نگاهی به کتاب‌های «تلماسه» فرانک هربرت؛ داستان‌هایی حماسی با مفاهیم عمیق
مجموعه کتاب‌های تلماسه (Dune) به فرانچایز عظیمی تبدیل شده. از آنجایی در آینده ممکن است فیلم‌ها و سریال‌های بیشتری از این مجموعه اقتباس شود، فهرست شش کتاب تلماسه را در کنار هم قرار دادیم تا آنها را با هم مقایسه‌شان کنیم و نگاهی اجمالی به آنها داشته باشیم.
تلماسه اثر فرانک هربرت بیش از پنجاه سال است که ژانر علمی‌تخیلی را تحت‌تأثیر قرار داده است. کتاب اول در سیاره‌ی بیابانی آراکیس به وقوع می‌پیوندد که داستان قهرمان داستان، پائول آتریدیس، را روایت می‌کند، پائول مرد جوانی است که مقدر شده تا مسیح شود. آنچه در ابتدا ماجراجویی حماسی پائولِ منتخب است، در نهایت به داستانی پیچیده‌تر تبدیل می‌شود زیرا این مجموعه روایت چندین هزار سال را در بر می‌گیرد. رمان‌های تلماسه با مضامین پیچیده به فلسفه‌های قدرت، فساد، قهرمان‌پرستی، سرمایه‌داری و مسائل محیط‌زیستی داستان را پیش می‌برد. با آنکه اولین کتاب در سال ۱۹۶۵ منتشر شد اما هنوز هم پس از دهه‌ها خواننده‌های فراوانی را به خودش جذب می‌کند و پیشگامی در فضای ادبیات علمی‌تخیلی مدرن محسوب می‌شود.
فرانک هربرت پیش از مرگش، یعنی تا سال ۱۹۸۶، شش کتاب تلماسه را تألیف کرد. از آن زمان پسرش، برایان هربرت، به همراه نویسنده‌ی همکارش، کوین جی. اندرسون، به گسترش جهان تلماسه را ادامه دادند. تا به امروز دو اقتباس سینمایی، یکی در سال ۲۰۲۱ و دیگری در سال ۱۹۸۴، اقتباس تلویزیونی به نام فرزندان تلماسه (Children of Dune) محصول سال ۲۰۰۰، پیش‌درآمدی که به‌زودی در شبکه‌ی HBO Max پخش می‌شود، مجموعه‌ی وسیعی از رمان‌ها، داستان‌های کوتاه و کتاب‌های مصور از دنیای تلماسه اقتباس شدند. پس از موفقیت اقتباس دنیس ویلنوو از تلماسه، علاقه به این مجموعه بار دیگر افزایش پیدا کرده.
با نزدیک شدن به تاریخ اکران قسمت دوم اقتباس دنیس ویلنوو که ادامه‌ی کتاب اول را روایت کرده، فرصتی مناسبی است تا کتاب‌های تلماسه را بررسی کنیم.
هشدار: در این متن خلاصه‌ای از کتاب‌های تلماسه لو می‌رود
تلماسه (Dune)
- سال انتشار: ۱۹۶۵
- جلد: اول
نخستین جلد پایه و اساس کل مجموعه محسوب می‌شود. علی‌رغم پایان‌بندی که در نقطه‌ی اوج بسته شد، هنوز هم رمانی مستقل است. داستان کل مجموعه از مرد جوانی آغاز می‌شود که به سیاره‌ی جدیدی نقل مکان کرده و زندگی‌اش دگرگون می‌شود. مبارزه‌ای دیرینه بر سر ادویه‌ی ملانژ تلماسه، خاندان‌های مختلف در کهکشان را برای کنترل ارزشمندترین منبع آن به تکاپو انداخته. با ترسیم جهانی گسترده، تک‌تک صفحات تلماسه از جملات، صحنه‌ها، شخصیت‌ها و عناصر نمادین و به‌یادماندنی پر شده. با آنکه دنیس وینلوو فیلم بلندی از این کتاب اقتباس کرده، تنها موفق شده نیمه‌ی اول را با حذف صفحاتی تبدیل به فیلم‌نامه کند.
با اکران فیلم قسمت دوم تلماسه در تاریخ پانزدهم مارس، مخاطب با نیمه‌ی دوم رمان فرانک هربرت، که آغازگر حماسه‌ای بلند بود، آشنا می‌شود. اگر فیلم دوم کتاب اول را به پایان برساند، شاید خواننده‌های قدیمی بتوانند به قسمت سومی هم امیدوار باشند تا مسیحای تلماسه هم اقتباس شود و پایان سه‌گانه‌ی ویلنوو را رقم بخورد. ویلنوو اعلام کرده که فیلم‌نامه قسمت سوم آماده شده.
