۵ حقیقت مهم درباره‌ی ویتامین‌ها و مکمل‌های دارویی که باید بدانید
هر روز میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از مکمل دارویی استفاده می‌کنند. بعضی از این افراد تلاش می‌کنند با مصرف این محصولات کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز را جبران کنند. بعضی دیگر مکمل مصرف می‌کنند تا خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف را کاهش دهند. در این میان، افرادی هم هستند که تحت تأثیر تبلیغات قرار گرفته‌اند و مکمل مصرف می‌کنند.
از وقتی که مکمل‌های دارویی در داروخانه‌ها عرضه شدند، افراد بسیاری برای خرید آن‌ها به این مراکز مراجعه کردند و این روند همچنان ادامه دارد. از زینک گرفته تا ویتامین A، مردم این مکملها را با هدف بهبود سطح سلامتی خریداری و مصرف می‌کنند.
توصیه به مصرف مکمل دارویی موضوعی است که در هر جایی درباره‌ی آن مطالبی ارائه می‌شود، تبلیغات تلویزیونی، شبکه‌های اجتماعی و حتی در گفت‌وگو با دوستان، همکاران یا اعضای خانواده. در میان این حجم از شنیده‌ها و دیده‌ها، تصمیم‌گیری دشوار می‌شود و اینکه بفهمید کدام مکمل برای شما مناسب است، کار راحتی نخواهد بود.
مصرف مکملها در کنار فوایدی که برای سلامتی دارد، ممکن است عوارض جانبی هم داشته باشد. به علاوه اینکه در بعضی موارد می‌تواند سلامتی شما را با خطرات جدی مواجه کند. اگر می‌خواهید مکمل مصرف کنید، مهم است که مکمل‌های مفید را بشناسید و مضرات بعضی از آن‌ها را بدانید.
مکمل دارویی چیست؟
مکمل‌های دارویی مثل مکمل‌های غذایی حاوی مواد مغذی مختلف هستند، اما معمولاً دوز آن‌ها بالاتر است و برای کمبودهای شدید تغذیه‌ای استفاده می‌شوند. فرقی نمی‌کند که مکملها به‌شکل قرص، پودر، شربت یا آمپول تولید شده باشند، همه‌ی آن‌ها با یک هدف تولید می‌شوند، یعنی رفع کمبودهای تغذیه‌ای و بهبود سطح سلامتی.
مکمل‌های دارویی حاوی ترکیباتی مانند ویتامین‌ها، مواد معدنی، اسید‌های آمینه و آنزیم‌ها هستند که در مواد غذایی هم وجود دارند. بعضی از این محصولات فقط یکی از این ترکیبات را دارند و بعضی دیگر تعداد بیشتری از آن‌ها را در خود جای داده‌اند. این دسته‌ی دوم که با نام مولتی ویتامین شناخته می‌شوند، محبوبیت زیادی دارند. با مصرف مولتی ویتامین‌ها، دیگر نیازی نیست افراد در یک روز چند مکمل به‌شکل‌های مختلف را مصرف کنند.
ممکن است یک ماده‌ی مغذی در مکمل‌های مختلف به شکل‌های متفاوتی وجود داشته باشد. به‌عنوان مثال، مکمل‌های ویتامین D به‌شکل ویتامین D2 یا ویتامین D3 عرضه می‌شوند. همچنین، انواع مختلفی از ویتامین E وجود دارد. اگر دقیقاً نمی‌دانید که کدام محصول برای شما مناسب است، از پزشک یا متخصص تغذیه کمک بگیرید.
