییرات گسترده‌ای شده است. تلاش‌های مونرو برای بازگشت به عصر خویش در کنار موقعیت‌های کمیک و طنازانه‌ای که در دل مباحث علمی-تخیلی فرو رفته‌اند، یک فیلم به‌شدت سرحال و تماشایی را رقم می‌زند که هنوز هم می‌توانید با لحظه به لحظه‌اش کیف کنید و از هوشمندی‌های وودی آلن لذت ببرید.
۶- رولربال (Rollerball)
- کارگردان: نورمن جویسون
- بازیگران: جیمز کان، جان هاوسمن، مائود آدامز، جان بک و…
- تاریخ اکران: ۱۹۷۵
- امتیاز IMDB به فیلم: ۶.۵ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز: ۶۷ از ۱۰۰
«آیا یک فیلم علمی-تخیلی آخرالزمانی می‌تواند به یک اثر در ژآنر ورزشی تبدیل شود؟ نورمن جویسون با رولربال پاسخ می‌دهد: بله!»
در همان سالی که استیون اسپیلبرگ با «آرواره‌ها» استانداردهای جدیدی را برای فیلم‌های بلاک‌باستری تعریف کرد و کیلومترها آتطرف‌تر آندری تارکوفسکی با ساخت «آینه» یک جهان به‌غایت شاعرانه و شخصی را به‌تصویر کشید، نورمن جویسون با یک فیلم علمی-تخیلی بسیار متفاوت و خوش‌ساخت به‌سراغ سینمادوستان رفت. رولربال جهانی را در آینده نشان می‌دهد که توسط شرکت‌ها کنترل می‌شود و ورزشی پر از خشونت به اسم رولربال در آن حرف اول را می‌زند. جاناتان ای با نقش‌آفرینی جیمز کان به‌عنوان کاراکتر اصلی در فیلم حضور دارد و علاوه‌بر حضور قدرتمندش در رقابت‌های مملو از زد و خورد رولربال، درگیر ماجراهای بزرگ‌تری با صاحبان قدرت و افراد کلیدی جامعه می‌شود؛ همان شرکت‌هایی که جایگزین کشورها شده‌اند و به‌شدت روی جاناتان تمرکز کرده‌اند.
شرکت‌ها در تلاش‌اند تا جاناتان را به‌سمت بازنشستگی از مسابقات رولربال در قبال یک زندگی به‌شدت مرفه سوق دهند، اما او تا حد ممکن از فرامین و دستورات سرپیچی می‌کند. در واقع رقابت اصلی در این جهان دیستوپیایی میان جاناتان ای و شرکت‌هاست. رفته رفته بازی‌ها طولانی‌تر و خشن‌تر می‌شوند و این روند حتی به مصدومیت و مرگ برخی از بازیکنان می‌انجامد. اینجاست که دوراهی‌های جاناتان و بخش دشوار زندگی‌اش آغاز می‌شود؛ آیا بر کنترل بی‌رحمانه‌ی شرکت‌ها و درخواست‌های‌شان غلبه می‌کند و راه افتخار را برمی‌گزیند یا بیخیال رولربال می‌شود و از دردسر می‌گریزد؟ برای رسیدن به جواب این سوال‌ها بهتر است خود فیلم را ببینید و از تلفیق ورزش با مفاهیم آینده‌نگرانه لذت ببرید.
۷- کما (Coma)
- کارگردان: مایکل کرایتون
- بازیگران: مایکل داگلاس، ژنویو بوژو، ریپ تورن، الیزابت اشلی و…
- تاریخ اکران: ۱۹۷۸
- امتیاز IMDB به فیلم: ۶.۹ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۱ از ۱۰۰
مایکل کرایتون یکی از غول‌های ادبیات علمی-تخیلی مدرن به‌شمار می‌رود که تاکنون داستان‌های بسیاری را در این گونه‌ی محبوب و پرطرفدار خلق کرده است؛ از جمله «پارک ژوراسیک» و «قضیه‌ی آندرومدا» که هرکدام بارها در سینما و سایر مدیوم‌ها مورد اقتباس قرار گرفته اند. فیلمنامهی فیلم علمی-تخیلی «کما» نیز بر اساس رمانی به‌همین نام در سال ۱۹۷۷ به‌قلم رابین کوک نوشته شده است. کرایتون حق امتیاز فیلم را خرید و خودش کارگردانی را بر عهده گرفت و جالب است بدانید «کما» سومین فیلم ساخته‌شده توسط مایکل کرایتون به‌حساب می‌آید و پنج سال پس از فیلم موفق «دنیای غرب» ساخته شد.
کما نوعی پیش‌درآمد از دسیسه‌های موجود در علم پزشکی به‌شمار می‌رود که کرایتون دو دهه‌ی بعد در درام تلویزیونی خود با عنوان E.R نیز به‌سراغ‌اش رفت و به‌شکل تکامل‌یافته و طولانی‌تری به آن پرداخت. داستان این فیلم با دو کاراکتر محوری دنبال می‌شود؛ دکتر سوزان ویلر و دکتر مارک بلوز. همکارانی که درگیر رابطه‌ای عاطفی هستند و در بیمارستان مموریال بوستون کار می‌کنند. ماجرا از آنجا آغاز می‌شود که ویلر درمی‌یابد تعداد بیمارانی که به کما می‌روند، به‌شکلی غیرعادی رو به افزایش است. همین موضوع منجر به آغاز نگرانی وی شده و او را وادار به تحقیق می‌سازد؛ اما سوزان اعتقاد دارد یک توطئه‌ی بسیار بزرگ و مرموز در کار است.