۱۳ فیلم که اگر تلماسه را دوست داشتید باید ببینید
مسیحای تلماسه (Dune Messiah)
- سال انتشار: ۱۹۶۹
- جلد: دوم
دومین کتاب مجموعه‌ی تلماسه کوتاه‌ترین کتاب کل مجموعه محسوب می‌شود و بسیاری از خواننده‌ها را ناامید کرد.
دوازده سال پس از وقایع کتاب اول، پائول آتریدیس در سرتاسر دنیا پرستش می‌شود و سلطنت خودش را با عنوان امپراتور حفظ کرده. پائول بیشتر طول داستان را در افسردگی شدید سپری می‌کند و حس می‌کند کنترل نفوذ خود را بر جهان از دست داده زیرا تندروهای طرفدار او در جنبش عظیمی با تکیه بر پیشگویی و با نام پائول در حال کشتن میلیاردها نفر هستند. در مسیحای تلماسه شاهد وزن سنگین قدرت بر دوش پائول هستیم و از خطرات اعتبار و نفوذ بیش‌ازحد او مطلع می‌شویم.
با این وجود، با گسترش مضامین کلیدی تلماسه و معرفی بنه‌تلایلکس، مسیحای تلماسه مانند نقطه‌ی عطفی در این مجموعه‌ی حماسی می‌ماند. با آنکه هنوز هم کتاب ارزشمندی محسوب می‌شود اما در مقایسه با باقی جلدها شاید بیشتر از همه این جلد خواننده‌ها ناامید کرد. در نهایت، وقایع این کتاب می‌تواند اقتباس دنیس ویلنوو را جذاب‌تر کند و همانطور که خود ویلنوو اشاره کرده بود، قصد دارد سه‌گانه‌ی کاملی را بسازد که با مسیحای تلماسه به نقطه‌ی اوج خود خواهد رسید.
با مسیحای تلماسه فرانک هربرت موفق می‌شود که پایه و اساس فلسفه‌ی فرد منتخب را درهم بشکند و بسیاری معتقدند که مسیر جدیدی برای ژانر علمی‌تخیلی تعیین کرده.
فرزندان تلماسه (Children Of Dune)
- سال انتشار: ۱۹۷۶
- جلد: سوم
فرزندان تلماسه کتابی‌ست که میان طرفدارها، بیشتر از هر کتابی در مجموعه، تفرقه انداخته. اما این کتاب در واقع مجموعه را به اثری حماسی تبدیل کرده. پائول آتریدیس تقریباً نقشی غایب را ایفا می‌کند و روایت روی فرزاندانش، لتو دوم و گانیما، متمرکز می‌شود. داروی ملانژ در رحم و تأثیر پائول بر آنها، موجب شده لتو و گانیما به زندگی‌های میلیون‌ها نفر پیش از خودشان متصل شوند.
اطلاعات بیشتری درباره‌ی کرم‌های شنی و اینکه در خلق ملانژ چه نقشی دارند به خواننده داده می‌شود که در کتاب‌های بعدی مجموعه هم مربوط خواهد شد. هم‌چنین، در فرزندان تلماسه به دیدن آغاز سفر جذاب لتو که تا هزاران سال به طول می‌انجامد هم پرداخته می‌شود. روایت این جلد چنان تأثیری بر آینده‌ی مجموعه دارد که شاید خواننده بخواهد بیشتر از یکبار آن را بخواند.
خدا امپراتور تلماسه (God Emperor Of Dune)
- سال انتشار: ۱۹۸۱
- جلد: چهارم
خدا امپراتور تلماسه با اختلاف فلسفی‌ترین کتاب این مجموعه محسوب می‌شود. زبان فلسفی لتو دوم، کرم‌انسان قادر مطلق غول‌پیکری که سنش به سه‌هزاروپانصد سال می‌رسد، روایتی علمی‌تخیلی را در عجیب‌ترین حالت خود تعریف می‌کند. دانکن آیداهو در این جلد نقش پررنگ‌تری دارد که با نقش‌آفرینی جیسون موموآ در این نقش، به جذابیت آن اضافه شده. دانکن به لتو دوم در مسیر زرین اما مبهمش خدمت می‌کند که باعث ایجاد سوال‌ها و اختلاف نظرهایی می‌شود که با وفاداری شدید دانکن به خاندان آترید‌ها و حکومت ظالمانه‌ی لتو دوم همراه است.