۵ نکته‌ی مهم درباره‌ی مکمل‌های دارویی
این روزها اگر به داروخانه بروید یا سری به وب‌سایت فروشگاه‌ها و داروخانه‌های آنلاین بزنید، با تعداد زیادی مکمل مواجه می‌شوید که این موضوع انتخاب را برایتان سخت می‌کند. برای اینکه بتوانید از لیست مکمل های دارویی بهترین انتخاب را داشته باشید، باید نکات زیر را به خاطر بسپارید:
۱. فقط بعضی از افراد به مکمل دارویی نیاز دارند
به‌طور کلی، بیشتر افراد به مکمل نیاز ندارند و می‌توانند نیازهای تغذیه‌ای خود را از طریق رژیم غذایی تأمین کنند. با این حال، این کار برای بعضی از افراد سخت است و باید حتماً از مکمل استفاده کنند، از جمله:
- زنان باردار یا شیرده
- نوزادانی که به‌طور انحصاری با شیر مادر تغذیه می‌شوند
- بزرگسالان یا کودکانی که ثابت شده است به کمبودهای تغذیه‌ای دچار هستند
- افراد مبتلا به بیماری‌هایی که باعث سوء جذب مواد مغذی می‌شوند
- کسانی که تحت عمل جراحی چاقی، مانند بای‌پس معده، قرار گرفته‌اند
- بزرگسالان یا کودکانی که به غذای سالم دسترسی ندارند
- بعضی از گیاه‌خواران
کمبود بعضی مواد مغذی مثل ویتامین D شایع است. برخلاف سایر ویتامین‌ها، دریافت ویتامین دی کافی از رژیم غذایی دشوار است. اگرچه بدن شما می‌تواند ویتامین دی را به کمک نور خورشید بسازد، اما تخمین زده می‌شود که یک میلیارد نفر در سراسر جهان به کمبود این ویتامین مبتلا باشند.
استفاده‌ی مکرر از کرم ضدآفتاب، زندگی در مناطق دور از خط استوا، بیرون نیامدن از خانه و داشتن پوست تیره همگی از عوامل خطر کمبود ویتامین دی محسوب می‌شوند. علاوه بر این، افراد مسن ممکن است به دلیل بروز تغییرات بیولوژیکی در پوست که به‌طور طبیعی با افزایش سن رخ می‌دهد، نتوانند به اندازه‌ی کافی ویتامین دی بسازند. در‌نتیجه، معمولاً استفاده از مکمل این ویتامین توصیه می‌شود.
۲. همه‌ی مکمل‌های دارویی مؤثر نیستند
بعضی از مکملها تأثیرات قابل توجهی دارند و همین ویژگی باعث محبوبیت بیشتر آن‌ها شده است. در واقع این مکملها می‌توانند در کنار رژیم غذایی سالم به بهبود سطح سلامتی افراد کمک کنند، در حالی که یا عوارض جانبی ندارند یا عوارض جانبی آن‌ها بسیار کم است. در میان انواع مکمل‌های دارویی، مکمل‌هایی که در فهرست زیر معرفی می‌شوند در بهبود سطح سلامتی تأثیر بیشتری دارند:
- ویتامین B12: به حفظ سلامتی سلول‌های عصبی و سلول‌های خونی، تکثیر سلولی، ترمیم DNA و پیشگیری از کم‌خونی کمک می‌کند.
- اسید فولیک: مصرف این مکمل دارویی در دوران بارداری احتمال بروز مشکلات مادرزادی در نوزاد را کاهش می‌دهد.
- ویتامین D: باعث تقویت استخوان‌ها می‌شود.
- کلسیم: برای داشتن استخوان‌هایی سالم‌تر مفید است.
- ویتامین‌های C و E: از آسیب‌های سلولی جلوگیری می‌کنند.
- روغن ماهی: به حفظ سلامتی قلب کمک می‌کند.
- ویتامین A: سرعت پیشرفت بیماری دژنراسیون ماکولا (تباهی لکه‌ی زرد) را کاهش می‌دهد. این بیماری شایع‌ترین علت کاهش بینایی در سالمندان است.
- زینک (روی): علاوه بر اینکه به سلامتی پوست کمک می‌کند، در جلوگیری از پیشرفت سریع دژنراسیون ماکولا تأثیرگذار است.
- ملاتونین: از بروز عوارض شایع در پرواززدگی یا جت لگ جلوگیری می‌کند.
البته با وجود پژوهش‌های زیادی که درباره‌ی مکمل دارویی انجام شده است، هنوز هم پرسش‌هایی مطرح می‌شود که پژوهشگران پاسخ روشنی برای آن‌ها ندارند. به علاوه اینکه هنوز شواهد علمی، همه‌ی تأثیرات مثبتی که برای مکملها بیان می‌شوند را تأیید نمی‌کنند.
بهتر است بدانید بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مولتی ویتامین‌ها نه تنها باعث نمی‌شود عمر طولانی‌تری داشته باشید، بلکه به کند شدن روند اختلالات شناختی هم کمک نمی‌کند و احتمال ابتلا به بعضی از بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی، سرطان و دیابت را کاهش نمی‌دهد. در حقیقت، ادعاهایی که درباره‌ی این مکملها مطرح می‌شود و آن‌ها را در درمان یا پیشگیری از بیماری‌ها مؤثر می‌داند، پایه و اساس علمی ندارد.
