تلخ‌ترین و مرگبارترین فاجعه‌های فضایی در تاریخ
از آغاز عصر فضا تا کنون ماموریت‌های فضایی فراوانی با شکست مواجه شده‌اند. اما وقتی پای ماموریت‌های فضایی سرنشین‌دار به میان می‌آید واژه شکست دیگر جوابگو نیست و باید از عنوان فاجعه‌های فضایی استفاده کرد. فاجعه‌هایی که به دلایل مختلف، از مشکلات فنی تا فشارهای سیاسی، رخ دادند و به قیمت از دست رفتن جان فضانوردان تمام شدند.
پیش از آغاز یک ماموریت فضایی سرنشین‌دار جزء به جزء ماموریت بارها و بارها و تا آخرین لحظه چک می‌شود. از مسائل فنی مربوط به موشک و فضاپیما گرفته تا آب و هوا و شرایط جوی. اما واقعیت این است که گاهی رسیدن به اطمینان صد در صدی از عملکرد صحیح تمام اجزاء ماموریت امکان‌پذیر نیست. و گاهی حتی وجود اشکالات فنی کوچک می‌تواند به فاجعه‌ای تمام‌عیار تبدیل شود.
متاسفانه در تاریخ ماموریت‌های فضایی سرنشین‌دار چندین بار شاهد چنین فاجعه‌هایی بوده‌ایم. لحظاتی که در اوج شور و هیجان یک ماموریت فضایی ناگهان و در یک لحظه همه چیز از بین می‌رود، چشم‌ها به نمایشگر خیره می‌ماند و سکوت و حیرت در اتاق کنترل حکمفرما می‌شود.
آپولو ۱، سال ۱۹۶۷
پروژه سفر انسان به ماه با یک حادثه مرگبار آغاز شد. آپولو ۱ که قرار بود اولین ماموریت سرنشین‌دار برنامه آپولو باشد پیش از آغاز با یک فاجعه به پایان رسید. ناسا قصد داشت در ۲۱ فوریه سال ۱۹۶۷ سه فضانورد را در این ماموریت و در یک پرواز آزمایشی روانه مدار زمین کند. اما ماجرا به گونه دیگری رقم خورد.
فضانوردان حاضر در ماموریت آپولو ۱.
Credit: NASA
چند هفته پیش از تاریخ پرتاب و در مراحل آماده‌سازی و تست کابین فضانوردان آتش گرفت و منجر به جان باختن هر سه فضانورد حاضر در این ماموریت شد.
پس از انجام تحقیقات مشخص شد که احتمالا آتش‌سوزی به دلیل مشکل در سیستم الکتریکی کابین آغاز شده است. جرقه‌ای کوچک کافی بود که آتش در محیط سرشار از اکسیژن خالص کابین گسترش پیدا کند و دیگر مواد قابل اشتعال در کابین را نیز درگیر کند.
نکته تلخ ماجرا تلاش‌های بی‌حاصل فضانوردان برای باز کردن دریچه کابین بود. افراد حاضر در سکوی پرتاب نیز نتوانستند در زمان مناسب دریچه را باز کنند و پس از باز کردن آن با جسد بی‌جان فضانوردان مواجه شدند.
سایوز ۱، سال ۱۹۶۷
فاجعه بعدی تنها حدود سه ماه پس از آپولو ۱ و این بار در شوروی اتفاق افتاد. در این ماموریت ولادیمیر کوماروف با فضاپیمای سایوز ۱ به فضا سفر کرد. تنها دقایقی پس از پرتاب یکی از پنل‌های خورشیدی با مشکل مواجه شد و یکی از منابع تامین انرژی فضاپیما از دست رفت. پس از این اتفاق ماموریت لغو شد اما اتفاقات بد همچنان ادامه یافت.
فضاپیما در شرایط نامناسب و سختی وارد جو زمین شد و در نهایت بدترین اتفاق ممکن رخ داد. چتر نجات فضاپیمای سایوز ۱ به درستی عمل نکرد و فضاپیما سقوطی سهمگین را تجربه کرد.
مراسم یادبود ولادیمیر کاماروف، فضانوردی که در ماموریت سایوز ۱ جان باخت.
این اتفاق در حالی رخ داد که پیش از آغاز این ماموریت متخصصان مشکلات فنی متعددی را به مقامات بالاتر گزارش داده بودند. اما به دلیل فشارهای سیاسی این ماموریت در نهایت انجام و به شکستی بزرگ تبدیل شد.
سایوز ۱۱، سال ۱۹۷۱
روسیه در آوریل ۱۹۷۱ نخستین ایستگاه فضایی را در مدار زمین قرار داد. حدود دو ماه بعد سه فضانورد در ماموریت سایوز ۱۱ به این ایستگاه فضایی که سالیوت ۱ نام داشت سفر کردند. فضانوردان سه هفته در سالیوت ۱ حضور داشتند و سپس سفر بازگشت به زمین را آغاز کردند.