هم‌بازی شدن مایکل داگلاس با ژنویو بوژو به‌شکل فوق‌العاده‌ای ازآب درآمده و شیمی بسیار خوبی را تا انتها حفظ می‌کند. کرایتون با ساخت «کما» نه‌تنها یک داستان علمی-تخیلی هوشمندانه را روایت کرد، بلکه یک تریلر هیچکاکی را به‌وجود آورد که همچنان زنده و اثرگذار است.
۸- سیاه‌چاله (The Black Hole)
- کارگردان: گری نلسون
- بازیگران: ماکسیمیلیان شل، آنتونی پرکینز، رابرت فورستر، ایوت میمی‌یو و…
- تاریخ اکران: ۱۹۷۹
- امتیاز IMDB به فیلم: ۵.۹ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز: ۴۲ از ۱۰۰
تلاش‌های والت دیزنی برای پیوستن به جریان فیلم‌های علمی-تخیلی و فضایی در اواخر دهه‌ی ۷۰ میلادی منجر به ساخت فیلم «سیاه‌چاله» شد. بدون شک ماجراجویی دیزنی در سطح آثار اسپیلبرگ یا ساخته‌های لوکاس آرتس نیست، اما قطعا ارزش دیدن دارد و زیاد از حد مهجور باقی مانده است!
داستان این فیلم علمی-تخیلی کلاسیک به‌طور کامل در اعماق فضا و خارج از جو زمین جریان دارد. جایی که خدمه‌ی یک سفینه‌ی تحقیقاتی به‌نام پالومینو، یک سفینه‌ی گمشده را که مدت‌هاست در خارج از یک سیاه‌چاله‌ی بسیار عظیم مستقر است پیدا می‌کنند. با نزدیک شدن به این سفینه‌ی فضایی، غافلگیری و اتفاقات تازه‌ای برای خدمه‌ی پالومینو رخ می‌دهد. آن‌ها درمی‌یابند که دانشمند مشهور، دکتر هانس راینهارت چیزی نزدیک به دو دهه در این سفینه حضور داشته و زنده مانده است. چگونگی این اتفاق و اهداف دکتر راینهارت، چالش‌های جدیدی را پیش پای خدمه‌ی پالومینو قرار می‌دهد.
ماکسیمیلیان شل در نقش راینهارت، عملکرد به‌یادماندی و درخشانی دارد و شمایل یک کاراکتر علمی مشکوک و مرموز را به‌خوبی می‌سازد. آنتونی پرکینز هم که حدود ۲۰ سال پیش از ساخت این فیلم به‌خاطر نقش‌آفرینی ماندگارش به‌عنوان نورمن بیتس در فیلم «روانی» هیچکاک هوش از سر سینمادوستان برده بود، در نقش دکتر الکس دورانت در این فیلم ظاهر شده و بازی قابل قبولی دارد. جالب است بدانید موسیقی این فیلم نیز توسط جان بری ساخته شده؛ آهنگساز بزرگی که پنج جایزه‌ی اسکار را در کارنامه دارد. در مجموع نباید از «سیاه‌چاله» انتظار «ادیسه‌ی فضایی» کوبریک را داشته باشید، اما اگر بخواهید به‌عنوان یک سینه‌فیل به‌سراغ مرور تعدادی از فیلم‌های علمی-تخیلی کلاسیک بروید، دیدنش خالی از لطف نیست.
۹- جریان پس‌رو (Slipstream)
- کارگردان: استیون لیزبرگر
- بازیگران: مارک همیل، بیل پکستون، بن کینگزلی و…
- تاریخ اکران: ۱۹۸۹
- امتیاز IMDB به فیلم: ۴.۹ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز: ۴۳ از ۱۰۰
این فیلم علمی-تخیلی کلاسیک که هیچوقت در ایالات متحده اکران نشد، مارک همیل را در کنار بیل پکستون، باب پک و بن کینگزلی قرار می‌دهد تا در یک سای-فای نه‌چندان قدرتمند که به دهه‌ی هشتاد میلادی تعلق دارد، داستانی پر از تعقیب و گریز را شاهد باشیم و زیاد به کیفیت جلوه‌های ویژه فکر نکنیم! در آینده‌ای که توسط انسان‌ها و بلایای طبیعی در شرف نابودی قرار گرفته و به یک پادآرمان‌شهر تبدیل شده، یک شکارچی جایزه‌بگیر در مواجهه با نیروهای پلیس قرار می‌گیرد و تقابلی تماشایی را رقم می‌زند.
برای تماشای این فیلم و لذت بردن از آن، در وهله‌ی اول باید شیفته‌ی داستان‌های علمی-تخیلی و جنایی باشید و در مرحله‌ی بعد با فیلم‌های نسبتا قدیمی متعلق به اواخر قرن بیستم ارتباط خوبی برقرار کنید. «جریان پس‌رو» به‌واسطه‌ی داستان خود و بازی‌های به‌یادماندنی‌اش، سرگرم‌کننده و دوست‌داشتنی است؛ البته اگر روی ضعف‌هایش چشم ببندید. تقابل شکارچیان با نیروهای پلیس در دل یک فضای دیستوپیایی که با پلان‌ها و کیفیت تصاویر مربوط به دهه‌ی طلایی ۸۰ تلفیق شده، برای سینمادوستان جدی قطعا نوستالژیک و لذیذ خواهد بود و می‌توانند ساخته‌ی استیون لیزبرگر را در جایگاه یک فیلم کالت آندرریتد بپذیرند؛ درست همانطور که با گذشت زمان، تعدادی از منتقدان به همین نتیجه رسیدند.
منبع: Taste of Cinema