البته نباید این مطلب را هم فراموش کنیم که ترکیبات موجود در مکملها با یکدیگر تفاوت دارد. به همین دلیل، ممکن است نتیجه‌ی یک مطالعه‌ی علمی با محصولی که خریداری کرده‌اید قابل انطباق نباشد.
۳. استفاده از مکمل دارویی همیشه بی‌خطر نیست
در بیشتر موارد، مولتی ویتامین‌ها برای سلامتی مضر نیستند. با وجود این، باید در مصرف هر گونه مکمل دارویی احتیاط کنید. بعضی از مکملها ممکن است با سایر داروهایی که مصرف می‌کنید تداخل داشته باشند، به‌خصوص داروهای قلب، دیورتیک‌ها (ادرار آورها)، رقیق‌کننده‌های خون، داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی، استروئیدها و آنتی‌بیوتیک‌ها. علاوه بر این، بعضی از مکملها روی نتایج تست‌های آزمایشگاهی تأثیر منفی می‌گذارند.
در صورتی که بیماری یا شرایط پزشکی ویژه‌ای داشته باشید، به‌عنوان مثال به سرطان و بیماری کبدی مبتلا باشید یا قرار باشد تحت عمل جراحی قرار بگیرید، مصرف بعضی از مکملها می‌تواند خطراتی را ایجاد کند. همچنین مصرف بعضی از آن‌ها برای زنان باردار، مادران شیرده و کودکان توصیه نمی‌شود. به علاوه اینکه برای استفاده از بعضی از مکملها باید اقدامات احتیاطی بیشتری انجام دهید.
در تولید مکملها از نظارت‌های سخت‌گیرانه‌ای که در تولید داروها اعمال می‌شود، خبری نیست. ممکن است بعضی از مکملها حاوی ترکیباتی باشند که نام آن‌ها روی برچسب محصول ذکر نشده باشد و همین ترکیبات مضر باشند یا در تولید بعضی محصولات از ترکیبات دارویی استفاده شده باشد که برای مصرف روزانه یا طولانی‌مدت مجاز نباشند. مصرف مکمل‌هایی که در فهرست زیر معرفی می‌شوند، می‌تواند خطراتی را ایجاد کند:
- ویتامین K: می‌تواند اثربخشی داروهای ضدانعقاد خون را کاهش دهد.
- جینکوبیلوبا: می‌تواند تأثیر داروهای ضدانعقاد خون را تشدید کند.
- مکمل‌های حاوی عصاره‌ی گل راعی: می‌تواند اثربخشی بعضی از داروها مانند داروهای ضدافسردگی و داروهای پیشگیری از بارداری را کاهش دهد.
- مکمل‌های گیاهی حاوی عصاره‌ی کاوا و هماور طبی: می‌توانند به کبد آسیب برسانند.
- بتاکاروتن و ویتامین A: می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را در افراد سیگاری افزایش دهد.
احتمال مسمومیت با ویتامین‌های محلول در چربی (A، E، D و K) زیاد است. چون مقادیر اضافی آن‌ها در بدن ذخیره شده و می‌تواند به بروز مشکلاتی مانند خونریزی، سکته‌‌ی مغزی هموراژیک و در موارد شدید حتی به کما و مرگ منجر شود.
احتمال مسمومیت با ویتامین‌های محلول در آب (B و C) کمتر است، اما مصرف مداوم دوزهای بالای آن‌ها ممکن است باعث مشکلات گوارشی و آسیب کبدی شود. ترکیبات گیاهی مکملها هم احتمال دارد عوارض جانبی جدی داشته باشند، از جمله واکنش‌های آلرژیک، افزایش فشار خون و نامنظم شدن ضربان قلب.
۴. قبل از مصرف مکملها با پزشک مشورت کنید
اگر می‌خواهید مکمل دارویی مصرف کنید، باید انتخاب هوشمندانه‌ای داشته باشید. در قدم اول باید با پزشک مشورت کنید. پزشک با توجه به شرایط فردی و سطح سلامتی شما می‌تواند تشخیص دهد که چه مکملی برایتان مناسب‌تر است. در قدم بعدی، هنگام انتخاب و مصرف یک مکمل دارویی این چند نکته‌ی ساده را رعایت کنید:
- به برچسب روی محصولات دقت کنید و به ترکیبات موجود در آن‌ها اهمیت دهید.
- بروشور همراه محصول را به‌دقت مطالعه کنید. مقدار مجاز و طریقه‌ی مصرف و تداخلات دارویی محصولات در این بروشورها درج شده است.
