سندرم متابولیک چیست، چه خطراتی دارد و چگونه درمان می‌شود؟
سندرم متابولیک به مجموعه‌ای از عوامل خطر اطلاق می‌شود که به نظر می‌رسد احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی و دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهند. این عوامل خطر شامل افزایش فشار خون، قند خون بالا، تجمع چربی در اطراف کمر و سطوح غیرطبیعی کلسترول یا تری‌گلیسیرید می‌شوند.
سندرم متابولیک با نام‌های دیگری مثل «سندرم X»، «سندرم مقاومت به انسولین» و «سندرم متابولیک» هم شناخته می‌شود. اگر به این سندرم مبتلا هستید، تغییر سبک زندگی می‌تواند بروز عوارض ناشی از آن را به تأخیر بیندازد یا حتی از ایجاد آن‌ها جلوگیری کند. با توجه به شیوع بالای سندرم متابولیک تصمیم داریم در این مقاله از دیجی‌کالا مگ شما را با علائم، عوارض و نحوه‌ی درمان آن آشنا کنیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
علائم سندرم متابولیک
اگر فردی حداقل سه مورد از پنج علامت زیر را داشته باشد، پزشک عنوان سندرم متابولیک را برای شرایط او در نظر می‌گیرد:
- چاقی شکمی و احشایی، اندازه دور کمر بیش از ۴۰ اینچ (۱۰۱/۶ سانتی‌متر) در مردان و بیش از ۳۵ اینچ (۸۸/۹ سانتی‌متر) در زنان
- سطح قند خون ناشتا ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر
- فشار خون ۱۳۰/۸۵ میلی‌متر جیوه یا بالاتر
- تری‌گلیسیرید خون ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر
- کلسترول خوب (HDL) در مردان ۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر و در زنان ۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر
افرادی که حداقل سه مورد از موارد فوق را دارا باشند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی-عروقی مانند حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی قرار دارند.
دلایل ابتلا به سندرم متابولیک
سندرم متابولیک مجموعه‌ای از عوامل خطر است، بنابراین یک علت واحد برای بروز آن وجود ندارد. ابتلا به چاقی شکمی یا اضافه وزن یکی از دلایل اصلی بروز این سندرم محسوب می‌شود. اما سطوح غیرطبیعی تری‌گلیسیرید و کلسترول خون، فشار خون بالا و پیش‌دیابت هم در بروز آن نقش دارد. نوع سبک زندگی می‌تواند روی همه‌ی این عوامل تأثیر بگذارد. رژیم غذایی سرشار از چربی و قند و نداشتن فعالیت بدنی کافی با بروز چاقی و سایر مشکلات مرتبط با سندرم متابولیک در ارتباط است.
در بسیاری از مبتلایان به سندرم متابولیک وضعیتی به نام «مقاومت به انسولین» مشاهده می‌شود. دستگاه‌ی گوارش شما غذاهایی را که می‌خورید به قند تجزیه می‌کند. انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده ساخته می‌شود و به قند کمک می‌کند تا وارد سلول‌های بدن شود و به‌عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد. در افراد مبتلا به مقاومت به انسولین، سلول‌ها به‌طور طبیعی به انسولین پاسخ نمی‌دهند و قند نمی‌تواند به راحتی وارد سلول‌ها شود. درنتیجه، قند خون بالا می‌رود.
با این حال، مقاومت به انسولین لزوماً نشان‌دهنده‌ی سندرم متابولیک نیست. چون ممکن است علامت ابتلا به بیماری‌های دیگری هم باشد. به عنوان مثال، می‌توان به بیماری کوشینگ (افزایش هورمون کورتیزول)، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، بیماری کبد چرب غیرالکلی و بیماری مزمن کلیه اشاره کرد.
