هم‌نشینی هلال ماه و سیارات منظومه‌ی شمسی در آسمان هفته‌ی سوم بهمن ۱۴۰۲
در هفته‌ی سوم بهمن ۱۴۰۲ زمین به میانه‌ی زمستان در نیمکره‌ی شمالی می‌رسد و علاوه بر این می‌توانید در آسمان صبحگاهی شاهد هم‌نشینی ماه و سیارات سنگی منظومه‌ی شمسی باشید.
نقطه‌ی بین انقلاب زمستانی و اعتدال بهاری، میانه‌ی زمستان را شکل می‌دهد و در هفته‌ی سوم بهمن ۱۴۰۲ زمین دقیقا از چنین نقطه‌ای می‌گذرد. آسمان هم کم‌کم خبر از نزدیک شدن پایان زمستان می‌دهد.
این هفته یک پدیده‌ی نجومی هیجان‌انگیز دیگر هم در آسمان شکل می‌گیرد می‌دهد. اگر سحرخیز باشید، در پایان هفته این فرصت را خواهید داشت که هنگام طلوع خورشید، هم‌نشینی هلال باریک ماه با سیاره‌های ناهید، مریخ و عطارد را تماشا کنید.
رویدادهای نجومی هفته‌ی سوم بهمن
آسمان شامگاهی ابتدای هفته‌ی سوم بهمن ۱۴۰۲
شنبه ۱۴ بهمن
صبح روز شنبه چهارم، هلال ماه در حدود ساعت ۲ یا ۳ بامداد طلوع می‌کند و سر صورت فلکی عقرب را روشن می‌کند. همان‌طور که نشان داده شده است، در اوایل سحر، این دو جرم آسمانی در جنوب و جنوب شرقی آسمان با ارتفاع زیادی قرار دارند.
هنگام غروب هم ستاره شباهنگ تا نیمه شب در جنوب شرقی آسمان می‌درخشد. این درخشان‌ترین ستاره در صورت فلکی سگ بزرگ است. در یک آسمان تاریک که می‌توان ستارگان زیادی را دید، نقاط این صورت فلکی را به هم متصل کنید تا بتوانید شمایلی از یک سگ را ببینید که در حال حاضر روی پاهای عقب خود، رو به سمت راست ایستاده است. اما در آسمان دارای آلودگی نوری که اکثر ما شاهد آن هستیم، تنها پنج ستاره‌ی درخشان آن به راحتی قابل مشاهده‌اند.
امروز به وقت ایران همچنین دقیقا نیمه‌ی زمستان است و در ساعت ۱۸:۴۶ عصر از نقطه‌ی میان انقلاب زمستانی و اعتدال بهاری عبور می‌کنیم.
یکشنبه ۱۵ بهمن
هنگامی که هلال ماه در حال کاهش فاز، در جنوب شرقی آسمان، حوالی ساعت ۲ بامداد به وقت محلی طلوع می‌کند، از سه ستاره‌ی سفید پنجه‌های صورت فلکی عقرب می‌گذرد. این گذر یک قمر در عقرب تماشایی را شکل می‌دهد.
دوشنبه ۱۶ بهمن
ساعت ۰۳:۳۵ بامداد پایان اختفای ستاره‌ی قلب العقرب با ماه خواهد بود که آغاز آن فقط در جنوب ایران دیده می‌شود.
بلافاصله پس از تاریک شدن هوا، به سمت شرق با ارتفاع زیادی تا ستاره‌ی درخشان سروش را ببینید. سمت راست بالای آن، به فاصله‌ی چند انگشت در طول بازو، مثلث کوچک و باریکی از ستاره‌های قدر ۳ و ۴ به چشم می‌آید که به نام «کودکان» (The Kids) شناخته می‌شود. اگرچه کاملا چشم‌نواز نیستند، اما در کنار ستاره‌ی سروش یک صورتواره‌ی شاخص را شکل می‌دهند.
آسمان بامدادی میانه‌ی هفته‌ی سوم بهمن ۱۴۰۲
سه‌شنبه ۱۷ بهمن
صورت فلکی جبار درست پس از تاریک شدن هوا در جنوب شرقی آسمان با ارتفاع خوبی قرار دارد. سمت چپ آن می‌توانید صورت فلکی دوپیکر را ببینید است که تا ستاره‌های سرپیشین و سرپسین در سمت چپ آن امتداد می‌یابد. این دو تن، هنوز به پهلو خوابیده‌اند.
پایین‌تر از آن‌ها شعرای شامی را خواهید دید و حدود ۴ درجه بالاتر از آن ستاره‌ی غمیصا (بتا سگ کوچک) با قدر ۳ جای گرفته است که به جز شعرای شامی، تنها ستاره‌ی این صورت فلکی است که با چشم غیرمسلح آسان دیده می‌شود. پس از آن دو ستاره‌ی کم‌نورتر درست بالای سر و بینی سگ قرار دارند که به ترتیب از قدر ۴ و ۵ هستند. با دوربین دوچشمی حتی در محیطی با طریق آلودگی نوری می‌توانید آن‌ها را رصد کنید.
چهارشنبه ۱۸ بهمن
در سحرگاه چهارشنبه، زهره و هلال باریک ماه در جنوب شرقی آسمان با ارتفاع کمی رخ‌نمایی می‌کنند. تماشای مریخ و عطارد اما بسیار چالش برانگیزتر خواهد بود. آن‌ها سمت چپ پایین ناهید قرار گرفته‌اند و همان‌طور که نشان داده شده است، برای رصد آن‌ها به یک افق صاف و ابزار اپتیکی نیاز خواهید داشت.