- اگر پزشک درباره‌ی مصرف یک مکمل به شما توصیه‌ای کرده است، طبق همان توصیه عمل کنید. مطالب مندرج در بروشورها برای عموم مردم تنظیم شده‌اند.
- مراقب باشید تبلیغاتی مانند «کاملا بدون عوارض» یا «بهترین درمان» شما را فریب ندهد.
- فراموش نکنید عنوان طبیعی یا گیاهی لزوماً به این معنی نیست که این محصول هیچ‌گونه عوارضی ندارد.
- مکملها را در شرایطی مناسب و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
۵. هیچ مکمل دارویی به اندازه‌ی یک رژیم غذایی کامل و مناسب مؤثر نیست
مهم نیست با چه هدفی از مکمل‌های دارویی استفاده می‌کنید، در این مطلب هیچ شکی نیست که مکملها نمی‌توانند جایگزین مناسبی برای یک رژیم غذایی سالم و سرشار از مواد مغذی باشند. همان‌طور که از نام مکمل مشخص است، این محصولات نقش تکمیلی دارند و در کنار رژیم غذایی مناسب می‌توانند در بهبود سطح سلامتی مؤثر باشند. نباید از مکمل‌های دارویی به‌عنوان جایگزین وعده‌های غذایی استفاده کرد. یک وعده‌ی غذایی سالم و سرشار از مواد مغذی را دست کم نگیرید؛ این غذای واقعی بیشتر از یک قرص ساختگی به شما کمک می‌کند.
مواد غذایی علاوه بر ویتامین و مواد معدنی، حاوی مواد مغذی ضروری دیگری از جمله پروتئین، چربی‌های سالم و فیبر هستند که بدن به همه‌ی آن‌ها نیاز دارد. در غذاهای گیاهی مقدار زیادی آنتی اکسیدان و فیتوکمیکال یافت می‌شود که التهاب بدن را کاهش می‌دهند و از بروز بیماری‌های مزمن پیشگیری می‌کنند.
در مقابل، مکملها فواید تغذیه‌ای یکسانی ندارند و چون قرار است تکمیل‌کننده‌ی رژیم غذایی باشند نه جایگزین آن، معمولاً فقط حاوی یک یا چند ماده‌ی مغذی خاص هستند. یک مطالعه روی ۳۰۸۹۹ شرکت‌کننده نشان داد که دریافت کافی بعضی از مواد مغذی از طریق منابع غذایی با کاهش خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی مرتبط است، اما مصرف همان مواد مغذی به‌شکل مکمل چنین اثری ندارد.
ویتامین‌ها و مواد معدنی به بدن کمک می‌کنند تا عملکردهای طبیعی خود را بهتر انجام دهد. به همین دلیل، دریافت مقادیر کافی از آن‌ها برای بهبود سطح سلامتی ضروری است. بسیاری از افراد با تغذیه سالم و کافی، این مواد مغذی را دریافت می‌کنند و نیازی به مصرف مکمل دارویی ندارند. در این میان بعضی از افراد هم هستند که باید بخشی از کمبود این مواد مغذی را با مصرف مکمل جبران کنند. در حقیقت، مکمل‌های دارویی برای کمک به این دسته از افراد و حفظ سلامتی آن‌ها تولید می‌شوند.
کلام پایانی
بهترین رویکرد برای اطمینان از دریافت کافی مواد مغذی داشتن یک رژیم غذای سالم و متعادل است. این توصیه به این معنی نیست که باید مکملها را به‌طور کامل کنار بگذارید. اگر به اندازه‌ی کافی از میوه، سبزی، غلات کامل، پروتئین بدون چربی و غذاهای حاوی چربی سالم استفاده نمی‌کنید، گیاه‌خوار هستید، بیماری شما روی جذب مواد مغذی تأثیر گذاشته یا داروهای مصرفی‌تان با متابولیسم و جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی تداخل دارد، باید مکمل دریافت کنید.
حتماً قبل از خرید مکمل دارویی و استفاده از آن با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید. اگر این محصولات به‌درستی مصرف شوند، بی‌خطر هستند. تنها نکته‌ی مهم این است که باید از میزان مجاز مصرف، عوارض مکمل و تداخلات دارویی آن کاملاً آگاه باشید.
این مطلب در تاریخ ۱۴۰۱/۰۴/۲۱ توسط «الهام زمانی» به‌روزرسانی شده است.
منابع: PennMedicine, webmd, healthline