عوامل خطر
عوامل زیر احتمال ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می‌دهند:
- افزایش سن
- چاقی به‌خصوص در ناحیه‌ی شکم و دور کمر
- سابقه‌ی ابتلا به دیابت بارداری
- سابقه‌ی خانوادگی سندرم متابولیک
- سابقه‌ی خانوادگی دیابت نوع ۲
- بی‌تحرکی همراه با رژیم غذایی پرکالری
- مقاومت به انسولین
- ابتلا به بعضی بیماری‌ها مانند کبد چرب غیرالکلی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و آپنه‌ی خواب
- استفاده از بعضی داروها
بعضی از داروها که برای درمان التهاب، HIV، آلرژی و افسردگی استفاده می‌شوند، می‌توانند باعث افزایش وزن شوند یا میزان فشار خون، کلسترول و قند خون را افزایش دهند.
تشخیص سندرم متابولیک
همه‌ی دستورالعمل‌های پزشکی در زمینه‌ی معیارهای تشخیص این سندرم مثل هم نیستند. به عنوان مثال، درباره‌ی بهترین راه برای اندازه‌گیری و تعریف چاقی اختلاف نظر وجود دارد. به طوریکه گفته می‌شود می‌توان از شاخص توده‌ی بدنی (BMI)، نسبت قد به دور کمر یا موارد دیگر برای بررسی وزن و تعیین چاقی استفاده کرد. از سوی دیگر، ممکن است قند خون بالا یا پرفشاری خون بیمار به چاقی او مربوط نباشد.
در حال حاضر معمولاً از معیارهایی که در بخش علائم به آن‌ها اشاره کردیم، برای تشخیص سندرم متابولیک استفاده می‌شود. با این حال، پزشکان شرایط فرد را هم در نظر می‌گیرند.
سندرم متابولیک و چاقی دوران کودکی
گاهی اوقات، این سندرم در دوران کودکی با علائمی مثل چاقی، اختلال چربی‌های خون و فشار خون بالا شروع می‌شود. در سال‌های اخیر افزایش شیوع چاقی در بین افراد جوان باعث نگرانی شده است. به همین دلیل، بعضی افراد خواستار غربالگری زودهنگام برای شناسایی افرادی هستند که در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی قرار دارند.
شناسایی افراد در معرض خطر و اصلاح سبک زندگی آن‌ها احتمال بروز مشکلات در سال‌های بعدی زندگی را کاهش می‌دهد. با این حال، چگونگی و زمان غربالگری و نحوه‌ی تشخیص سندرم متابولیک و چاقی در کودکان بحث‌برانگیز است. چون کودکان در حال رشد هستند و تنوع زیادی در این زمینه بین آن‌ها مشاهده می‌شود.
عوارض سندرم متابولیک
این سندرم می‌تواند خطر ابتلا به مشکلات زیر را افزایش دهد:
- دیابت نوع ۲: اگر به منظور درمان اضافه وزن تغییری در سبک زندگی خود ایجاد نکنید، ممکن است به مقاومت به انسولین مبتلا شده و درنتیجه قند خونتان افزایش یابد. مقاومت به انسولین احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد.
- بیماری قلبی-عروقی: کلسترول بالا و فشار خون بالا هر دو می‌توانند باعث ایجاد پلاک در عروق خونی شوند. این پلاک‌ها شریان‌های شما را تنگ و سفت می‌کنند و درنهایت به حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی منجر می‌شوند.
درمان سندرم متابولیک
در مراحل اولیه ممکن است بتوان با اصلاح سبک زندگی افزایش قند خون، فشار خون بالا و اختلالات مربوط به چربی‌های خون را درمان کرد. کاهش وزن به‌خصوص در قسمت فوقانی بدن می‌تواند یک راهکار درمانی مؤثر باشد. سایر اقداماتی که به پیشگیری از بروز سندرم متابولیک یا درمان آن کمک می‌کنند، عبارتند از:
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم که حاوی قند، چربی و سدیم (نمک) کمی است
- ورزش منظم
- اجتناب از مصرف سیگار و نوشیدن الکل
- کنترل استرس به کمک فعالیت بدنی، یوگا و مدیتیشن
توصیه می‌شود که در هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط انجام دهید یا روزانه حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید. پیاده‌روی سریع راه‌ی خوبی برای شروع فعالیت بدنی محسوب می‌شود. شما می‌توانید به جای اینکه کل فعالیت بدنی مورد نیاز را یکباره انجام دهید، آن را به جلسات ۱۰ دقیقه‌ای تقسیم کنید.