خدا امپراتور برای خواننده نقطه‌ی اوج می‌شود و حس هیجان‌انگیزی می‌دهد. آنچه مطالعه‌ی این کتاب را چالش‌برانگیز می‌کند، نحوه‌ی خاص لحن و اظهار فضل سنگین راوی است. امپراتور خدا هم مانند فرزندان تلماسه میان طرفدارها تفرقه انداخته. با این وجود، اغلب خواننده‌های قدیمی مجموعه خدا امپراتور را در زمره‌ی بهترین آثار فرانک هربرت قرار می‌دهند.
چرا باید رمان «تلماسه» را بخوانید؟ دنیایی از شن، سیاست و خطر
مرتدان تلماسه (Heretics Of Dune)
- سال انتشار: ۱۹۸۴
- جلد: پنجم
هزارو پانصد سال بعد از وقایع کتاب چهارم، خدا امپراتور تلماسه، وقایع جلد پنجم آغاز می‌شود. کرم‌های شنی معروف مجموعه که در جلد قبلی منقرض شده بودند، دوباره بازمی‌گردند. با توجه به تعداد زیاد شخصیت‌های جدید در مرتدان تلماسه، خواننده حس می‌کند تجربه‌ی جدیدی را از سر می‌گذراند. حتی نام سیاره هم در این جلد تغییر کرده.
با این وجود، مرتدان تلماسه هسته‌ی اصلی داستان را سمت بنه‌جسریت می‌برد که نقش تأثیرگذار اما فرعی‌تر را در کتاب‌های پیشین ایفا می‌کردند. مرتدان تلماسه روایتی پرجنب‌وجوش‌تر و اکشن بیشتری را در خودش دارد که ممکن است خواننده‌ها را بیشتر جذب کند.
گردهمایی: تلماسه (Chapterhouse: Dune)
- سال انتشار: ۱۹۸۵
- جلد: ششم
داستان این کتاب تنها یک سال بعد از پایان وقایع کتاب پنجم روایت می‌شود. سیاره‌ی راکیس، همان آراکیس سابق، کاملاً نابود شده و این تنها کتاب از مجموعه است که داستانش در سیاره‌ی دیگری کلید می‌خورد. از آنجایی که وقایع تلماسه هزاران سال را پوشش می‌دهد، خواننده باید با شخصیت‌ها و عناصر جدیدی ارتباط برقرار کنند. اما در نهایت آنچه در مجموعه بدون تغییر به حیات خودش ادامه می‌دهد فرقه‌ی بنه‌جسریت است و البته، دانکن آیداهو، که بعد از بازگشت از مرگ، شاید شخصیت اصلی مجموعه محسوب می‌شود که یعنی علی‌رغم مرگ این شخصیت در فیلم اول، با بازی جیسون موموآ، احتمالاً این آخرین باری نباشد که او را می‌بینیم.
آنچه گردهمایی را به کتابی متفاوت تبدیل کرده این است که از دیدگاه اعضای حیله‌گر بنه‌جسریت روایت می‌شود و نشان می‌دهد که چه بازی‌های سیاسی‌ای در سرتاسر کهکشان پیاده می‌کنند تا به اهداف خودشان برسند. یکی از شاخص‌ترین نثرهای فرانک هربرت را در این کتاب شاهد هستیم.
با این وجود، با غیبت شخصیت‌های اصلی تلماسه و از بین رفتن کل سیاره‌ی اصلی، شاید به‌نظر برسد که این کتاب زیاده‌روی کرده اما گردهمایی موفق شده دنیای تلماسه را حتی بیش‌ازپیش گسترش بدهد. شاید برخی آن را بدترین کتاب مجموعه بدانند اما در واقع نقطه‌ی پایان عالی محسوب می‌شود.
همین که علمی‌تخیلی به تغییر و رشد خود ادامه دهد، میراث هربرت هم در این اقتباس‌های جدید ادامه خواهند یافت. اما هم‌چنان لذت خواندن کتاب‌های اصلی را هیچ اقتباسی نخواهد گرفت و هر جلد اثر ارزشمندی است که داستانی خارق‌العاده را تعریف می‌کند.
وقایع‌نگاری تلماسه؛ از حال تا سال ۱۰۱۹۲
منبع: Screen Rant