جبار (شکارچی) درخشان‌ترین صورت فلکی در میان ۸۸ صورت فلکی آسمان است، اما با وجود درخشندگی و شهرتی که دارد، الگوی اصلی آن در مقایسه با برخی از همسایگان کم‌نورترش بسیار کوچک‌تر است. بزرگ‌ترین آن‌ها صورت فلکی «جوی» (Eridanus) در غرب آن است، که ردیابی آن بسیار دشوار است. پایین سمت راست آن هم صورت فلکی کم‌نورتر «کوره» (Fornax) قرار دارد که تقریبا به اندازه‌ی جبار است و حتی الگوی اصلی صورت فلکی «خرگوش» (Lepus) هم زیر پای شکارچی، خیلی کوچک‌تر از آن نیست.
اجتماع ماه و سیارات در بامداد پایان هفته‌ی سوم بهمن ۱۴۰۲
پنج‌شنبه ۱۹ بهمن
ساعت ۰۶:۲۰ هلال آخر ماه رجب ۱۴۴۵ هجری قمری شکل می‌گیرد که به آسانی با چشم غیرمسلح دیده می‌شود. پیش از روشن شدن آسمان، همچنان این فرصت را دارید که اجتماع آن را با سیاره‌های ناهید و مریخ تماشا کنید.
ساعت ۱۴:۰۰ سیاره‌ی اورانوس در تربیع شرقی قرار می‌گیرد و زمان مناسب برای رصد آن، البته با استفاده از ابزار اپتیکی، از ابتدای شب تا نیمه شب خواهد بود.
اکنون زمان مناسبی است تا قدرت دید خود را در تشخیص رنگ‌های ستارگان محک بزنید. «ابط الجوزا» (Betelgeuse) و «دبران» (Aldebaran) دو ستاره‌ی درخشانی هستند که اگر در آن‌ها دقیق شوید می‌توانید به خوبی متوجه تفاوت رنگ آن‌ها شوید. دبران از نوع طیفی K5 III، یک غول نارنجی استف در حالی که ابط الجوزا از نوع طیفی M1-M2 Ia و یک ابَرغول سرخ است. اما با توجه به روشنایی بیشتر ابط الجوزا، رنگ آن به صورت کاذب سفیدتر به نظر می‌رسد. برای دیدن آن‌ها کافی است پس از غروب سمت جنوب شرق آسمان را نگاه کنید.
جمعه ۲۰ بهمن
ساعت ۰۵:۳۰ می‌توانید شاهد اوج مقارنه‌ی تنها ۰.۲ درجه‌ای سیاره‌ی کوتوله‌ی سرس با خوشه‌ی ستاره‌ای M21 و مقارنه‌ی ۰.۴ درجه‌ای آن با سحابی سه‌تکه (M20) باشید که برای تماشای آن نیاز به ابزار اپتیکی خواهید داشت.
پس از اینکه هوا کاملا تاریک شد، سمت شرق را با ارتفاع نه چندان زیاد نگاه کنید و به دنبال سوسو زدن‌های ستاره‌ی «قلب الاسد» (Regulus) باشید. در امتداد بالا سمت چپ آن، بخش داس-مانند صورت فلکی شیر را خواهید دید که طول آن به اندازه‌ی یک و نیم مشت در طول بازوی کشیده است. یک حکایت قدیمی بیان می‌کند که دیدن صورت فلکی شیر (اسد) خبر از آمدن بهار می‌دهد. در واقع، زمانی که این صورت فلکی عصرگاه در آسمان دیده می‌شود، نیمه‌ی سرد زمستان را سپری کرده‌ایم.
وضعیت سیارات در هفته‌ی سوم بهمن ۱۴۰۲
عطارد با قدر ۰.۳- در نور شدید خورشید صبحگاهی حضور دارد و رصد آن بسیار دشوار است.
زهره اما با قدر ۳.۹- هنگام سحر در سمت جنوب شرقی آسمان می‌درخشد و ارتفاع آن هر روز در حال کاهش است.
مریخ با قدر ۱.۳+ کم‌کم ارتفاع می‌گیرد اما هنوز با توجه به حضور در نور خورشید، زمان مطلوب برای رصد آن فرا نرسیده است.
مشتری با قدر ۲.۳- در صورت فلکی حمل جای دارد و همان نقطه‌ی سفید روشنی است که هنگام شب در جنوب و جنوب غربی آسمان با ارتفاع زیاد دیده می‌شود. تا نیمه شب که در سمت جنوب غربی، غروب می‌کند، برای رصد آن فرصت دارید.
زحل با قدر ۱.۰ در صورت فلکی دلو جای گرفته است و در گرگ و میش هنگام غروب، سمت غرب و جنوب غربی آسمان می‌درخشد.
اورانوس با قدر ۵.۷ در آسمان حضور دارد بنابراین برای رصد آن باید از ابزار نجومی استفاده کنید. این سیاره ۱۱ درجه‌ی شرقی (سمت چپ بالا) مشتری قرار گرفته است و در یک تلسکوپ به خوبی می‌توانید قرص آن را تشخیص دهید.
نپتون با قدر ۷.۹ هم درست پس از تاریکی در غرب و جنوب غربی آسمان حضور دارد و برای رصد آن باید با کمک ابزار نجومی ارتفاع پایین را بنگرید.
عکس کاور: هلال صبحگاهی ماه در شهر (Credit: Alexander Krivenyshev, WorldTimeZone)
منابع: Sky and Telescope, Space, مجله نجوم