رژیم غذایی
رژیمی تحت عنوان «رویکردهای تغذیه‌ای برای درمان فشار خون بالا» یا رژیم دش (DASH) برای پیشگیری و درمان سندرم متابولیک توصیه می‌شود. توصیه‌های مربوط به این رژیم غذایی که هدف اصلی آن پیشگیری از فشار خون بالا و درمان آن است، شامل موارد زیر می‌شود:
- انتخاب مواد غذایی سالم
- محدود کردن مصرف گوشت قرمز، چربی به‌ویژه چربی‌های اشباع و همچنین غذاها و نوشیدنی‌های شیرین
- افزایش مصرف میوه، سبزی، غلات کامل، ماهی و آجیل
رژیم DASH به جای کاهش کالری دریافتی به نوع غذاهای مصرفی توجه می‌کند. با این حال، کسانی که مایل به کاهش وزن هستند، می‌توانند در حین پیروی از این رژیم غذایی میزان کالری دریافتی خود را کم کنند. کاهش ۷ درصد از وزن بدن مقاومت به انسولین و فشار خون بالا را درمان کرده و از ابتلا به دیابت پیشگیری می‌کند. اگر می‌خواهید وزن خود را کاهش دهید یا از افزایش وزن مجدد جلوگیری کنید، با پزشک درباره گزینه‌های مختلف مانند دارودرمانی یا جراحی کاهش وزن مشورت کنید.
درمان دارویی
معمولاً برای درمان این سندرم از داروی متفورمین (Metformin) استفاده می‌شود. این دارو برای بعضی از گروه‌های پرخطر، به‌ویژه افراد چاق یا مبتلا به قند خون بالا که با اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی قادر به کنترل شرایط خود نیستند، مفید است.
استفاده از متفورمین برای پیشگیری از دیابت در افرادی که به دلیل سندرم متابولیک در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند، مجوز رسمی ندارد. با این حال، بعضی از پزشکان به منظور پیشگیری از دیابت این دارو را برای افراد مبتلا به قند خون بالا و چاقی شکمی تجویز می‌کنند. متخصصان دیابت و شواهد به دست آمده از مطالعات بالینی از این کار حمایت می‌کنند. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد که متفورمین در بزرگسالان احتمال ابتلا به دیابت را کاهش می‌دهد، اما اثربخشی رژیم غذایی و ورزش تقریباً دو برابر بیشتر است.
داروهای دیگری هم ممکن است برای درمان سندرم متابولیک استفاده شوند. به عنوان مثال، برای درمان افزایش کلسترول بد (LDL) از داروهای استاتین و برای درمان فشار خون بالا از داروهای ضدفشار خون استفاده می‌شود.
پیشگیری از سندرم متابولیک
سبک زندگی سالم می‌تواند از بروز عواملی که در ایجاد این سندرم یدخیل هستند، جلوگیری کند. برای داشتن سبک زندگی سالم:
- در اکثر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید.
- مقدار زیادی سبزی، میوه، پروتئین بدون چربی و غلات کامل مصرف کنید.
- میزان چربی اشباع و نمک را در رژیم غذایی خود کاهش دهید.
- وزن خود را در محدوده‌ی مناسب حفظ کنید.
- سیگار نکشید.
کلام پایانی
سندرم متابولیک به وجود مجموعه‌ای از عوامل خطر خاص برای بیماری‌های قلبی-عروقی اشاره دارد. این سندرم تا حد زیادی خطر ابتلا به دیابت، بیماری قلبی و سکته‌ی مغزی را افزایش می‌دهد. در افراد مبتلا به سندرم متابولیک مشکلاتی مانند چاقی شکمی، پرفشاری خون، افزایش قند خون، افزایش تری‌گلیسیرید و کاهش کلسترول خوب مشاهده می‌شود.
کاهش وزن، پیروی از رژیم غذایی غنی از میوه‌ها و سبزیجات، افزایش فعالیت بدنی، اجتناب از سیگار و الکل و کنترل استرس به درمان سندرم متابولیک کمک می‌کند. اما اگر این اقدامات مؤثر نباشند، ممکن است پزشک استفاده از داروی متفورمین را توصیه کند.
منابع: medicalnewstoday, mayoclinic