سه فضانورد حاضر در ماموریت سایوز ۱۱.
مراحل فرود طبق برنامه پیش رفت اما هیچ پیامی از فضانوردان دریافت نشد. دقایقی بعد فضاپیما با موفقیت روی زمین فرود آمد اما همچنان پاسخی از فضانوردان دریافت نشد و تیم بازیابی پس از باز کردن دریچه فضاپیما با پیکر بی‌جان فضانوردان مواجه شد.
نتایج تحقیقات نشان داد که نقص عملکرد یکی از بخش‌های فضاپیما در زمان کاهش ارتفاع و آماده شدن برای فرود باعث باز شدن یک دریچه کوچک و تخلیه فشار کابین فضانوردان شده بود.
پس از این اتفاق تغییراتی در قوانین ماموریت‌های فضایی سرنشین‌دار انجام شد که مهم‌ترین آن‌ها پوشیدن لباس فضایی در طول پرواز بود.
شاتل فضایی چلنجر، سال ۱۹۸۶
شاتل فضایی چلنجر قرار بود در یک روز زمستانی در سال ۱۹۸۶ هفت فضانورد را به مدار زمین ببرد. پرتاب از مرکز فضایی کندی در فلوریدا انجام شد و چیزی که هیچ کس انتظارش را نداشت اتفاق افتاد. تنها ۷۳ ثانیه پس از پرتاب ناگهان شاتل متلاشی و هر تکه‌اش به گوشه‌ای پرتاب شد. حادثه‌ای که بدون شک یکی از تلخ‌ترین فاجعه‌های فضایی تاریخ بود.
لحظه از هم پاشیده شدن شاتل فضایی چلنجر.
نتایج تحقیقات بیان‌گر آن بود که نشت گاز از یکی از موشک‌های سوخت جامد باعث این اتفاق تلخ شده است. اتفاقی که باعث خروج گاز بسیار داغ و سوختن آن در اطراف موشک شد و این فاجعه را رقم زد. هرچند که سرمای شدید هوا و فرآیند تصمیم‌گیری در ناسا را نیز باید در لیست مقصران این فاجعه به شمار آورد.
پس از این حادثه ناسا جزء به جزء شاتل‌ها را بازبینی کرد و هیچ شاتلی تا سال ۱۹۸۸ به فضا پرتاب نشد. اما فاجعه بعدی نیز در راه بود.
شاتل فضایی کلمبیا، سال ۲۰۰۳
۱۷ سال پس از فاجعه شاتل چلنجر ناسا با یک حادثه مرگبار دیگر مواجه شد. اول فوریه سال ۲۰۰۳ شاتل فضایی کلمبیا در راه بازگشت به زمین منفجر شد و هر هفت فضانورد آن جان باختند.
ماجرا از روز پرتاب شاتل کلمبیا آغاز شد. در زمان پرتاب شاتل یک قطعه فوم از بدنه مخزن خارجی شاتل جدا شده و با بال شاتل برخورد کرده بود. تیم کنترل ماموریت ناسا در زمان حضور فضانوردان در مدار زمین متوجه این موضوع و آسیب دیدن بال شاتل شد.
میزان آسیب به طور دقیق مشخص نبود. برخی از کارکنان ناسا و وزارت دفاع آمریکا پیشنهاد کردند تا با استفاده از ماهواره‌های جاسوسی تصاویر دقیقی از شاتل تهیه و وضعیت آن با دقت بیشتری بررسی شود. ناسا اما این پیشنهاد را رد کرد و تصمیم گرفت تا ماموریت به طور عادی به کار خود ادامه دهد.
سوختن قطعات متلاشی شده‌ی شاتل کلمبیا در جو زمین.
در نهایت روز اول فوریه سال ۲۰۰۳ شاتل کلمبیا آماده فرود بر زمین بود. قبل از ساعت ۹ صبح به وقت محلی تیم کنترل علائمی غیرعادی را از شاتل دریافت کرد. دقایقی بعد ارتباط با فضانوردان هم قطع شد. و در نهایت زمانی که قرار بود شاتل کلمبیا روی باند فرود بیاید یک شبکه تلویزیونی تصاویر از هم پاشیده شدن شاتل را پخش کرد. تیم‌های جست‌وجوی ناسا به سرعت به منطقه اعزام شدند و در نهایت ساعاتی بعد ناسا مرگ فضانوردان حاضر در این ماموریت را تایید کرد.
پنج حادثه‌ای که به آن اشاره شد را می‌توان تلخ‌ترین فاجعه‌های فضایی دانست. حوادثی که به دلیل مشکلات فنی، فشارهای سیاسی و تصمیم‌های اشتباه مدیران رخ دادند و به قیمت جان فضانوردان تمام شدند. شکست‌های بزرگی که تنها با درس گرفتن از آن‌ها می‌توان از تکرارشان جلوگیری کرد.
